Bezienswaardigheden in San Polo en Santa Croce (Venetië)

Van de zes wijken waaruit Venetië bestaat, zijn de wijken Santa Croce en San Polo, samen met San Marco, de meest dichtbebouwde wijken. Hier vindt men weinig natuur, maar vooral woonomgevingen. Samen met Dorsoduro nemen ze de hele westelijke zijde van het Canal Grande in. Er zijn heel wat bezienswaardigheden te bewonderen, waaronder enkele verborgen pareltjes. Wat kerken betreft is er de fabuleuze Franciscanenkerk Santa Maria Gloriosa dei Frari, met werken van Titiaan en Bellini, de San Giovanni Elemosinario en de San Stae. Liefhebbers van Tintoretto vinden in de Scuola Grande di San Rocco zeker hun gading. Hij liet er meer dan twintig werken achter. De Galleria Internazionale d’Arte Moderna geeft liefhebbers voor hedendaagse kunst dan weer het nodige plezier.

Inhoudsopgave

• San Giovanni Elemosinario
• Santa Maria Gloriosa dei Frari
• Scuola Grande di San Rocco
• De kerk van San Rocco
• Galleria Internazionale d’Arte Moderna in het Ca' Pesaro
• San Stae

San Giovanni Elemosinario

Adresgegevens: Ruga Vecchia S. Giovanni, 30125

Soms biedt een toeristische mastodont als Venetië ook kleine, verborgen pareltjes. Het kerkje van San Giovanni Elemosinario is er zo een. Men moet al goed zoeken om het te vinden - het kerkje lijkt wel tussen enkele huizen gepropt. Het kerkje is niet gewijd aan de bekende Johannes de Doper of Johannes de Evangelist, maar aan Johannes de Aalmoezenier. In het westerse christendom is hij bijna onbekend, maar in de orthodoxe Kerk wordt hij wel vereerd. Vergeet niet dat Venetië tot diep in het eerste millennium deel uitmaakte van het Byzantijnse Rijk. Johannes (550-616) was bisschop van Alexandrië, een van de belangrijkste bisdommen in de Oudheid en vroege Middeleeuwen. Hij gaf veel geld en hulp aan de armen, vandaar zijn bijnaam 'Aalmoezenier'.

Dit kerkje werd gesticht rond 1070 en opnieuw opgebouwd na een grote brand in de zestiende eeuw. Het heeft een grondplan van een Grieks kruis met een koepel. De kerk is het bezoeken waard voor twee schilderijen van twee concurrenten. Van Giovanni Antonio de’ Sacchis (door iedereen Il Pordenone genoemd) hangt er De heiligen Caterina, Sebastiaan en Rochus aan wie een engel de weg wijst. Van Titiaan is het schilderij van de Heilige Johannes boven het hoogaltaar. De heilige heeft zijn ene hand op het Evangelie, met de andere reikt hij een aalmoes aan een bedelaar aan.

Santa Maria Gloriosa dei Frari

Adresgegevens: San Polo, 3072,30125

Op de San Marco na is de basiliek van Santa Maria Gloriosa dei Frari (ook wel Santa Maria Assunta of gewoon kort I Frari genoemd) misschien wel de belangrijkste kerk van de lagunestad. Er is een immense collectie topwerken uit de Renaissance, Barok en Classicisme. Het is de kerk van de Franciscanen of Minderbroeders. De eerste kerk op deze plaats stond er al rond 1250. De huidige schitterende basiliek werd in de periode 1340-1445 gebouwd. Het exterieur toont zeer sober - het is dan ook een hele verrassing om deze kunsttempel te betreden. De kerk wordt gedragen door twaalf zuilen, uiteraard een verwijzing naar de twaalf apostelen. De klokkentoren is de tweede hoogste van de stad.

