Lauwersland - Vakantieland

Bij de verkiezing van “de mooiste plek van Nederland” (NCRV-TV) in het najaar van 2004 won in de provincie Groningen het Lauwersmeergebied en in Friesland het vissersdorp Moddergat, beide gelegen in het Lauwersland, aan de Waddenzee. Bij de landelijke verkiezingen werden die twee plekken respectievelijk nr. 3 en 2. Dus twee plekken in de top 3 van Nederland, dan kan gesteld worden dat het Lauwersland tot de mooiste gebieden van Nederland behoort. Centraal ligt de Lauwersmeer(polder), voorheen de Lauwerszee. Het aangrenzende 'oude land' ten westen is Friesland, ten oosten is Groningen. De grens tussen beide provincies loopt dwars door de polder. Zowel het oude als het nieuwe land heeft ook de recreant / toerist veel te bieden.

Hoofdstukken

• Lauwersland
• Lauwersland-waterland
• Bewoning
• Cultuur

Lauwersland

Het Lauwersmeergebied

Hart van het Lauwersland is het Lauwersmeergebied, gelegen op de grens van de provincies Groningen en Friesland. Het is de voormalige Lauwerszee, die in 1969 met een dijk van de Waddenzee werd afgesloten en waar sindsdien een prachtig natuurgebied tot stand is gekomen, ruim 9000 hectare, waarvan ongeveer de helft water (het meer). Dat er inderdaad een bijzonder gebied is ontstaan, blijkt wel uit de status ”Nationaal Park” die verleend werd.

Natuur en landschap gaan er samen met veel mogelijkheden voor recreatie en toerisme. Het Lauwersmeergebied, is zo een pleisterplaats geworden voor vogels, wandelaars, fietsers en watersporters. Men vindt er, behalve het meer, ook een ruim 4700 hectare dat bestaat uit ruige graslanden, zand en kleiplaten, stukken ondiep water, jonge loofbossen en recreatieterreinen.

Er zijn volop mogelijkheden voor zwemmen, surfen, zeilen, kanoën, maar ook voor vissen. Ook aan accommodaties voor de toeristen is geen gebrek: bungalows, een camping, een groot groepsverblijf/zeilschool. Bovendien zijn er: een jachthaven, restaurants en niet te vergeten de buitenhaven van Lauweroog met boten van de bruine vloot, zeevisboten en de veerboot naar Schiermonnikoog.

De rand om het nieuwe gebied. De kust van de Lauwerszee

Ook het aangrenzende ‘oude land’ biedt volop mogelijkheden voor de recreanten en toeristen. Vooral de natuur- en cultuurliefhebbers, de rust- en ruimtezoekers, maar ook degene die een actieve vakantie wensen, kunnen er volop terecht.
Beperken we ons wat dat betreft tot de rand, de vroegere kust van de Lauwerszee, dan komen oude vissersplaatsen en havens als Zoutkamp, Oostmahorn en Dokkumer Nieuwe Zeilen aan bod – altijd weer mooi om te bezoeken. En in dezelfde sfeer, aan de Friese waddenkust plaatsen als Paesens-Moddergat, Wierum.

De rest van het Lauwersland: een ware ontdekking

Trekken we de kring om het hart van het Lauwersland groter, dan komen we in een gevarieerd gebied. In de eerste plaats, het grootste deel: het eeuwenoude kustlandschap, het zeekleigebied, dat zowel aan de Groninger als de Friese kant gekenmerkt wordt door, een open weids landschap, grote boerenbedrijven, wierden/terpen met pittoreske dorpen, veel waterwegen (en dus waterrecreatie-mogelijkheden). Er is zelfs een echte stad: Dokkum, een mooi, historisch stadje, befaamd van onder meer Bonifatius en de Elfstedentocht. Ook plaatsen als Pieterburen, Eenrum en Verhildersum (Leens), Hegebeintum, Anjum en Kollum zijn geliefd bij de toerist/recreant. Maar er is veel meer: Winsum, Bedum, Baflo, Middelstum en Loppersum in het Groninger deel van het Lauwersland zijn de moeite waard.

Het tweede landschapstype is het ’woudengebied’ aan de Friese kant; het knusse coulissenlandschap met aantrekkelijke plaatsen als Veenklooster, Veenwouden, Surhuisterveenkant en Buitenpost.

