Kaliningrad: een parel aan de Oostzee

Verscholen tussen Polen en Litouwen ligt een provincie van Rusland. Het stuk land was eerst een onderdeel van de grote staat Pruisen, maar kwam na de Tweede Wereldoorlog in de handen van de Sovjet-Unie. Kaliningrad, de hoofdstad van deze provincie, werd grotendeels verwoest. Tegenwoordig staan in de stad vele Russische bouwwerken en een unieke vooroorlogse kathedraal Dom van Koningsbergen. Een vakantie naar Kaliningrad is niet zo simpel als naar een ander land in Europa. De stad ligt geografisch gezien dan wel op dit continent, het is en blijft Rusland. Houd je paspoort dus gereed, vraag een visum aan en geniet van de bezienswaardigheden die de stad aan de Oostzee te bieden heeft.

Een stukje Rusland in Europa

Kaliningrad is een stad gelegen in de Russische oblast Kaliningrad. De term oblast betreft een provincie of regio en wordt gebruikt in Rusland en andere Oost-Europese landen. In Nederland noemen we oblast Kaliningrad een exclave: een stuk land dat geografisch gezien niet met het moederland is verbonden. De 15.100 km² grote oblast is omsloten door Polen en Litouwen en is daarmee het enige stukje Rusland in Europa. De hoofdstad van oblast Kaliningrad is Kaliningrad en telt 453.500 inwoners (2015). De stad ligt aan de Oostzee en aan de monding van de rivier de Pregel. Ondanks dat de temperaturen niet heel hoog oplopen (gemiddeld 18°C in de maand juli), trekt de stad jaarlijks 450.000 bezoekers (2008).

Geschiedenis van Kaliningrad

Kaliningrad werd gesticht door een ridderorde

Kaliningrad werd in 1255 gesticht onder de naam Koningsbergen. Deze middeleeuwse stad bestond alleen uit een houten burcht die was gebouwd door de Duitse Orde. De Duitse Orde was een geestelijke ridderorde die was opgericht in 1189 – 1192. De Duitse Orde veroverde vele ‘heidense gebieden’ om de bevolking te bekeren tot het christelijke geloof. De Duitse Orde die het gezag had over Koningsbergen was medio de vijftiende eeuw in het bezit van het huidige Estland, Letland, Litouwen en een deel van noordoostelijk Polen.

Het land werd een provincie van Pruisen

In 1457 werd de, inmiddels door steen vervangen, burcht het hoofdkwartier van de Duitse Orde. Het voormalige hoofdkwartier Slot Mariënburg was namelijk verovert door Pruisen (een staat in Centraal-Europa). Door de jaren lange conflicten met de veroverde gebieden, verloor de Duitse Orde uiteindelijk haar grondgebied in 1466. Na de ondertekening van het Tweede Vrede van Thorn in 1466 werden de veroverde gebieden in Polen en Litouwen teruggegeven aan Pruisen. In Estland en Letland verloor de Duitse Orde ook steeds meer invloed, omdat de Lijflandse Orde (een aftakking van de Duitse Orde) die het gezag had over deze twee landen steeds zelfstandiger werd. Het enige wat de Duitse Orde nog over had, was de huidige Russische exclave met Koningsbergen als hoofdstad. Hun grondgebied werd door de ondertekening van het vredesverdrag met Pruisen onderdeel van de staat Pruisen als een vazalstaat. Dit is een staat die vaak na een oorlog economisch afhankelijk wordt van een andere staat. De Duitse Orde die veel geld had opgemaakt aan oorlogvoering kreeg op verscheidene vlakken ondersteuning van Pruisen. Pruisen had het voordeel dat als ze werden aangevallen, de tegenstander eerst hun vazalstaat moest verslaan. De vazalstaat werd benoemd tot de provincie Oost-Pruisen. In 1724 was de hoofdstad Koningsbergen zo groot geworden dat drie andere steden (Kneiphof, Altstadt en Löbenicht) met de stad werden samengevoegd. In 1914 werd de provincie binnengevallen door het Rode Leger (het leger van de Sovjet-Unie), maar werd verslagen door het leger van het Duitse Rijk. Het Duitse Rijk was een grote staat waarvan de staat Pruisen een provincie was geworden. Tot 1945 behoorde Oost-Pruisen tot de provincie (en voormalige staat) Pruisen in het Duitse Rijk.

