Bali: zeewierproductie op speelparadijs Nusa Lembongan

Elke dag, tussen elf en drie, is het kleine eiland Lembongan een ware heksenketel. Touroperators van het nabijgelegen Bali voeren hordes toeristen aan die op en rond het eiland een dagje gaan ‘spelen’. De rest van de tijd is Lembongan een oase en wijden de inwoners zich aan hun belangrijkste bron van inkomsten: het verbouwen van zeewier. Een impressie van het rustige Nusa Lembongan. “Lembongan is het Bali van vijftig jaar terug”, roepen touroperators die dagtochten en overnachtingen aanbieden op dit vlak bij Bali gelegen eiland. Gedurende zo’n twintig uur per etmaal kunnen wij ons daar van alles bij voorstellen. Als we aan het eind van de middag over verlaten weggetjes naar de ruige kliffen aan de zuidkant van het eiland wandelen en een fruitsapje drinken in een verlaten restaurant aan zee. Of als we tegen zonsondergang een kijkje nemen op de plantages voor de zeewierteelt en ons tussen de hardwerkende eilandbewoners vreemde indringers voelen. Of als we ’s ochtends vroeg op het strand kijken naar de binnenkomst van de vissersboten en het verhandelen van de vangst. Dan is Lembongan een oase van authenticiteit en prachtige natuur, misschien wel zoals Bali was voordat de strandhotels zich er aaneenregen. Maar tegen half elf in de ochtend zien we grote catamarans en motorboten in de verte opdoemen. Ze steken wat dreigend af tegen de altijd en overal zichtbare Balinese berg Agung en brengen zelfs in het laagseizoen dagelijks honderden toeristen naar Nusa Lembongan. De helft van de daggasten wordt linea recta naar de monsterlijke pontons gebracht, compleet met waterglijbaan, die in een van de baaien aan de zeebodem zijn vastgeklonken. Vanaf het ponton gaan de toeristen snorkelen, parasailen, tochtjes maken op een bananenboot en/of varen in een glasbodemboot. De andere helft van de daggasten stapt over in kleinere bootjes, landt op het strand en maakt een excursie naar de mangrove of het dorp. Na de lunch op het eiland wisselen ze van locatie en tussen drie en half vier keren ze moe, maar 'voldaan' terug naar Bali. Gedurende die warmste uren van de dag verpozen wij, de vaste gasten, bij voorkeur in en aan de rand van het hotelzwembad. Te vervelen hoeft men zich daarbij niet. Het uitzicht op zee, strand en krioelende daggasten is altijd boeiend en enerverend. Tegen half vier rekken we ons ontspannen uit. Lembongan staat weer voor ons open. Nu zijn wij aan de beurt.

Oogsten!

Nusa Lembongan (nusa is Balinees voor ‘eiland’) is een van de drie eilandjes ten zuidoosten van Bali. De andere twee zijn het nog kleinere Ceningan en het grotere Penida. Ze bevinden zich ongeveer tussen Bali en Lombok in en hebben qua natuur veel weg van zowel het Balinese schiereiland Nusa Dua als Zuid-Lombok: droog en ruig met hoge kliffen. De rotsige en zanderige bodem is niet geschikt voor rijstbouw of andere grootschalige akkerbouw. Reden waarom de bewoners van de eilanden, die tot voor kort een geïsoleerd bestaan leidden, lange tijd armoede en zelfs honger kenden. Tot iemand zo’n veertig jaar terug op het idee kwam op het eiland de zeewierteelt te introduceren. Zeewier was in die tijd in opkomst als ingrediënt bij het maken van cosmetica (als zeep, shampoo en bodylotion) en als bindmiddel voor verwerking in voedsel en geneesmiddelen (agar agar). De omstandigheden onder de kust van Lembongan, Ceningan en Penida bleken zeer geschikt voor het verbouwen van het wier: het water heeft een constante temperatuur van 25-27 graden Celsius en het verschil tussen eb en vloed is niet al te groot. Bovendien hoefden de ‘boeren’ niet veel te investeren. De basis was in het zeewater ruim voor handen en om na het oogsten een nieuwe voorraad te zaaien, heb je alleen de uitlopers nodig van het geoogste product. Sindsdien leeft ongeveer negentig procent van de inwoners van de drie eilanden van de opbrengst van de zeewierteelt. De opkomst van het toerisme, aan het begin van de jaren negentig, heeft daar weinig aan veranderd. Veel mensen hebben er weliswaar inkomsten uit, door in een hotel of restaurant te werken of zelf een handeltje te beginnen. Maar nog niet zo lang geleden lieten zij dat alles uit hun handen vallen op het moment dat hun hulp gewenst was bij het oogsten en sorteren van het zeewier. Dat bracht vaak heel wat meer geld in het laatje! Tegenwoordig exploiteren enkele bedrijven uit Bali luxueuze resorts op het eiland en worden de lokale hotelmedewerkers geacht hun dag- of avonddienst netjes te volbrengen voor ze zich op het wier storten, maar ook deze mensen hebben nog altijd hun taak in het familiebedrijf. De zeewierteelt is niet arbeidsintensief, maar er is altijd wel iets in te doen.

