Klaipeda - de derde stad van Litouwen nabij Kaliningrad

Hoewel eens beschouwd als een vergeten hoekje van Europa is Klaipėda in Litouwen met de meeste noordelijke ijsvrije haven vandaag de dag een bloeiend zakelijk en toeristisch centrum. De geschiedenis van het Memel gebied vlak naast de Russische exclave Kaliningrad is echter ook nog springlevend. Met de toenmalige naam Memel was Klaipėda vroeger de noordelijkste stad in het Duitse Rijk. Vandaag is het voor Litouwen de enige zeehaven met een verbinding naar de rest van de wereld, de meest noordelijke ijs vrije haven aan de oostkust van de Oostzee en de op twee na grootste stad met een bevolking van ongeveer 200.000. Klaipeda ligt niet ver van de Russische exclave Kaliningrad, het voormalige Koningberg.

De haven is voor Litouwen de economische band met de wereld, investeringen en de versterking van de betrekkingen met de landen van de Europese Unie. Klaipėda is niet langer de provincie onder Duits gezag. De stad won drie prijzen van de Raad van Europa voor internationale samenwerking.

Op het eerste gezicht zal men misschien geen tekenen zien van de stad haar Duitse verleden. Alles wat men ziet zijn de grijze gevels van de scheepswerf uit het Sovjet-tijdperk, de kranen en het iets optimistischer uitzicht van de bouw locaties. Maar zodra men dichter bij de oude stad komt en de rivier de Dane bereikt, begint het stadsgezicht te veranderen. Een romantische zeilschip wat gebruikt wordt als drijvend restaurant verschijnt, net als straten die vergelijkbaar zijn met die in de Noord-Duitse steden.

Toeristen op het Theaterplein bewonderen het symbool van de stad, een bronzen standbeeld van Taravos Anikė, staand op een granieten sokkel in het midden van een kleine fontein. Het monument werd verdween tijdens de Tweede Wereldoorlog en kwam pas weer terug na het herstel van de onafhankelijkheid van Litouwen. Het plein is druk , mede door de verkoop van souvenirs door straat verkopers, meestal gemaakt van amber en matryoshka poppen, waaronder enkele met het treurige gezicht van Vladimir Putin er op geschilderd.

Charmante straatjes in de stad Klaipeda

De geschiedenis van Klaipėda is verdeeld in twee delen. Daarom is het nu op zoek naar haar wortels, wetende dat ze haar geschiedenis kan omgezetten in haar voordeel. Het heeft een indrukwekkende lange haven en rechte straten in de oude binnenstad. Vanwege restauraties geldt dat hoe nieuwer een huis lijkt, hoe ouder het is. De nieuwe generatie inwoners delen niet de gevoelens die populair zijn bij mensen in Polen en niet zo sceptisch als de Tsjechen. Zij hebben echter geen twijfel over dat Klaipėda een Litouwse stad is.

Ondanks het feit dat Klaipėda tijden de Tweede wereldoorlog zwaar werd beschadigd, heeft een sterk gevoel van andere tijden overleeft: in de huizen, in de strikte architectonische stijlen van de oude binnenstad, in de kleine binnenplaatsen en in de kleine ruimtes liggen herinneringen aan de Hanzesteden in het noorden van Europa voor het oprapen. Dit andere kant van Klaipėda trekt ondernemende mensen aan.

Als men een wandeling door de smalle, rechte straten van de oude stad maakt, zal men al snel een klein café tegenkomen. Klaipėda heeft meer restaurants per hoofd van de bevolking dan enig ander Litouwse stad.

Klaipėda is de enige haven van Litouwen en in dit opzicht verschilt Litouwen nauwelijks van andere landen aan de Baltische Zee. Vilnius, de hoofdstad van het land, behoort tot de familie van de multiculturele steden van Centraal-Europa. Klaipėda is echter een noordelijke haven met een Baltische rust en de resten van Duitse ordelijkheid. Haar geografische ligging en haar verleden maken haar vergelijkbaar met Gdansk (Danzig) in Polen, welke stad ook voor een lange tijd onder de culturele en politieke invloed van Duitsland is geweest. Voor sommige mensen ziet Klaipėda eruit als een stad zonder karakter, zonder spanning of onzekerheid, zonder de adem van het verleden, zonder verleiding.

