Bezienswaardigheden in de wijk Dorsoduro in Venetië

De wijk Dorsoduro biedt enkele van de bekendste toeristische trekpleisters van Venetië. Er zijn enkele topmusea: het Guggenheim voor moderne kunst en de Galleria dell Accademia voor werken uit Renaissance en Barok. Men vindt er schitterende, maar minder bekende kerken als de San Nicolò dei Mendicoli of San Sebastiano, maar natuurlijk ook de overbekende Santa Maria della Salute op het puntje van het schiereiland. Ontspannen na een hele dag cultuur gesnoven te hebben, kan men door te flaneren op de beroemde Zatteredijk.

Inhoudsopgave

• Santa Maria della Salute, de belangrijkste kerk van Dorsoduro
• Collezione Guggenheim in Venetië
• Galleria dell Accademia
• Chiesa di Santa Maria dei Carmini (Santa Maria del Carmelo)
• San Sebastiano
• San Nicolò dei Mendicoli
• Flaneren op de Zattere

Santa Maria della Salute, de belangrijkste kerk van Dorsoduro

De stichting van de Santa Maria della Salute gaat terug tot de zeventiende eeuw. Voor de zoveelste keer werd Venetië zwaar geteisterd door de pest. Er vielen duizenden slachtoffers. Ten einde raad deed de Republiek een belofte, op 22 november 1630: wanneer de ziekte tot een einde zou komen, zou een grote kerk voor de Heilige Maagd opgericht worden op het puntje van het schiereiland Dorsoduro, wat overigens 'Harde rug' betekent - een verwijzing naar de ondergrond. Zo geschiedde. De opdracht voor de bouw van de Santa Maria della Salute (Gezondheid of Heil) werd aan de jonge architect Baldassare Longhena gegeven. Hij liet maar liefst een miljoen eiken palen in het water slaan, zodat de kerk een stevige basis kreeg. Longhena koos voor een zeer duidelijk barok ontwerp. De gevel doet dan ook erg licht en zelfs vrolijk aan. De grote voluten doen het zelfs enigszins aan een suikertaart denken. De kerk was volledig afgewerkt in 1687. Er is trouwens nog een Venetiaanse kerk die er door de pest is gekomen: Il Redentore op het eiland La Giudecca.

Zo vrolijk als het exterieur van de kerk toont, zo sober en streng lijkt het interieur wel. Er zijn nochtans heel wat kunstschatten te bewonderen. Bij binnenkomst valt meteen het hoogaltaar op. Hier hangt een schitterende, zevenhonderd jaar oude icoon van Maria. Het beeld van het knielende meisje is van de hand van de Vlaming Josse Le Court en beeldt Venetië uit - de stad brengt hulde aan Onze-Lieve-Vrouw, die de pest tot een einde wist te brengen. In de sacristie (betalend) zijn een aantal topwerken van Titiaan te bewonderen, waaronder Het wonder van Pinksteren en Het offer van Isaak. Uit zijn jeugdjaren is er het werk Marcus omringd door de H. Cosmas, Damianus, Rochus en Sebastianus. Een vergelijking van dit werk met het latere werk in de kerk maakt meteen duidelijk welke evolutie de kunstenaar gekend heeft. Zijn later werk kent meer dynamiek en leven, waar hij in zijn jeugdjaren nog statische lichamen schilderde.

Vlakbij de Santa Maria della Salute ligt het vroegere douanegebouw van Venetië: de Dogana da Mar. Het is een laag, compact en robuust gebouw. Alle schepen die Venetië aandeden, moesten douaneheffingen betalen, welke in dit gebouw verzameld werden. Het gebouw was dus uitermate belangrijk: de welvaart van heel Venetië was afhankelijk van de handel en de heffingen. Op het gebouw staat nog steeds een gouden bol, ondersteund door twee jongens. Op de bol staat een scheepsroer dat als windwijzer dienst doet. Het geheel verwijst naar Dame Fortuna, of hoe geluk en ongeluk elkaar afwisselen. De Dogana da Mar wordt sinds 2009 gebruikt als museum voor moderne kunst: het Centro d'Arte Contemporanea van de puissant rijke Fransman François Pinault (eigenaar van o.a. Puma, Gucci en Yves Saint Laurent). De uitgestalde kunst is werkelijk modern: het meeste is nauwelijks twintig jaar oud, maar wel van hedendaagse toppers als Luc Tuymans en Jeff Koons.