Heen en weer

De laatste toeristencatamaran verdwijnt uit het zicht en wij lopen vanuit ons hotel Nusa Lembongan Resort het strand op om verderop bij een restaurant een brommertje te huren. Het is eb en aan de andere kant van het eiland gaan we een kijkje nemen bij de zeewiervelden in zee. Op Lembongan bevinden de meeste velden zich in de smalle zeestraat tussen Lembongan en Ceningan. De bodem valt bij eb niet droog en het ondiepe rif dat de zeestraat aan de westelijke kant afsluit, voorkomt dat de stroming te sterk wordt en het gewas meesleurt. Gisteren bezochten we de plek toen het water hoog stond. Aan de vierkante donkere verkleuring van het zeewater was aardig te zien waar de velden zich bevonden, maar er was geen enkele bedrijvigheid op en rond het water. Dat is nu wel anders. Lopend en met prauwen gaan de mensen heen en weer tussen het strand en de nu goed zichtbare zeewiervelden. Ze dragen tjokvolle manden op hun hoofd of schouders of hebben hun boot volgeladen. Voor ons, leken als we zijn, ziet de bedrijvigheid er wat onlogisch uit. De mensen lopen met volle manden naar en van hun veldjes. Moet het wier na een behandeling terug in zee? Een passerende jongen is bereid uitleg te geven over de wijze van telen. “De uitlopers van het zeewier worden aan lijnen geregen en onder water vastgemaakt aan bamboe stokken. Dat is de basis van de nieuwe oogst. Het duurt zo’n vier tot zes weken tot deze uitlopers volgroeid zijn en geoogst kunnen worden. Het volgroeide zeewier wordt drie dagen in de zon te drogen gelegd en verkocht. Met de uitlopers daarvan begint het proces opnieuw. Je hebt als boer direct nieuw zaaigoed en gemiddeld eenmaal per vijf weken een complete oogst. Die wordt geëxporteerd naar zowel Java als het buitenland. Hongkong is een belangrijke afnemer.”

Flauw snoep

We klimmen vanaf het strand naar boven, waar op een zanderig pleintje tussen kleine huizen overal op bouwzeilen en lappen stof zeewier ligt te drogen. Er zijn twee soorten, een grote groene met de naam kotoni en kleine rode: pinusun. De groene is van de beste kwaliteit en brengt zo’n 3.500 rupiah per kilo op (€ 0,35). Voor de andere krijgt de boer ongeveer 2.000 rupiah per kilo. Afhankelijk van de grootte van hun velden verdient een familie op dit moment tussen de 500.000 en 1 miljoen rupiah per maand. Dat is in het huidige Indonesië helemaal niet slecht, zeker niet als je bedenkt dat elke familie wel iemand heeft met een baan in de toerismebranche en veel mannen ’s nachts op zee vissen. Dat een groot deel van de mensen hier de tijd van honger en armoede achter zich heeft gelaten, is te zien als we met de brommer een rondje om het eiland maken. Veel eilanders wonen in stenen huizen met fraaie Balinese poorten om hun erf. Bij een winkel zien we een bordje staan waarop souvenirs van zeewier worden aangeprezen: snoepjes en dodol. We kopen een pakje kleurige staafjes dodol en proeven nieuwsgierig. Het smaakt nergens naar! Het is net of je op een hap gelatine kauwt. Jammer dat dit de enige souvenirs met zeewier zijn die we hier kunnen kopen. Een mooi stuk zeep of een flesje met shampoo of bodylotion, zoals in Nederland de Bodyshop en de Tuinen verkopen, maar dan duidelijk als souvenir van de zeewiereilanden, zou vast gretig aftrek vinden bij al die toeristen die hier dagelijks komen!

Decor

De volgende ochtend zitten we al vroeg op het strand. Niet alleen is het ‘gouden uurtje’ geschikt voor het maken van mooie foto’s, rond een uur of zeven is het strand echt the place to be voor de inwoners van het dorp. Met tientallen tegelijk arriveren de smalle vissersbootjes met hun vangst van de nacht, die direct verhandeld wordt. Ook vertrekt rond deze tijd de publieke veerboot naar Sanur, volgestouwd met vrouwen op weg naar een Balinese markt. Tussen hen in enkele toeristen, die op eigen kracht naar het eiland zijn gekomen en logeren in de kleine pensions aan de baai. We genieten met volle teugen en kunnen ons op dit moment voorstellen dat Nusa Lembongan ‘Bali, maar dan vijftig jaar terug’ is. De locals gaan hun gang en negeren ons. We worden getolereerd zolang we niet in de weg lopen. Over enkele uren vormen de vissersboten, weggetrokken tot achter de vloedlijn, slechts het kleurig decor voor foto’s van een dagje Lembongan en is er geen plaatselijke visser of boer meer te zien. Het houdt iets schizofreens, deze dagelijkse metamorfose. Wij zitten erbij en kijken ernaar.

Meer lezen over Bali?

Wil je meer lezen over een actieve vakantie op Bali? Lees dan ook eens de volgende verhalen:

Bali actief: van raften en jungle trekking tot mountainbiken:

http://reizen-en-recreatie.infonu.nl/reisverhalen/39291-bali-actief-van-raften-en-jungle-trekking-tot-mountainbiken.html

Wandelen op Bali:

http://reizen-en-recreatie.infonu.nl/reisverhalen/36018-wandelen-op-bali-balanceren-over-rijstrandjes.html

Op de startpagina Bali vind je nog meer informatie over Nusa Lembongan (en Bali natuurlijk): Bali startpagina