Door de hoge vensters (typisch gotisch) en de zuid-westelijke oriëntering is de lichtinval zeer bijzonder, zeker in de vooravond. Deze lichtinval onthult heel wat schatten. Men vindt er werken van Giambattista Pittoni, Girolamo Campagna, Paolo Veneziano en Alessandro Vittoria. Van de hand van Titiaan - die overigens in de kerk begraven ligt - is de Maria Assunta, de grote schildering achter het altaar in de apsis. Na de onthulling van het schilderij (maar liefst 7 meter op 3,6 meter) in 1518 waren de Venetianen verbijsterd: zoiets hadden ze nog nooit gezien! Titiaan beeldt de Tenhemelopneming van Maria uit. Het lijkt wel alsof het schilderij uit twee helften bestaat. Boven ziet men de Heilige Maagd in een felrood gewaad. Ze wordt als het ware omhooggestuwd door het engelenkoor dat de wolken draagt. Boven wacht God de Vader haar op; de engel heeft de kroon om haar tot Koningin des Hemels te kronen al in de hand. Titiaan creëerde een driehoek tussen de Maagd en en twee apostelen die eveneens in het rood gekleed zijn. Dit zorgt voor rust en structuur in het werk.

De kerk bezit het enige werk van de Florentijnse beeldhouwer Donatello in Venetië. De bekende schilder en kunsthistoricus Giorgio Vasari beschrijft het als volgt:


Dit beschilderde beeld van Johannes bevindt zich in de Cappella dei Fiorentini, de Kapel van de Florentijnen. Donatello schonk het beeld aan de kerk na een kort bezoek rond 1438. In de kapel zijn nog twee andere magnifieke kunstwerken te bewonderen: de Madonna di Ca' Pesaro van Titiaan en het Pala di Pesaro van Giovanni Bellini. De Pala di Pesaro heeft als officiële benaming Madonna met Kind en de heiligen Nicolaas van Bari, Petrus, Marcus en Benedictus. Dit altaarstuk werd door de welvarende familie Pesaro besteld om de grafkapel van hun overleden moeder te sieren. Ook nog te bewonderen: het grafmonument voor Canova, het schitterende (én authentieke) monnikenkoor van het atelier van Lombardo, rijkelijk versierde dogegraven enz. Voor de hier begraven componist Monteverdi is er een zeer sobere grafsteen, waarop vaak enkele bloemen van muziekliefhebbers liggen.

Scuola Grande di San Rocco

Adresgegevens: Campo San Rocco, 3052

De lekenbroederschap van Sint-Rochus werd eind vijftiende eeuw opgericht en is de enige broederschap die ook nu nog bestaat (al heeft ze heel wat minder leden dan in de hoogdagen). De broederschap besloot al snel om in de wijk San Polo gemeenschapsgebouwen op te richten. De bouw ervan begon in 1515 en duurde door allerlei twisten tot 1560. Er werkten drie architecten aan, elk met hun eigen stijl. De onderzijde van de voorgevel behoort zodoende nog tot de Renaissance, de tweede verdieping is (vroege) Barok.

De Scuola behoort tot een van de schitterendste bezienswaardigheden van Venetië en wel doordat een van haar leden een beroemd schilder was: Jacopo Tintoretto (1518-1594). Zijn echte naam was Jacopo Robusti ('de Stevige'), maar werd het 'Schildertje' genoemd. Zijn stijl houdt het midden tussen Renaissance en Barok, eventueel ook Maniërisme. Tintoretto raakte bij de broederschap betrokken door zijn deelname aan een ontwerpwedstrijd: de broederschap wilde de Sala dell' Albergo (op de bovenste verdieping) laten decoreren en zocht hiervoor een schilder. Grote namen als Veronese en Schiavone dienden ook een ontwerp in. Zo niet Tintoretto: hij bood de broederschap meteen een volledig afgewerkt schilderij aan: Glorie van Sint-Rochus. Toon hij het, na protesten van de andere deelnemers, gratis aanbod, kon de opdracht hem natuurlijk niet maar ontgaan. Uiteindelijk schilderde Tintoretto maar liefst 56 grote schilderijen in dit gebouw, verspreid over drie zalen.

Wereldberoemd is de Kruisiging die hij in 1565 maakte. De meer dan vijftig afgebeelde personen en paarden lijken in eerste instantie zonder enige orde georganiseerd te zijn. Pas later ontdekt de beschouwer de structuur: Christus staat in een open, bijna cirkelvormige ruimte. Onder Zijn kruis staan de vrouwen en de apostel Johannes. Naarmate men verder het schilderij verkent, ziet men de drukte en het aantal mensen toenemen. Christus staat duidelijk in het middelpunt van dit immense werk (breedte: 12 meter!). Een van de mooiste werken komt ook uit het jaar 1565: Christus voor Pilatus. Tintoretto beeldt het moment uit dat Pontius Pilatus zijn handen in onschuld was. Let op de serene houding van Jezus en zijn schitterend wit gewaad - een mooi contrast met de wanorde die er onder het volk lijkt te heersen.

