Retranchement – Vestingdorpje in Zeeuws-Vlaanderen

Retranchement ligt in het westen van Zeeuws-Vlaanderen. Deze plaats is tijdens de Tachtigjarige oorlog ontstaan. Dit dorpje is interessant om te bezoeken voor toeristen met interesse in de Nederlandse geschiedenis, maar vooral ook voor natuurliefhebbers. Waar komt de naam van dit Zeeuwse dorpje vandaan?

Het ontstaan van deze plaats

Het dorp Retranchement dankt zijn ontstaan aan militaire redenen. Rond 1600 was dit een zeer strategisch gelegen plaats, aan de oever van het Zwin, op het toenmalige 'eiland van Cadzand'. De vaargeulen in het Zwin waren indertijd nog erg belangrijk voor de scheepvaart. Wat tegenwoordig het dorp Retranchement heet, is een plaatsje dat in 1604 ontstond als een vesting (verdedigingswerk) van het staatse leger (oftewel het leger van de Nederlandse opstandelingen, die onder leiding van Prins Maurits streden tegen het Spaanse gezag). Vanaf deze plek kon men de vaargeul genaamd de 'Zwingeul' controleren. Oorspronkelijk was het slechts een kleine vesting, waar enkele soldaten samen met hun gezinnen leefden. Pas later ontstonden er de grotere verdedigingswerken, waaraan de plaats zijn uiteindelijke naam Retranchement zou gaan danken.

Retranchement Cadsandria

Rond 1621 (dus bij de hervatting van de Tachtigjarige Oorlog, na het twaalfjarig bestand) werd Retranchement Cadsandria gebouwd. Dit was een verdedingslinie, die vooral bestond uit twee forten: Fort Nassau in het zuiden en Fort Oranje in het Noorden. Tussen die twee forten zat een afstand van een kilometer. In de jaren dertig van de zeventiende eeuw werd er een omwalling bij dit gebied aangelegd. Op die wallen stonden drie bastions en daarnaast nog de twee reeds genoemde forten. Later kwam er ook nog een redoute als verdedigingswerk bij (een redoute is een kleine veldschans met uitspringende hoeken), die werd geplaatst op ongeveer een kilometer ten zuiden van het dorp.

Herkomst plaatsnaam Retranchement

Het woord 'retranchement' is van oorsprong een militaire term. Het komt uit het Frans en betekent 'verschansing, afsnijding of schans'. Het wordt in handboeken omschreven als een 'type vestingwerk zonder vaste vorm of vaste afmetingen', het is een ‘tweede wal of verschansing waarachter militairen zich terug kunnen trekken’. (Het retranchement op het Eiland van Cadzand was een gebastionneerde wal.) Het retranchement was een type verdedigingswerk dat behoorlijk veel gebruikt werd tijdens de Tachtigjarige oorlog.

Ontmanteling

In 1648 werd de Vrede van Münster gesloten tussen de Spanjaarden en de Nederlanders. Bij dat vredesverdrag werd bepaald dat diverse belangrijke vestingwerken, waaronder Retranchement Cadsandria, ontmanteld zouden moeten worden. Met enige vertraging begonnen de Nederlanders enkele decennia later daadwerkelijk aan de ontmanteling van het militaire bolwerk Retranchement Cadsandria. De gebouwen die voor militaire doeleinden gebruikt waren, werden verkocht. Een groot deel van de wallen rond de voormalige vestingwerken bleven echter staan.

De hoofdtaak van die wallen was voortaan niet meer het verdedigen van het plaatsje Retranchement tegen buitenlandse legers, maar tegen het water. Het westen van Zeeuws-Vlaanderen had immers vaak te maken met stormvloeden. In 1682 zorgde zo'n enorme stormvloed ervoor, dat Fort Oranje (het noordelijkste van de twee oorspronkelijke forten van Retranchement Cadsandria) voor een groot deel weggespoeld. Naar aanleiding van die vloed heeft men een nieuwe, extra dam aangelegd genaamd de Boerendam. Hierop kwam later de Molenstraat te liggen, wat de centrale straat in het dorp Retranchement werd; in de 21e eeuw is dat nog steeds de centrale straat van dit dorp.

Algemene informatie over Retranchement

Anno 2020 telt Retranchement circa 400 inwoners. Het dorpje ligt op een fietsafstand van onder meer Cadzand-Bad, Knokke-Heist, Groede, Sint Anna ter Muiden en Sluis. Retranchement was tot 1970 een zelfstandige gemeente. Sinds dat jaar behoort het echter tot de gemeente Sluis.

Toeristische bezienswaardigheden: de Wallen

Tot de toeristische bezienswaardigheden van dit dorpje behoren onder meer de Retranchementse molen (een standerdmolen uit 1818) en de 'Drieling van Retranchement' (drie grenspalen op de grens tussen Nederland en België), maar bovenal de Wallen van Retranchement. Deze wallen zijn de voormalige verdedigingslinie van Retranchement (eerst als onderdeel van de Staats-Spaanse-linie, ter verdediging tegen de Spaanse legers en later als bescherming van het dorp tegen de stormvloeden).

Wandelroute

Er is een wandelroute van ongeveer 4,5 kilometer over deze wallen. Deze route is historisch interessant (er zijn wat resten van de oude vestingwerken te vinden), maar is nog veel interessanter voor natuurliefhebbers. In dit gebied, dat in het bezit is van Het Zeeuwse Landschap, zijn onder meer diverse zeldzame klaversoorten en andere relatief zeldzame platen te vinden. Ook is het onder meer het leefgebied van de boomkikker en het broedgebied van de steenuil. Nabij Retranchement ligt overigens ook Fort Berchem. Dit was vroeger een Spaanse verdedigingslinie en is, net als de Wallen van Retranchement, een natuurgebied geworden.

Grens

Het dorpje Retranchement en de omliggende gebieden zijn zeker een bezoek waard. Het is heerlijk om bij goed weer rond te dolen over de Wallen van Retranchement, en dan van de natuur te genieten, maar tegelijk ook te mijmeren over de geschiedenis. Hier, bij dit plaatsje, is in de 17e eeuw de grens getrokken, die eeuwen later ongeveer nog steeds de grens tussen Nederland en België is. Hier is gestreden voor de onafhankelijkheid van Nederland, ten opzichte van de Spaanse en katholieke overheersing. Dit is één van de plekken waar Nederland is ontstaan.