Waarom Gambia zo'n bijzonder vakantieland is: Jali's en zon

Gambia is een heel bijzonder land. Het is maar 4 uur vliegen van Nederland, maar je komt er in een heel andere wereld. In Gambia word je voortdurend overal aangesproken door mannen die iets van je willen. Maar er zijn ook rustiger plekken te vinden in Gambia. Ga bijvoorbeeld eens naar een Jali in Gambia.

Hustlers en bumpsters in Gambia

Een beetje moe van alle hustlers en bumpsters die voortdurend willen dat we met ze meegaan, dingen van ze kopen of ze meenemen naar een danstent, besluiten we op zomaar een avond in het Gambiaanse Kololi het naastgelegen hotel te bezoeken. Het is vaak niet slecht bedoeld van al die mensen die ons aanklampen en armoede doet veel met de mens, maar we zijn het even moe en willen gewoon een rustig avondje.

Hotel Kairaba in Gambia

De meeste hotels ini Gambia hebben wel een leuke hotelbar, waar we ongestoord van een drankje kunnen genieten. Bij de poort van het luxe Kairaba dat naast ons met minder sterren bekroond hotel is gezeteld hebben we geen enkel probleem. De locale bevolking moet zich altijd legitimeren, maar wij mogen zo door lopen als we zeggen dat we het complex graag eens willen bezoeken. We lopen rond over het immense terrein, dat ondermeer een prachtige en zeer goed onderhouden tuin bevat. Omdat we niet precies weten waar we moeten zijn en er misschien wel meerdere hotelbars zijn, bekijken we alles uitgebreid tot we op een opvallend gezelschap stuiten.

Jali of Griot

Prachtig aangeklede mannen en vrouwen in kleurrijke outfits gaan naar wat een feest lijkt. We denken even dat er een bruiloftsfeest aan de gang is, maar dat dit blijkt niet het geval. Navraag leert dat één van de belangrijkste Jali of Griots van Senegambia (Gambia en Senegal) vanavond optreedt in het hotel en dat mensen van heinde en verre zijn gekomen om daar naar te luisteren. Als we willen mogen ook wij binnenkomen, mits we natuurlijk een entreekaartje kopen. Zo’n kans laten we niet voorbij gaan en in ons oude kloffie gaan we naar binnen. We zijn de enige blanken en in die zin ook pover gekleed in vergelijking met het kleurrijke gezelschap, maar niemand doet daar moeilijk over. De vrouw naast me blijkt in Amerika te hebben gestudeerd en ze fluistert me zo nu en dan in wat er allemaal op het podium gebeurt. En dat is op z’n zachtst gezegd indrukwekkend.

Alleen al het voorprogramma is heel bijzonder, maar het echte werk moet dan nog komen, begrijpen we pas later. Het wachten is namelijk op de grote ster van de avond, waarvan ik de naam tot op heden nog niet heb kunnen achterhalen, maar waarvan ik denk dat het Jibi is. Op de lokale markten struin ik CD winkels af en krijg ik allerlei kopietjes in de hand gedrukt, maar steeds is het iemand anders. Zelfs op U Tube kan ik hem niet vinden, terwijl hij een ,,zanger’’ van naam en faam schijnt te zijn.

De spanning stijgt

In het voorprogramma treedt een aantal muzikanten op met als leadingman een zanger die met lange uithalen bijna lijkt te spreken. Achteraf blijkt dit ook zo te zijn, maar op dat moment kennen we die waarheid nog niet. Na ongeveer een uurtje en een paar blikjes fris die in emmers worden geserveerd, verandert de sfeer. Hoewel de Gambianen de hele tijd al wat hebben staan zingen en mee hebben geklapt, worden de hoofden nu voortdurend gedraaid in afwachting van iets bijzonder groots blijkbaar. Opeens weerklinkt er geroezemoes, dat zich verspreidt. Mensen gaan staan, beginnen te klappen. Vrouwen kijken bevallig. Ook wij gaan staan, hoewel we niet weten waarvoor.