Lauwersland: Vakantieland

Het zal geen verbazing wekken dat zo’n regio relatief veel recreanten/toeristen trekt. Er zijn nogal wat attracties en voorzieningen en die worden door een toenemend aantal bezoekers bezocht.
Men kan er voor kiezen de natuur en cultuur passief te beleven - wat wandelen, een beetje luieren, een boek lezen aan de waterkant, ligstoel op het terras van de comfortabele bungalow - heerlijk! Wie er echter voor kiest om actief te zijn, kan juist ook in het Lauwersland prima terecht.

Fietsen

In de loop der tijd is er een netwek van vrijliggende fietspaden ontstaan. Ideaal om rustig voort te peddelen. Maar ook op de B-wegen kan in deze regio die dunbevolkt is en waar rust en ruimte kenmerkend zijn, zonder problemen gefietst worden. Gebruik van een goede, actuele kaart waar alle fietspaden duidelijk op aangegeven zijn is daarbij wel aan te bevelen. Ook het Fietsknooppunten-systeem (zie de betreffende borden) is een handige manier om een mooie route te volgen.
Ook zijn er diverse lange-afstandsroutes (volg de betreffende boren, bij voorkeur aan de hand van de bijbehorende routebeschrijving van bijvoorbeeld de ANWB).

Wandelen

Fietsen is populair bij de toeristen en recreanten. Wandelen ook, waarbij wandelen het voordeel heeft dat je meer ziet, meer de details van het Lauwersland in je opneemt. Bovendien kom je op plekjes waar je niet met de fiets en zeker niet met de auto kunt komen. Ook hier, net als bij de fietsroutes, keuze uit korte dagtochten, langere en lange wandel-tochten. Er zijn wandelroutes door de dorpen, over de dijken, door parken en door natuurgebieden. Wat dat laatste betreft: in het Nationaal Park Lauwersmeer zijn door Staatsbosbeheer diverse gemarkeerde natuurroutes uitgezet. Informatiepanelen of een gids geven onderweg uitleg. In het Friese Mûnein vormt een geologisch zwerfsteenmonument het begin- en eindpunt van een uniek natuurwandelpad door het natuurgebied de Bouwepet in de Trynwâlden. Dit pad wordt gemarkeerd door indrukwekkende zwerfkeien uit de ijstijd. In Pieterburen is het startpunt van de Landloop. In overleg met een aantal boeren is een route uitgezet over de maai- en trekkerpaden.

Al lopende / wandelende kan de schoonheid van het landschap het best ervaren worden. Bijvoorbeeld door de lange-afstand-route het Pieterpad te lopen; die begint in Pieterburen. Het is een wandeltraject van 470 km dat eindigt op de Sint Pietersberg. Lauwersoog is het startpunt van nog meer lange-afstandswandelingen zoals het Zevenwoudenpad, het Friese Kustpad en het Wad- en Wierdenpad.

En nog veel meer

Uiteraard zijn er nog andere mogelijkheden te over om een bezoek aan het Lauwersland een sportieve tint te geven. Lauwersland staat garant voor sport- en spelmogelijkheden. Tennisbanen, jeu-de-boules, de bijzondere Friese sport kaatsen, karting, midgetgolf, kegelen en bowlen. Voor liefhebbers van avontuur dan is een echte survivaltocht door het gebied aan te bevelen. Diverse bedrijven laten de recreanten / toeristen graag kennis maken met op maat gemaakte tochten (voor groepen) met kajaks, vlotten, touwladders en mountainbikes. Dalen in de winterperiode de temperaturen onder nul dan zijn de bevroren vaarten en kanalen in het Lauwersland uitstekend geschikt voor een rit op de schaats. Skeeleren en inlineskaten zijn de laatste jaren populair geworden. Voor degenen die ‘s zomers deze schaatsen op wieltjes onderbinden is er een skate- en skeelerroute langs de Friese elfsteden bedacht. In de omgeving van het beroemde Bartlehiem, ook al van de Friese elfstedentocht, worden skeelertochten georganiseerd. Friesland heeft de Elfstedentocht, dat is bekend. Minder bekend maar niet minder mooi is een vergelijkbare tocht in Noord-Groningen: de Noorderrondritten (Tel. 0595.437600. Zie www.noorderrondrit.nl.)