Collezione Guggenheim in Venetië

Peggy Guggenheim was een, eufemistisch uitgedrukt, excentrieke Amerikaanse dame. Al op jonge leeftijd erfde ze een bom geld, waarmee ze in 1949 het Palazzo Venier dei Leoni aan het Canal Grande kocht. Daar leefde ze nog dertig jaar, omringd door haar geliefde honden. Deze poedels (veertien in getal) werden achteraan in de tuin begraven. Guggenheim kreeg haar liefde voor moderne kunst mee van haar oom Solomon Guggenheim - het museum wordt thans ook door zijn Foundation beheert. Peggy Guggenheim was vier jaar getrouwd met de Duitse kunstenaar Max Ernst. In haar collectie is dan ook werk van zijn hand te vinden, maar ook werken van Picasso, Magritte, Dali, Pollock, Rothko en vele anderen. Samen met het Centro d'Arte Contemporanea en de Galleria Internazionale d’Arte Moderna in de wijk Santa Croce vormt het Guggenheim de top van Venetiës moderne kunst.

Een van de bekendste werken in de Collezione Peggy Guggenheim is L'Ange de la ville van de Italiaanse beeldhouwer Marino Marini (1901-1980). Wellicht zegt de titel slechts weinigen iets. Het gaat hier over een standbeeld van een kinderachtig figuur op een sterk gestileerd paard. De ruiter is naakt en toont zijn fallus aan de mensen. In de strip Hoe meer kijkers uit de reeks De Kiekeboes van Merho (1997) bezoekt Fanny dit museum. Ze merkt er op dat men vroeger de fallus van het beeld schroefde wanneer een processie op het Canal Grande voorbij voer. Dit weetje klopt inderdaad, al zijn de hedendaagse Venetianen niet langer zo preuts.

Galleria dell Accademia

Een heel contrast met de moderne kunst van het Guggenheim is de Accademia, recht tegenover de Ponte dell' Accademia. Het museum is ingericht in de gebouwen van een van de oudste en grootste scuola's: de Scuola Grande della Carità. Onder Napeleon werden deze scuala's gesloten. Hij besloot het gebouw en de bijbehorende kerk aan de Academie voor Schone Kunsten toe te wijzen. Er is een immense en erg rijke collectie kunst van de dertiende tot de negentiende eeuw verzameld. Zowat alle grote namen van de Venetiaanse kunst zijn er vertegenwoordigd: Bellini, Veronese, Giorgione, Tintoretto, Titiaan enz. Net zoals de meeste andere musea en bezienswaardigheden is de Accademia niet goedkoop. Een toegangsticket zonder de servicekosten kost vijftien euro.

Enkele schilderijen zijn uitermate interessant:

La Tempesta van Giorgione
Vasari bewierookt Giorgione in De levens: "(...) ontving Venetië een aanzienlijk geschenk in de vorm van het talent en de voortreffelijkheid van een van zijn burgers die de beide Bellini's veruit overtrof, evenals ieder ander die tot dan toe in die stad had geschilderd." Zijn echte naam was Giorgio Da Castelfranco, maar hij werd Giorgione (Grote Giorgio) genoemd door zijn lengte. Hij overleed aan de pest op vierendertigjarige leeftijd in 1511.

Veel mysterieuzer dan Het onweer of De storm van Giorgione kan een schilderij niet worden. Wie is de naakte dame die een forse baby de borst geeft? Waarom kijkt zij ons zo aan? Welke persoon staat er naar haar te kijken? En waarom lijken zij niet afgeschrikt te worden door het naderende onweer? Ook hedendaagse kunsthistorici blijven zich het hoofd breken over deze vragen. Soms wordt geopperd dat het schilderij een voorstudie voor een ander werk was, of gewoon een 'spielerei'. Vast staat wel dat Giorgione oorspronkelijk op de plaats van de toekijkende heer nog een naakte vrouw schilderde ...