Ondanks dit alles heeft de stad haar attracties. Misschien wel vanwege de nabijheid van de zee. Misschien omdat de zee in de loop der jaren de mensen die hier wonen doordrongen heeft van de geest van de vrijheid. Ze zijn niet bang om toe te geven dat de wortels van hun stad niet Litouws zijn en ze gebruiken deze historische banden. Op het etiket op de flessen van het populaire Švyturys bier dat wordt gebrouwen in Klaipėda staat dat de brouwerij terug gaat tot het jaar 1784, toen de stad een deel van Pruisen was en niet van Litouwen.

Klaipeda's Veelbewogen geschiedenis

Ebelhardt von Seyn, een kapitein van het Livonische Orde, bouwde een kasteel en stichtte Memel in 1252. Het is de oudste stad met zelfbestuur in Litouwen en de eerste die de rechten van Lübeck kreeg toegekend.

Het enige dat nu nog over is van de stedelijke nederzettingen uit Litouwen in de 13e eeuw zijn de namen in de kronieken. Klaipėda, aan de andere kant, staat nog steeds waar het stond. Vanwege de constante dreiging van aanvallen van de Litouwse stammen en de rivaliteit tussen naburige havens werd Klaipėda nooit lid van de machtige Hanze, de vereniging van handelaren met haar administratieve hoofdkantoor in Lübeck. Daarom, in tegenstelling tot Gdansk of Riga, heeft het nooit veel verdiend aan de handel. Zoals een Duitse kroniekschrijver in de Middeleeuwen schreef: Klaipėda was te ver weg en alleen God kon er verantwoordelijk voor zijn.

En dan, op een dag werd deze door god verlaten uithoek een hoofdstad, niet van Litouwen maar van Pruisen. Na Napoleon zijn overwinning op Pruisen namen koning Frederick Williem III en zijn vrouw Louise, hun kinderen en hovelingen hun toevlucht voor de Franse keizer in 1807 naar Klaipėda. De koninklijke familie woonde hier drie jaar en gedurende deze tijd werd de wet voor de afschaffing van de lijfeigenschap in Pruisen uitgevaardigd. Na het vertrek van de koninklijke familie keerde het vreedzame provinciale leven terug. Een Russische reiziger die Klaipėda in 1814 bezocht schreef dat het was "gelegen in een grimmige vlakte tussen de Baltische Zee en de Curonian Lagoon.

In 1871 wist prins Otto von Bismarck, de eerste kanselier van Pruisen, Duitsland te verenigen en Klaipėda werd de noordelijkste stad in het Duitse Rijk. Na de Eerste Wereldoorlog leefde de naam in de geschiedenis boeken op Duitse scholen. Toen het Russische leger in 1914 Klaipėda binnen marcheerde bleef een Duitse telefonist in het postkantoor twee dagen op zijn post om aan het Duitse militaire commando verslagen over de Russische eenheden door te geven.

Veldmaarschalk von Hindenburg, die later president van het Duitse Rijk werd, gaf de stad na het verdrijven van de Russische troepen een medaille. Na de oorlog trokken de Fransen de stad in, welke van Duitsland was afgenomen in het Verdrag van Versailles. Ze werden verondersteld daar te blijven totdat er een beslissing was genomen over de volgende eigenaar van Klaipėda. De Litouwers besloten echter niet op de beslissing te wachten en in 1923 namen zij de controle van de stad over. Het werd een autonome regio van Litouwen. Er werden koopvaardijschepen gekocht, de haven werd herbouwd en er werden een spoorlijn en een weg die de aansluiting met de rest van het land verzorgden gebouwd.

