Hakka Fujian Tulou: aarden huizen in Zuid-China

Op zo'n twee uur rijden van de Zuid-Chinese kust in de provincie Fujian, rijzen uit het glooiende heuvellandschap honderden Tulou, gebouwd door de Hakka minderheid. De letterlijke vertaling is aarden gebouw, maar deze mondaine naam kan onmogelijk beschrijven hoe het voelt om voor het eerst deze bijzondere communale woongemeenschappen te bezoeken.

Stap binnen en je wordt direct gegrepen door de massale omvang: met name de ronde Tulou hebben een massieve binnenplaats. Pittoreske houten veranda's omzomen elke verdieping. Een korte blik in de vertrekken laat smalle kamers zien en het valt op dat ze allemaal deuren hebben, soms rijk beschilderd met gelukbrengende motieven. Hoewel privacy een modern concept is en misschien zelfs onmogelijk in deze communale huizen, lijken de Hakka al honderden jaren te begrijpen dat gezinnen recht hebben op een eigen plekje.

Leven in de Tulou

Deze aarden huizen zijn bestand tegen tornado's: sommige Tulou zijn recent gebouwd tussen de jaren 50 en 70, maar anderen dateren uit de 14e eeuw. Elke Tulou is een huis voor een uitgebreide familie, beter gezegd een clan, en iedereen heeft dus dezelfde achternaam. Men leeft verticaal: ieder gezin heeft een of meerdere kamers op elke verdieping. Op de begane grond is de keuken en de woonvertrekken zijn op hogere etages, maar niemand heeft een eigen trap omhoog. Tulou hebben meestal vier gezamenlijke trappen. Als de clan zich te veel uitbreidde, hielp de hele familie mee met het bouwen van een nieuwe Tulou in de buurt. Dit resulteerde in verschillende Tulou-clusters van soms wel veertien Tulou.

Raketsilo's?

De meeste Tulou zijn rond of vierkant, maar er zijn ook ovale, halvemaanvormige of vijfhoekige. De grootte varieert van twintig tot honderden kamers verspreid over twee tot wel vijf verdiepingen. In de jaren 70 maakte het Amerikaanse leger luchtfoto's van het gebied en de omvang en vorm van de Tulou gecombineerd met de afgelegen ligging leidde tot het vermoeden dat dit raketsilo's waren. Een dergelijk moderne aanvalsfunctie hebben de aarden huizen niet, maar de Amerikanen zaten er niet helemaal naast: de Tulou zijn gebouwd met oorlog in het achterhoofd. Door de hoogte bieden Tulou een prima uitzicht op de omgeving. De muren zijn van harde, gestampte aarde en onderaan wel twee meter dik. Op de begane grond zijn traditioneel geen ramen en er is slechts één ingang naar de binnenplaats zodat indringers eenvoudiger buiten konden worden gehouden. In het geval dat de aanvallers al binnen waren, kon men de vier gezamenlijke trappen eenvoudiger verdedigen dan individuele trappen voor elk gezin.

Bouwtechnisch zitten de Tulou goed in elkaar, zo goed dat ze aardbevingen eenvoudig doorstaan. De karakteristieke lichtbruine zandkleur van de muren komt van de gestampte aarde gemengd met stro. Onderaan zijn deze muren dik, maar hogerop worden ze dunner. Dit zorgt niet alleen voor meer leefruimte, maar is ook nodig om instorten te voorkomen. Het dak reikt minstens een meter verder dan de muur: zo valt de regen weg van de aarden muren en kan men het opvangen in geulen om het water vervolgens naar reservoirs te leiden. Ook op de binnenplaats leiden geulen regenwater weg.

Communaal bestaan

Behalve de bouwstijl maakt het communale leven de Tulou zo bijzonder: men leeft dicht op elkaar, maar helpt elkaar. Alle kamers zijn even groot zodat niemand meer ruimte heeft dan een ander. Beslissingen over de Tulou en alle activiteiten worden gezamenlijk genomen; iedereen helpt mee met het onderhoud, de schoonmaak en de financiën. Op de binnenplaats, veilig en beschermd achter de dikke muren, vindt het dagelijkse leven plaats: hier rennen de kinderen achter de kippen aan, hier wordt kleding gedroogd op bamboeconstructies, hier worden de voorouders geëerd op het familie-altaar en hier wordt geroddeld bij het water halen uit de gezamenlijke put of de primitieve kraantjes.
In de commerciëlere Tulou bruist de binnenplaats van de economische activiteit. Chinese toeristen poseren voor hun camera's of slenteren langs de verschillende kraampjes met houtsnijwerk, schilderijen en zelfs bijenlikeur met de bijen er nog in. Hoewel hier nog steeds mensen wonen, voelt het alsof je een winkel binnenstapt. Echter, in de verder afgelegen Tulou ben je bijna die indringer die ze honderden jaren lang buiten probeerden te houden. De Hakka zijn niet onvriendelijk, ze begroeten je voorzichtige "hello" met minstens een glimlach, maar hun afstandelijkere gedrag maakt duidelijk dat jij hier gast bent in iemands huis ook al sta je slechts op de binnenplaats. Foto's maken voelt als aapjes kijken. Als dan een klein kind hard begint te huilen op het moment dat het je ziet, weet je dat het tijd is om te gaan.

UNESCO Werelderfgoed

Sinds 2008 staan de Tulou op de UNESCO Werelderfgoedlijst wat zowel positieve als negatieve effecten heeft. Erkenning betekent meer toeristen en dus betere toegangswegen en meer inkomsten, maar de overheid blijft almachtig in China en elke bezoeker zal zich afvragen of de entreegelden daadwerkelijk hun weg zullen vinden naar de bewoners.

Op populaire plekken zijn er complete ingangen met loketten gebouwd op de doorgangswegen: geen auto komt door de poort zonder 90 yuan (ca. 9,50 euro) p.p. neer te leggen, 30 yuan meer dan een ticket voor de Verboden Stad in Peking. Het entreegeld op afgelegen plekken wordt geïnd door een Han Chinees met een officieel aandoend shirt, maar na wat onderhandelen is 50% korting betrekkelijk eenvoudig te bedingen. Na de verwoestende jaren van de Culturele Revolutie (1966-1976) waarin al het oude moest worden vernietigd, heeft China nog weinig tastbaars over van haar lange historie. Deze Tulou werden enkel gespaard omdat men destijds geen historische waarde zag in woonhuizen; nu maakt de overheid er mooie sier mee.

En de Hakka? Voorlopig houden zij vooral het hoofd boven water met simpele productie: ze drogen vruchten en zaden in en buiten hun machtige huizen. De Tulou en hun Hakka bewoners hebben de stormen van de eeuwen doorstaan: een stortvloed aan toeristen is enkel een volgend obstakel.

Lees verder

• Basis Mandarijn Chinees voor toeristen en backpackers
• Tellen in Mandarijn Chinees (met uitleg over tonen)
• Xiamen en Gulang Yu, China
• Quanzhou China, begin van de maritieme Zijderoute
• Reistips en suggesties voor Beijing (Peking), China