Het Gastmaal in het huis van Levi van Veronese

Alleen al omwille van de immense afmetingen van dit werk zou iedereen de Accademia moeten bezoeken. Veronese schilderde het Laatste Avondmaal (of niet?) met olieverf op een doek van 5,5 op 13 meter. Veronese was door de monniken van het Dominicanenklooster van Santi Giovanni e Paola gevraagd een Laatste Avondmaal in het refter te schilderen. Veronese kwam in 1573 echter met een wel erg persoonlijke interpretatie van het klassieke Bijbelverhaal. Zo zijn er heel wat meer mensen dan Jezus en de twaalf apostelen te zien, is de setting duidelijk niet-joods en zijn een aantal figuren vrij bizar ... Wat doet die Duitse nar daar op de voorgrond? En de hond? Veronese werd voor de inquisitie gedaagd. Gelukkig voor hem was die in Venetië minder streng dan elders. Ze zorgden voor een akkoord. Het werk kreeg als nieuwe naam Gastmaal (of Feestmaal) in het huis van Levi. Zo was de associatie met de instelling van de eucharistie verdwenen en werd het een gewoon feestmaal bij de tollenaar Levi.

De tempelgang van Maria van Titiaan

Dit is een van de twee belangrijke werken van Titiaan in de Accademia. Het andere is een Pièta uit het einde van zijn leven. De tempelgang van Maria is nog steeds op de oorspronkelijke plaats te bewonderen. Het was namelijk de oude scuola die het werk bij Titiaan bestelde; het hangt dus nog steeds op de plaats waarvoor het bedoeld was. Dit merkt men aan de twee deuren die in het schilderij 'insteken'. We zien hoe de driejarige Maria de tempel bezoekt op een van de joodse hoogfeesten. Het kleine meisje in schitterend blauw en met een aureool valt toch op tussen de stenen en de grote heren (de hogepriester die haar opwacht). Vergelijk dit werk zeker met het gelijknamige werk van Tintoretto in de Madonna dell' Orto. De gelijkenis is meer dan treffend.

Weetje: de overbekende en op zowat alle souvenirs uit Italië te bekijken Man van Vitruvius van Leonardo da Vinci wordt in de Accademia bewaard. Doordat het werk een tekening op papier is, wordt het slechts zeer zelden getoond. Men probeert het in de beste omstandigheden te bewaren.

Chiesa di Santa Maria dei Carmini (Santa Maria del Carmelo)

Zowat alle grote kloosterorden hadden een kerk en klooster in de Republiek Venetië. Dat gold ook voor de Karmelieten. Zij bouwden in de dertiende eeuw op een stuk grond in Dorsoduro de Chiesa di Santa Maria dei Carmini. Later werd hier ook de gelijknamige Scuola Grande aan toegevoegd, welke ook nu nog te bezoeken is. Deze scuola is minder belangrijk dan de grote broers. De gotische voorgevel van de kerk lijkt wel ingeklemd tussen de andere gebouwen op het pleintje. De sobere, bakstenen gevel is gesierd met zes beelden van o.a. Elia en Elisa. De beelden maken een wat gedrongen indruk, te klein voor de hun toegemeten plaats. Het interieur van de kerk heeft twee mooie schilderijen: Opdracht van Jezus in de tempel van Tintoretto, dat hij voor de vishandelaars maakte, en Sint-Nicolaas tussen Johannes de Doper en de heilige Lucia van Lorenzo Lotto.

Op vijf minuutjes wandelen van de kerk ligt het Museo del Settecento Veneziano. Dit museum biedt een overzicht van de Venetiaanse kunst van de achttiende eeuw, met voorwerpen, beelden en schilderijen van onder andere Tiepolo en Pietro Longhi. Bekijk zeker het schitterende beeld La Velata van Antonio Corradini, een dame met haar gezicht bedekt door een flinterdunne, maar toch gebeeldhouwde doek. Het museum is geen topper voor de doorsnee toerist, maar hardcore Venetiëliefhebbers weten het zeker te smaken. Het is gelegen in het schitterende Ca' Rezzonico aan het Canal Grande.