De crisis kwam in 1939 toen Duitsland een ultimatum gaf en de regio Klaipėda terug claimde. Op 23 maart werden nazi-vlaggen op openbare gebouwen en particuliere woningen geplaatst. De situatie veranderde wederom drastisch in de winter van 1945, toen Russische troepen in de brandende stad binnen trokken. Er waren bijna geen inwoners overgebleven. Aan het einde van 1944 gaf Hitler het bevel aan de ongeveer 40.000 inwoners om uit de stad te vluchten en toen de Sovjets de stad innamen vonden zij slechts zes mensen.

In 1946 was de bevolking echter al weer gestegen tot ongeveer 30.000. Maar was het een stad in de ware zin van het woord? De nieuwe mensen hielden kippen, varkens en koeien. In de ochtenden werden koeien naar de weiden gedreven en in de avond werden zij terug naar huis geleid door de hoofd straten van de stad.

Er kwamen Russische migranten aan, inclusief partij functionarissen, legerofficieren en arbeiders. De groei van de bevolking was de hoogste in het land. De Litouwers die hier aankwamen hadden meer de neiging om zich hier blijvend te vestigen dan de mensen die vanuit de regio's van Rusland. Er bestond bij hen geen twijfel over dat Klaipėda een Litouwse stad was.

Voor een lange tijd werd het ingezetenen niet toegestaan op de lagune of op de zee te begeven. Er was geen band met de Curonian Spit en er waren geen veren of boten. De Russen waren bang dat mensen zouden proberen naar het westen te ontsnappen en sloten het gebied af voor burgers. Vissers werd het toegestaan om te gaan vissen in de Oostzee en de Curonian Lagune, maar het was pas in de zomer van 1950 dat de eerste twee trawlers naar de Noord-Atlantische Oceaan konden varen.

Russen waren goed voor 70 procent van de zeelui die op de koopvaardij en op vissers schepen werken. Zij waren ook hoofd van alle maritieme organisaties. Litouwers werden niet vertrouwd. Het was voor hen moeilijk om zich in te schrijven bij de zeevaartschool of om te worden bevorderd tot de rang van kapitein of navigatie officier. Vaak werden zij naar afgelegen delen van de Sovjet-unie gestuurd en afgestudeerden van de scholen in Leningrad (Sint-Petersburg) of Moermansk kwamen naar Klaipėda om te werken.

Een Litouwer met de naam Jonas Pleškys inspireerde Tom Clancy, de auteur van verscheidene bestsellers, bij het schrijven van het boek The Hunt for Red October. In 1961 was hij een onderzeeboot kapitein en nadat zijn schip opdracht kreeg van Klaipėda naar Tallinn te varen droeg hij de gehele bemanning op om naar Zweden te varen. De Sovjet-autoriteiten veroordeelde hem bij verstek ter dood door een vuurpeloton, maar de CIA verborg hem, eerst in Guatemala en later in Amerika.

Tot de jaren 1970 was Klaipėda een grimmige stad. De nieuwe woonwijken hadden geen individualiteit en de oude binnenstad begon te vervallen. De modernisering van de stad begon in de jaren tachtig. De gemeentelijke overheid, hoewel trouw aan de regels van de communistische mores, bewezen dat zij echte patriotten van hun stad waren en niet altijd gehoorzaamden aan de radertjes van de communistische machine. De restauratie van de 18de en 19de-eeuwse gebouwen, de opslagplaatsen en het neogotische postkantoor was begonnen, de wederopbouw van de neoklassieke gebouw van het theater werd voltooid en het Klaipėda hotel werd gerealiseerd.

een goed bedeelde stad in Litouwen

De positie van Klaipėda is uniek. Het is zowel een haven en een groot industrieel centrum. Het is ook een stad die enkele typische kwaliteiten heeft van een resort. De natuur zelf is begiftigd met een groot aantal aantrekkelijkheden. Er is de Oostzee met de gemakkelijk toegankelijke stranden. De Curonian Spit, de trots van Litouwen, is uitgeroepen tot een UNESCO wereld erfgoed gebied. Het gebied heeft een spectaculair landschap en zandduinen. De Nobelprijswinnaar Thomas Mann bracht zijn zomers hier door. De kust wordt gekenmerkt door het fijne zand, oude dennenbossen en aantrekkelijke zomerhuizen die mensen aantrekken voor hun vakantie.