Lauwersland-waterland

Het Gronings-Fries kustgebied ontstond door eeuwenlange aanwas van land. Mensen vestigden zich op natuurlijke hoogten (kwelder- en oeverwallen) en, toen het waterpeil steeg, op zelf-opgeworpen hoogten (terpen/wierden). Het was een vruchtbaar gebied en de mens is er nooit weer weg gegaan. Later beschermden de bewoners hun woonplaatsen en land door de aanleg van dijken. Het land werd steeds meer in cultuur gebracht, maar waterrijk is het altijd gebleven. Enerzijds is het een waddengebied, het ligt aan de waddenzee; en een inham ervan (de Lauwerszee) is een meer geworden. Anderzijds is er een netwerk van natuurlijk-gevormde waterlopen ( “maren” heten die in Groningen (restanten van de zee die er vroeger vrij spel had)), en gegraven kanalen en diepen. Geen wonder dus dat Lauwersland heel wat te bieden heeft aan de recreant die z’n vertier op en rond het water zoekt.

Waddenkust en Lauwersmeer

Centraal ligt Lauwersoog. Van hieruit vertrekt de boot naar Schiermonnikoog, maar ook veel pleziervaartuigen, rondvaartboten, traditionele vaartuigen (de bruine vloot) en boten voor het sportvissen op zee. Een haven als Lauwersoog heeft daarbij veel te bieden op het gebied van horeca (o.a. rearaurants). En het binnenwater (het Lauwersmeer) biedt veel mogelijkheden voor zeilen, surfen, kanoën, vissen, strandvermaak, zwemmen (met afgebakende gedeelten voor kinderen). Te meer omdat het Lauwersmeergebied een prachtig natuurgebied is (met nationaal park!), willen toeristen en recreanten er ook graag langere tijd vertoeven. Dus zijn er bungalowparken, trekkershutten, een riante camping aan de oevers van het meer en meerdere campings in de buurt.

De voormalige kust van de Lauwerszee, het aangrenzende ‘oude land’, heeft ook veel te bieden aan de recreant/toerist: het vissersdorp Zoutkamp natuurlijk (bezoek eens het Visserijmuseum) en Oostmahorn /Anjum (altijd leuk om heen te gaan en bij Oostmahorn is zelfs een nieuwe oude stad gebouwd voor toeristen: “Esonstad”). Een bijzonder aangename ervaring is een ´rondje Lauwersmeer´: fietsen rond het meer, met een bezoek aan de hiervoor genoemde dorpen en bovendien aan Dokkumer Nieuwe Zijlen (even lekker zitten en genieten van het uitzicht) en de weidse Kollumerwaard. Er zijn speciale routes van uitgegeven; vraag bij de VVV / Tourist Information

Trouwens, vergeet niet het wadlopen!. Behalve door de zeehondencrèche is Pieterburen ook door deze tak van (water)sport wereldberoemd geworden. Maar ook aan de Friese kant organiseert men (het Wadloopcentrum Frysland) al vele jaren zwerftochten en oversteken naar waddeneilanden. Via VVV en/of Google verkrijgt u alle gewenste informatie..

Watersport in ´het binnenland´

Ook op en rond het water in ‘het binnenland’, waar de maren, diepen, kanalen en adere waterwegen volop aanwezig zijn, zijn in de loop der tijd veel recreatiemogelijkheden en attracties ontstaan. Ze maken van Lauwersland een waar waterrecreatie-paradijs. Kanoën is een ideale vorm van watersport op de maren, diepen en andere waterwegen; vele campings aan het water bieden een passende verblijfsaccommodatie. Maar ook motorboten, traditionele vaartuigen en waterfietsen ziet men er. Diverse jachthavens en –haventjes bieden de gewenste facilteiten. Sportvissen kan ook (zorg wel dat u de gewenste papieren bij u hebt dan wel aanschaft). Zwemmen in open water is mogelijk; en als u de voorkeur geeft aan een zwembad: daarvan zijn er 15 in Lauwersland, waaronder een aantal overdekte. Fierljeppen doe je in Groningen in Grijpskerk en in Friesland in Burgum, Buitenpost en Zwaagwesteinde. Dat wil zeggen, niet zo maar met een poslstok over een brede sloot, maar officiële voorzieningen, met goede accommodaties, recreatieschansen en wedstrijdschansen.