Dan weerklinkt van ver een stem die door merg en been gaan. Hoog, schril en met hevige uithalen wordt de zaal in lichterlaaie gezet. De mensen om ons heen worden helemaal wild. De stem blijft doorgaan, het is alsof iedereen in een soort trance raakt. Dan opeens is hij daar. Zijn felblauwe pak met vele lagen zwiert weelderig om hem heen. Hij heeft een Afrikaans hoofddeksel op en danst op een manier zoals ik nog nooit iemand heb zien dansen. Hij zingt door terwijl hij door de mensenmenigte loopt en vooral de vrouwen in de zaal worden helemaal gek. Hij schrijdt naar voren, stoot kreten uit die hoger zijn dan de hoogste tonen die ik ooit heb gehoord en het lijkt alsof hij zaken bezweert die het nodig hebben om bezworen te worden. Dan betreedt hij het podium en beginnen ook de musici te spelen. De mannen bespelen de kora, de balo en de kontingo, snaarinstrumenten die een niet te beschrijven geluid voortbrengen. Prachtige volle donkere vrouwen zingen en bespelen de newo, een percussie instrument van metaal.

Verhalen over voorouders

Hoewel we de taal niet machtig zijn lijkt het alsof de artiest voortdurend verhalen vertelt. Zijn voordracht houdt het midden tussen zingen, reciteren en praten, maar op een toon en manier die heel bijzonder is. Bovendien danst hij het vuur uit zijn lijf. Met grote halen en enorme sprongen lijkt hij zaken uit te beelden uit een ver verleden. Mijn buurvrouw beaamt dat dit zo is. De Jali (Jalolu of Griot) is een soort minstreel die in heel West-Afrika altijd een heel bijzondere rol heeft gespeeld, vertelt ze. Het beroep blijkt van ouder op kind te worden overgedragen en grote familieclans met de namen Kouyate, Diabate, Konte, Kanute, Cisshokho, Suso bekleden dit ambt dat overigens wel steeds minder als beroep wordt uitgeoefend.

Dalassi's voor de voorouders

We luisteren opnieuw naar de bijzondere klanken en hier en daar reageren mensen met uitroepen en geklap. Dan gebeurt er iets dat we niet begrijpen en dat ik dan maar weer aan mijn buurvrouw vraag. De dames in hun mooiste kleding pakken hun kleine handtasje, halen er geld uit en geven het de zanger. Hij zingt onverstoorbaar door, maar neemt het geld wel aan. Volgens de vrouw wordt dit gedaan om de Jali te bedanken voor wat hij net heeft gezegd. In zijn gezangen heeft hij het namelijk over de voorouders van de dames die naar voren zijn getreden. Hij doet profetische uitspraken, maar haalt ook de geschiedenis aan. Hij zingt over hun grote daden, over het verdriet dat zij hebben gekend, het geluk dat hen ten deel is gevallen, over levensgeschiedenissen. Iedere keer schrijdt een andere vrouw naar voren met haar tasje en flink wat dalassi’s, omdat blijkbaar dan haar familie weer wordt bezongen. De man zingt ondertussen onverschrokken door, uur na uur. Het feest gaat op die manier door tot in de kleine uurtjes (5 uur in de ochtend laten we ons later vertellen), maar wij besluiten op een gegeven moment het feest te verlaten.

Of we het niet mooi vinden, vraagt de organisator als we de zaal verlaten die nog vol energie zit. Prachtig antwoord ik, maar omdat we het Mandinka niet machtig zijn, snappen we niet waar de man over zingt en dan is het toch allemaal wat moeilijker. Hij haalt opgelucht adem, want zo vertelt hij, dit is de trots van Gambia en Senegal en het zou niet te verteren zijn als anderen daar negatief over denken. Bovendien hebben wij wel de eer gehad om één van de toppers te zien optreden en ook dat is een voorrecht zo stelt hij.