San Sebastiano

De aan de Heilige Sebastianus, herkenbaar aan de pijlen in zijn lichaam - hij werd zo gedood - , gewijde San Sebastiano werd gedurende tien jaar (1555-1565) gedecoreerd door Paolo Caliari, die bekend is geworden als Paolo Veronese. Hij was namelijk afkomstig uit Verona. Ook de prior van het klooster van de Hiëronymieten was van die stad afkomstig, de keuze voor Veronese was dan ook logisch. Van zijn hand zijn in de kerk dan ook heel wat mooie werken te bewonderen. Vermeldenswaard zijn: De kroning van Esther en Het martelaarschap van de Heilige Sebastiaan. Veroneses schilderijen zijn allen in grote, met bladgoud beklede kaders gevat. Verder heeft de kerk ook een klein werk van Titiaan (Sint-Nicolaas) en werk van de Antwerpenaar Maarten de Vos.

Wie toch in de buurt van de San Sebastiano is, moet zeker eens snel binnenspringen in de nabijgelegen Sant' Angelo Raffaele en het schitterende werk Tobit, Tobias en de engel van Francesco Guardi bewonderen. Het toont hoe Tobit en Tobias op pad gaan, begeleid door de Aartsengel Rafaël. Het werk komt uit het midden van de achttiende eeuw, maar toont al kenmerken van impressionisme. Zeer mooi.

San Nicolò dei Mendicoli

Een wat minder bekende kerk in Dorsoduro is de San Nicolò dei Mendicoli, gewijd aan Sint-Nicolaas. Waar mensen in de Lage Landen deze heilige uiteraard het beste kennen als kindervriend (Sinterklaas), is hij wereldwijd vooral de patroonheilige van vissers en zeevaarders. In een zeerepubliek als Venetië verdiende deze heilige dan ook de nodige verering: er zijn dan ook twee kerken aan hem gewijd. De andere is de San Nicolò da Tolentino in de wijk Santa Croce. De toevoeging 'dei Mendicoli' betekent 'van de bedelaars', al was de kerk in handen van de vissersvereniging. Het waren simpele mensen, maar toch ook weer geen bedelaars. Wanneer zij geld overhadden, besteedden ze dit aan de uitbouw en verfraaiing van de kerk. Hierdoor lijkt de kerk wel een mengelmoes van stijlen, maar ze is vooral overweldigend versierd. Op het hoogaltaar staat een schitterend houten beeld van Sint-Nicolaas uit de vijftiende eeuw. Het is zeer sterk verguld en schittert je al meteen tegemoet bij het binnentreden van de kerk. De heilige draagt drie gouden ballen, een verwijzing naar de legende waarin hij deze aan jonge meisjes cadeau gaf - zo hadden ze een bruidsschat en moesten ze niet de prostitutie in.

Flaneren op de Zattere

Venetië is zo gevuld met cultuur dat een bezoeker al snel aan het Stendhalcomplex begint te lijden: men wordt ziek van het aanschouwen van de veelheid van aan kunst ... en het besef dat men nooit alles rustig zal kunnen bekijken. Een goede remedie tegen dit syndroom is een aangename wandeling in de ondergaande zon op de Zattere. Letterlijk vertaald betekent het woord 'vlotten' - een verwijzing naar de vlotten die hier in vroegere tijden het hout voor de schepen afleverden. Een vertaling als 'strand' is ook mogelijk. De Zattere is één grote wandelboulevard ten westen van de stad. Je kan van het puntje van Dorsoduro, de Punta della Dogana de dijk volgen tot aan de immense cruiseterminals. Achtereenvolgens komt men dan langs de Fondamenta Zattere Ai Saloni, Fondamenta Zattere Allo Spirito Santo, Fondamenta Zattere Ai Gesuati en de Fondamenta Zattere Al Ponte Longo. Geniet onderweg van de overweldigende uitzichten op het Piazza San Marco met het dogepaleis en de Campanile en later het eiland La Giudecca en de magnifieke kerk Il Redentore van Andrea Palladio. Lekker iets eten of drinken is uiteraard aanbevolen!

Lees verder

• Tien vakantieboeken voor een reis naar Italië
• Vaticaanstad bezoeken - Musea, kerken en tuinen
• Bezienswaardigheden in de wijk San Marco in Venetië