Bewoning

Al eeuwenland wordt het Lauwersland bewoond. Veel van de rijke historie is bewaard gebleven in de dorpen (en één stad)
Het kustgebied, dat Lauwersland grotendeels is, wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van woonheuvels (wierden in Groningen, terpen in Friesland) en dijken. Die werden door de bewoners aangelegd om zichzelf, de woningen en de landerijen zoveel mogelijk tegen hoog (zee)water te beschermen.

Voor plm. de 13e eeuw, toen dijkaanleg gangbaar werd, ontstonden dus dorpen op wierden/terpen. Nog steeds zijn ze volop in het Fries-Groningse land te vinden. En het zijn meestal mooie en cultuur-historisch interessante dorpen, waar veel uit oude tijden bewaard gebleven en mooi gerestaureerd is. Soms groeide zo’n woonplaats uit tot een echte stad, compleet met wallen en andere verdedigingswerken: Dokkum.

Wierden-/terpdorpen

Een aantal van de dorpen heeft de status “beschermde dorpsgezicht. In het Groninger deel: Niehove, Huizinge, Stedum, Eenrum en Saaksum. Gewoon wat rondwandelen en de sfeer van vroeger op je in laten werken, is daar al een aangename bezigheid. Bovendien zijn er in veel van de wierdendorpen historische kerken en/of een gerestaureerde molen of een ander monument dat bezichtigd kan worden. In Eenrum zijn daarbij zelfs zoveel toeristische attracties ontstaan (waaronder de Mosterdmakerij, Molenmuseum, Kaarsenmakerij, het Kleinste Hotel en klompenmakerij) dat je je er lange tijd kunt vermaken – ook met kinderen. Bovendien, het landelijk bekendste dorp van de regio, Pieterburen – geen wierdendorp overigens – ligt op nog geen 5 km afstand.

En dan hebben we nog helemaal niet het idyllische ‘dorp aan de rivier´ Garnwerd genoemd, met onder meer het befaamde café Hamming. En het fotogenieke tweelingdorp Winsum-Obergum en Loppersum, Baflo-Rasquert, Leens, Ulrum …te veel om op te noemen, maar allemaal een bezoek waard.

Aan de Friese kant van Lauwersland moeten in deze categorie onder andere genoemd worden: Hegebeintum, op de hoogste terp van Nederland, met een interessante kerk en een informatiecentrum. Ook Bornwird, Foudgum, Hallum, Hantum, Nes, Waaxens en Wanswert liggen op terpen en er zijn eveneens historische kerken te bezichtigen. Flieterpen is de verzamelnaam van vier terpdorpjes: Ginnum, Jannum, Reitsum en Lichtaard; alle vier met een mooi historisch kerkje. Het dorpje Ee bezit de status ‘beschermd dorpsgezicht’ – dat zegt genoeg… Wierum ligt aan de waddenkust, is een vissersdorpje en hoort in die zin thuis in de aflevering ‘Lauwersland-Waterland’, maar als u toch in de buurt bent: het is een bezoekje meer dan waard. Zo ook Paesens-Moddergat; het heeft ook een beschermd dorpsgezicht en u moet er beslist naar museum Het Fiskershûske en het garnalenfabriekje. Het oude centrum van Anjum ligt eveneens op een terp, heeft ook een fraaie historische kerk en bovendien een molen die bezichtigd kan worden.

Dokkum

Zoals al gezegd: Dokkum groeide uit tot een stad. Het is de elfde van de Friese steden en alleen al befaamd als keerpunt in de Elflstedentocht. Ook anderszins is Dokkum bekend: als plek waar Bonifatius vermoord werd, in 754 – een kerk, een kapel en een heilzame bron herinneren er aan. Maar ook als dat er allemaal niet was, zou de stad een echte aanrader zijn: het is een sfeervolle historische stad, die de eeuwen door heel goed bewaard is gebleven. Bovendien zijn er de nodige horecagelegenheden en winkels.