In de handen van de Russen

In 1944 viel het Rode Leger opnieuw Oost-Pruisen binnen. De Sovjet-Unie (het huidige Rusland) werd geregeerd door een communistische partij en had tot de val in 1990 de macht over veertien landen waaronder de Baltische staten, Wit-Rusland en Armenië. In de eerste jaren tijdens de Tweede Wereldoorlog (1939 – 1943) lag Koningsbergen te ver verwijderd van de frontlinies om hinder te ondervinden van de oorlog. Toen de oorlog in augustus 1944 bijna voorbij was, werd de stad toch getroffen door Britse en Amerikaanse bommenwerpers en werd het historische stadscentrum verwoest. In april 1945 werd Oost-Pruisen door de sovjets veroverd en werd het onderdeel van de Sovjet-Unie. In 1946 werd de stad Koningsbergen omgedoopt tot Kaliningrad. Kaliningrad (Kalininstad) was vernoemd naar de destijds recent overleden Michail Ivanovitsj Kalinin, politicus en trouwe aanhanger van premier Jozef Stalin.

De 150.000 Duitssprekende inwoners werden door de sovjets beschouwd als naziaanhangers. Inwoners die omstreeks 1947 nog niet waren omgekomen door honger of ziekte, of door middel van een Russische executie (slechts 20.000) werden gedeporteerd naar Duitsland. Al snel werd het grondgebied oblast Kaliningrad gevuld met militairen en hun families, en kolonisten uit de Sovjet-Unie. Toen de Sovjet-Unie viel, werden de Baltische staten (Estland, Letland en Litouwen) zelfstandig waardoor de verbinding tussen de oblast Kaliningrad en Rusland wegviel.

Bezienswaardigheden in Kaliningrad

De stad

De stad die na de Tweede Wereldoorlog in handen was van de Sovjet-Unie kreeg geen enkele vorm van interesse. De regering was van mening dat alle vooroorlogse gebouwen een symbool waren van het nazisme. Er werd een klein bedrag vrijgemaakt om de ruïnes in de stad niet te herstellen maar om ze volledig af te breken. Kaliningrad bestaat dan ook hoofdzakelijk uit bouwwerken die de sovjets hebben geplaatst.

Uniek is de Oud-Pruisische wijk ‘Fischdorf’. Deze stadswijk uit 2006 is een weergave van hoe de stad eruit heeft gezien in de tijd voordat de Russen de macht grepen en alle hotels en restaurants hebben dan ook een Duitse (de taal die werd gesproken in Pruisen) naam. Een opvallend gebouw in de stad is de Russisch-orthodoxe Christus de Verlosserkathedraal. Deze witte kathedraal uit 2006 heeft vier goudkleurige bolvormige torens. Ook heeft Kaliningrad vele uitgaansgelegenheden, gezellige terrasjes, een van de oudste dierentuinen in heel Rusland (uit 1896) en een museum dat vol ligt met prachtige stukken barnsteen die aan de Oostzee worden gevonden. Eén van de weinige vooroorlogse gebouwen is de Dom van Koningsbergen.

De eeuwenoude Dom van Koningsbergen

De kathedraal in de oude Kneiphof-stadskern
De Dom van Koningsbergen, gelegen aan de rivier de Pregel, staat ook bekend als de kathedraal van Kneiphof. Kneiphof is één van de drie oude stadskernen die in de achttiende eeuw is samengevoegd tot de stad Koningsbergen. De bijna negentig meter lange kathedraal werd gebouwd in opdracht van lokale bisschop Johann Clare die van mening was dat alle kerken in de stad niet imposant genoeg waren. Voordat men begon aan de bouw werden honderden palen in de onstabiele ondergrond geplaatst. Om de lange palen naar de locatie te kunnen brengen, werd een opening in de stadsmuur gemaakt en werd er een brug (de Dombrücke) gebouwd. In 1330 werd de eerste steen gelegd van de kathedraal die tevens een verdedigingsfunctie zou krijgen. Al snel liet de Duitse Orde blijken dat zij het oneens waren met de bouw van een verdedigingswerk nabij hun burcht. In 1333 werden de aanpassingen aan de kathedraal doorgevoerd (minder dikke muren) en in 1380 was de kathedraal voltooid op de fresco’s (muurschilderingen) na. In 1440 werden gewelven (sierlijke bogen) tegen het plafond geplaatst die destijds een erg populaire versieringsmethode waren in Europa. Tevens werden twee torens gebouwd op de ruim dertig meter hoge kathedraal, maar deze werden verwoest door een brand in 1544. Een van de twee torens werd opnieuw opgebouwd in 1640 wat de totale hoogte van de kathedraal op ruim vijftig meter bracht. In de loop van de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw werd de kathedraal voorzien van een uurwerk en een orgel.