De kerk van San Rocco

Vlakbij de gebouwen van de Scuola ligt de gelijknamige kerk van San Rocco, eveneens eigendom van de broederschap. Doordat de Scuola in 1480 door het stadsbestuur tot Scuola Grande werd verheven, stroomden de leden en de inkomsten toe. Deze inkomsten werden gebruikt om de kerk van San Rocco te bouwen; het bouwwerk werd in de achttiende eeuw verbouwd door Giovanni Scalfarotto. Wat meteen opvalt bij het naderen van de kerk: dit is een van de weinige kerken ter wereld met een bijna puur vierkante voorgevel. In de kerk worden de relikwieën van de Heilige Rochus bewaard. Hij is een van de heiligen die wordt aangeroepen tegen de pest. Zijn relikwieën werden uit de Franse stad Montpellier gehaald (of gestolen, daarover bestaat discussie). In de kerk zijn nog eens acht schilderijen van Tintoretto te bewonderen, waaronder een mooie Annunciatie. Let zeker ook op de mooie schilderingen in de apsis van Il Pordenone.

Galleria Internazionale d’Arte Moderna in het Ca' Pesaro

Adresgegevens: Santa Croce 2076, 30135

Een van de paleizen van de puissant rijke familie Pesaro ligt aan het Canal Grande. Dit Ca' (afkorting voor Casa of huis) huisvest nu het Museum voor Oosterse Kunst en de Galleria Internazionale d’Arte Moderna. Zoals de naam het al zegt stelt deze laatste moderne kunst ten toon. Het museum is eigendom van de Biënnale Stichting van Venetië. Zowat alle werken zijn dan ook tijdens of na zo'n Biënnale aangekocht. Er is hedendaagse kunst van Paul Klee, Marc Chagall, Max Ernst, Gustav Klimt en vele anderen. Voor liefhebbers van moderne kunst zeker een aanrader.

San Stae

Adresgegevens: Campo San Stae, 30135 Santa Croce

Een van de verborgen pareltjes van Venetië is de kerk van San Stae. De kerk is vernoemd naar de Heilige Eustachius, maar de Venetianen korten benamingen nogal graag af. Men hoort dan ook nooit over de Sant' Eustachio, maar San Stae. Deze heilige zou in de vroege jaren van het christendom een bevelhebber in het Romeinse leger van keizer Trajanus geweest zijn. Zijn bekering tot het christendom volgde na een jachtpartij in het woud. Hij zag een hert met een groot, goud oplichtend kruis tussen het gewei. Als gevolg van zijn bekering stierf hij de marteldood onder keizer Hadrianus (rond 118). Een gelijkaardig bekeringsverhaal is trouwens te vinden bij de, in Vlaanderen en Nederland veel bekendere, Sint-Hubertus. Beiden zijn patroon van de jagers.

De huidige San Stae werd gebouwd door de vrij onbekende architect Giovanni Grassi, rond het jaar 1680. De voorgevel werd dertig jaar later toegevoegd door Domenico Rossi. Meteen bij het naderen van de kerk valt de kunststijl op: zuivere barok (al liggen de hoogtijjaren van deze stroming wat vroeger). De gevel heeft vier Corinthische zuilen op een hoog voetstuk. Boven het toegangsportaal is het (kleine)driehoekige timpaan in drie stukken 'gebroken'. De beelden bovenaan zijn van de hand van Antonio Corradini. Met bedekt hoofd is dat de theologische deugd van het Geloof, verder zijn er Hoop en een beeld van de Verlosser. In de kerk vindt men schilderijen van Giambattista Tiepolo (Martelaarschap van Sint-Bartholomeus), Giambattista Piazzetta, Sebastiano Ricci en vele anderen.

Lees verder

• Tien vakantieboeken voor een reis naar Italië
• Vaticaanstad bezoeken - Musea, kerken en tuinen
• Korte geschiedenis van Venetië, stad aan de lagune