Cultuur

Uitgaande van de stelling dat de cultuur, in tegenstelling tot de natuur, door de mens zelf is gemaakt, dan mogen we zeggen dat Lauwersland (ook) volop een cultuurland is. De scheppende mens is er door de eeuwen heen volop actief geweest; zie bijvoorbeeld het systeem van waterbeheersing, de dorpen op terpen/wierden, de vele historische kerken, molens, cultuurlandschappen etc. - er is zoveel en ook al van zo lang geleden, dat we Lauwersland zonder meer kunnen etaleren als een land dat rijk is aan cultuur-historie.

Om misverstanden te voorkomen: het is natuurlijk niet zo, dat we natuur en cultuur als een soort concurrenten tegenover elkaar willen zetten. Juist in Lauwersland, waar zowel natuur als cultuur zo volop aanwezig is, gaan die twee uitstekend samen. Zie bijvoorbeeld het hart van de regio: het Lauwersmeergebied. De natuur schiep de Lauwerszee, de mens maakte er de Lauwersmeerpolder van, bracht het in cultuur en vervolgens ontwikkelde het zich tot een natuurgebied, dat mede door de inspanning van de mensen van Staatsbosbeheer in stand gehouden wordt. Hoe het ook zij: het is nu een schitterend natuurgebied, met een nationaal park, waar de recreant volop aan z’n trekken komt.

Monumenten

Cultuurmonumenten zijn er veel in Lauwersland. Hiervoor noemden we al de waterbeheersing. In waterland Lauwersland zijn dus volop terpen/wierden, sluizen (zijlen), dijken en bruggen. Een ware bezienswaardigheid is het gemaal De Waterwolf, Electra, gebouwd in 1919 en nog steeds volop in bedrijf. Met het water verbonden zijn ook sfeervolle vissersdorpen met diverse monumenten: Zoutkamp, Paesens-Moddergat, Wierum.

De dorpen en dorpjes op de terpen/wierden hadden vroeger allemaal hun eigen kerk(je). Daarvan zijn er opvallend veel bewaard gebleven en mooi gerestaureerd. Lauwersland is zodoende nog altijd bezaaid met bezienswaardige monumentale kerken. Het interieur is ook meestal zeer de moeite waard. Daarbij moeten in de eerste plaats de (vaak vermaarde) historische kerkorgels genoemd worden.

Ook van de molens die met name sinds het midden van de 19e eeuw in heel Nederland in grote getale gebouwd werden, zijn er in Lauwersland vele bewaard gebleven en meestal mooi gerestaureerd. Sommige zijn ingericht als museum (Eenrum, Anjum), maar ook de andere zijn een bezoekje meer dan waard.

Wat de woningen betreft, springen de boerderijen in het oog. Vaak imposante gebouwen die getuigen van een tijd dat het nogal wat boeren voor de wind ging. Zo verrezen er in de 2e helft 19e en begin 20e eeuw vooral aan de Groninger kant imposante gebouwen, met, zoals een reiziger in de 19e eeuw noteerde: ´schuren als paleizen´. De moeite waard om te gaan bekijken.

Imposant zijn ook de kastelen van het noorden: borgen (Groningen) en states (Friesland) Vaak complete landgoederen, met veel extra´s aan bezienswaardigheden. In Lauwersland: Verhildersum in Leens en Vogelsanghstate in Veenklooster.

Nog meer cultuur

Afgezien van bovenstaande monumenten, is er ook veel op het gebied van de cultuur/cultuur-historie te zien in de musea. En dan zijn er de tuinen en parken, de galeries en ateliers. En wist u dat er ook theaters en aanverwante attracties in het Lauwersland zijn? Te veel om in dit korte bestek op te sommen. Maar dat hoeft ook niet. Degene die meer wil weten – ook over alle zaken die hier aan de orde gekomen zijn - kan de nodige informatie vinden via de betreffende gidsen en Google..

Lees verder

• Fietsen in Winsum en ongeving: vier mooie routes
• Fietstocht door Kollumerland in het spoor van mr. Andreae
• Op Kerkenpad: Zoutkamp, Niekerk, Leens en Ulrum
• Groningen - Friesland: route Winsum - Kollum - Ee - Dokkum
• Wandelroute Lauwersoog - Pieterburen langs de Waddendijk