Verwoesting van de dom in de Tweede Wereldoorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben bombardementen de hele stad, en ook de kathedraal, ernstig beschadigd. Het houten interieur van de kathedraal werd volledig verbrand en ook van het dak van de kathedraal bleef weinig over. De dom is één van de weinige ruïnes die door de Sovjets onaangeraakt bleef. De reden was de aanwezigheid van het graf in de kathedraal van de geliefde filosoof Immanuel Kant. Herstelwerkzaamheden vonden pas plaats in 1992 – 2008. Naar aanleiding van oude bouwtekeningen werden het dak en de toren gerenoveerd. In de toren werden vijf klokken opgehangen waarvan de zwaarste 1180 kilogram weegt. Een nieuw orgel werd gemaakt door een orgelmaker uit het Duitse Potsdam op verzoek van Ljoedmila Poetina (de toenmalige vrouw van president Vladimir Poetin) die was opgegroeid in Kaliningrad.

Het moderne WK stadium

WK in 2018 in Kaliningrad
Het FIFA wereldkampioenschap voetbal (WK voetbal) wordt in 2018 deels gehouden in Kaliningrad. Eens in de vier jaar strijden tweeëndertig landen (in 2016) tijdens dit toernooi om de wereldtitel. Voor elk wereldkampioenschap voetbal wordt een land geselecteerd waar het toernooi zal worden gehouden. In 2018 worden de wedstrijden gespeeld in twaalf stadions in twaalf verschillende steden in Rusland.

Kaliningrad Stadium
Het WK stadium ‘Kaliningrad Stadium’ in Kaliningrad wordt gebouwd in de periode september 2015 – december 2017. De arena ligt op een eilandje in de stad dat tientallen jaren was overwoekerd door wilde plantengroei. De geplande kosten van 10 miljard RUB zijn vlak na de start van de bouw in 2015 al verhoogd met 5 miljard. De hoofdreden is de onstabiele ondergrond van het eiland, waardoor er eerst een stabiele basis moest worden gecreëerd. Door deze extra kosten is er te weinig budget over om alle plannen te realiseren. De FIFA heeft in 2016 goedkeuring gegeven dat het stadium kleiner mag worden en 35.000 zitplaatsen mag hebben in plaats van de afgesproken 45.000. De arena in Kaliningrad wordt het kleinste stadium van de twaalf. Na het FIFA wereldkampioenschap voetbal wordt het stadium gebruikt door voetbalclub ‘Baltika’ uit Kaliningrad en worden er nationale kampioenschappen gehouden.

Tips voor als je op vakantie gaat naar Kaliningrad

Visum voor Rusland

Om de oblast Kaliningrad binnen te mogen komen, heb je een Russisch visum nodig. Het toeristenvisum kun je aanvragen bij de Consulaire Afdeling van de Russische Ambassade aan de Scheveningseweg 2 in Den Haag. De visumaanvraag duurt ongeveer tien werkdagen en kost €35 (anno 2017). Het met toeristenvisum mag je dertig dagen in Kaliningrad (of in andere gebieden in Rusland) verblijven.

Alleen toegang met paspoort
Met de Nederlandse identiteitskaart (ID-kaart) kun je niet reizen naar Rusland. Als je niet beschikt over een paspoort dan kun je deze aanvragen bij de gemeente. De duur van de paspoortaanvraag is afhankelijk van de gemeente, maar duurt meestal niet langer dan twee weken. Een paspoort kost ongeveer €65 en is tien jaar geldig (voor volwassenen in 2017). Het paspoort moet minimaal nog zes maanden lang geldig zijn en twee lege visumpagina’s hebben.

Geen Euro

Het enige wettige betaalmiddel in oblast Kaliningrad is de Russische roebel. Omgerekend is 1 euro ongeveer 68 Russische roebel (anno juli 2017). Er worden dus ook bankbiljetten gedrukt met hoge bedragen tot 5000 Russische roebel. Dit lijkt veel, maar is in werkelijkheid slechts 72 euro. Nederlandse bankpassen met een Maestro- of Cirruslogo worden geaccepteerd bij geld- en betaalautomaten. Neem voorafgaand van je vakantie contact op met je bank en laat je informeren of er een vergrendeling op je bankpas zit. Veel banken, zoals de Rabobank blokkeren de pas voor gebruik buiten Europa om zo de kaarthouder te beschermen van misbruik. Ook kun je bij de bank Russische roebels aanvragen, zodat je contant geld mee kan brengen naar Kaliningrad.