De inwoners van Klaipėda begrijpen dat de kwaliteit van het leven in hun stad niet allen afhangt van de ambitieuze plannen voor economische ontwikkeling en voor het aantrekken van nieuwe investeringen, de schone straten of de glimmende glazen wanden van hoge gebouwen, maar ook van het respect voor de stad haar geschiedenis en het behoud van de tradities en het culturele erfgoed. De harmonieuze verwevenheid van overblijfselen van de Litouwse, de Duitse en de Slavische cultuur zijn wat de stad haar speciale charme geeft.

Bezoekers brengen graag een bezoek aan de klok en horloge museum en het centrale postkantoor, een 19de-eeuws neogotisch rood bakstenen gebouw aan Liepų alėja. Als men aan boord van de oude veerboot naar Smiltynė aan de andere kant van de waterweg gaat, vindt men een promenade die leidt naar het Zeemuseum en het dolfinarium met een grote collectie aan maritiem leven. De dolfijnen uit de Zwarte Zee geven levendige voorstellingen voor het publiek. Ze helpen ook bij de behandeling van kinderen die lijden aan ernstige aandoeningen.

Aan het einde van juli, als het Zee Festival, het belangrijkste evenement van het jaar begint, is de stad nauwelijks herkenbaar.
Het festival markeert de verjaardag van de stad, gesticht op 1 augustus 1252 door de ridders van de Livonische Orde. Het wordt bijgewoond door honderdduizenden mensen. De stad wordt bezocht door schepen, de muziek speelt overal, er worden tentoonstellingen ingericht, er zijn theatervoorstellingen en het bier stroomt rijkelijk. Het feest eindigt met een spectaculair vuurwerk. Klaipėda is een stad van actieve en ondernemende mensen.

Booming economie

Het jaar 2003 was het meest productieve in de geschiedenis van de haven op het gebied van verwerkte vracht. Hoewel de tijden veranderen blijft de locatie hetzelfde. De zee is altijd dichtbij. Met betrekking tot de buitenlandse investeringen per hoofd van de bevolking en met de plannen voor nieuwe bouwprojecten en het tempo van de ontwikkeling, het is de tweede stad van Litouwen na Vilnius. Philip Morris bouwde in 1992 een productielijn en dit was één van de meest succesvolle buitenlandse kapitaalinvesteringen sinds het herstel van de onafhankelijkheid.

Hoewel het aantal inwoners van de stad goed is voor slechts 5,47 procent van de totale bevolking, komt ongeveer 10 procent van de industriële productie van het land uit de Klaipėda regio. Meer dan 60 procent van de beroepsbevolking is werkzaam in de dienstverlenende sector. Computer diensten en de entertainment industrie zijn snel groeiende sectoren van de nationale economie. De vrije economische zone (waarvan er in Litouwen drie zijn) met een oppervlakte van 205 hectare, trekt nieuwe investeerders aan door het aanbieden van fiscale prikkels voor bedrijven bij de bouw van nieuwe fabrieken.

Het gezamenlijke Deense en Ierse joint venture project Klaipėda Business Park is één van de vele investeringsprojecten die werden uitgevoerd. Met de bouw van een tien miljoen litas kostend zakencentrum werden veel nieuwe banen geschept. Het is ook een reële mogelijkheid dat toekomstige ondernemingen hun scheepslading via de haven gaan verwerken.

Lees verder

• Litouwen aan de Baltische Zee
• Druskininkai: goed voor geest en lichaam
• Panevezys - de vijfde stad van Litouwen
• Palanga en Palanga Airport in Litouwen
• Toeristische aanraders voor Kaunas in Litouwen