Groningen - Friesland: route Anjum - Ulrum - Baflo

Het noorden van Friesland en Groningen is bezaaid met wierden/terpen. Ooit, voor de periode van de bedijking, werden deze door de bewoners opgeworpen om zich tegen hoog water te beschermen. Die historische woonheuvels maken van de regio eigenlijk één groot openluchtmuseum. Aan de hand van de beschreven route , kan een mooi deel daarvan bezichtigd worden. Het startpunt is Anjum. Vandaar voert de route via de Lauwersmeer naar Ulrum. Vervolgens via Leens, Wehe-Den hoorn en Eenrum naar Baflo.

Inleiding

• Anjum
• Ulrum
• Van Wehe-Den Hoorn naar Eenrum
• Van Eenrum gaan we naar Baflo

Anjum

Anjum is een terpdorp dat al in documenten uit de 10e eeuw wordt genoemd. En in werkelijkheid is de ouderdom nog hoger omdat de terp al ver voor die tijd opgeworpen is. Als hoofdplaats van de betreffende grietenij was Anjum ook belangrijk in de regio.De kerk uit plm.1150 is genoemd naar de beschermengel St.Michaël. Het ligt voor de hand dat de naamgevers daarbij gedacht hebben aan bescherming tegen gevaar in verband met de zee. De grietman (een soort burgemeester die ook recht sprak) woonde op Holdingastate, aan de Singel. In 1831 werd het bouwwerk afgebroken; nu staat er een boerderij met een groot - vroeger wit, tegenwoordig geel - 19e eeuws voorhuis.

Lauwersmeer

Via de N361 komen we over de dijk die in 1969 de Lauwerszee afsloot, terug in het Groninger deel van Lauwersland. We rijden door het natuurgebied van de Lauwersmeerpolder, via Vierhuizen naar Ulrum. (Daarmee zijn we dan meteen beland op de oude kwelderwal waarop eeuwen geleden de rij wierdendorpen van Vierhuizen naar Wehe-den Hoorn ontstond.)

Na de Willem Lodewijkkazerne gepasseerd te zijn komen we weer op het oude land, in de Westpolder. Hoewel ‘oud’: de polder is ontstaan in jaren 1873-1875, als een van de laatste inpolderingen van een stuk kwelder in deze regio. We gaan via de B-weg rechtsaf richting Vierhuizen. We volgen de weg en rijden door een dijkgat Vierhuizen in. Dwars door het dorp rijden we meteen op de oude weg die vroeger de wierdendorpen verbond met – uiteindelijk - de stad Groningen.
Als we de weg naar Zoutkamp overgestoken zijn zien we al gauw, voor ons, de grotendeels afgegraven wierde van Elens. Vroeger stonden er meerdere boerderijen, nu zijn er nog twee.

Ulrum

Ulrum is gebouwd op twee wierden. Op de westelijke staat de historische dorpskerk die in 1834 het middelpunt vormde van de Afscheiding (van de Nederlandse Hervormde Kerk) o.l.v. ds. Hendrik de Cock. Zo werd het dorp de bakermat van al die kerken, wereldwijd, die de naam gereformeerd dragen. Bij de oostelijke wierde ligt het Asingapark met daarin aangegeven de contouren van de voormalige Asingaborg.

Richting Leens volgen we oude verbinding tussen de rij wierdendorpen. We komen eerst bij boerderijen De Houw. Het geheel bestaat ook uit twee wierden. Eerst gaan we over De Kleine Houw, nu slechts een hoogte, ooit was die bewoond. Direct daarna gaan we hoger: we rijden over De Grote Houw. Er zijn drie boerderijen en op de westelijke helling ziet men een dobbe. Vroeger diende de dobbe als drinkwaterreservoir, nu groeit er riet.

Het volgende dorp is Leens. Rechts van de doorgaande weg ligt op de dorpswierde de Petruskerk, die vooral bekend is vanwege het buitengewoon fraaie Hinszorgel dat gebouwd werd in 1733-1734. Elke zomer worden er wekelijks concerten gegeven. Een deel van de Hoofdstraat en het aangrenzende gebied gaat tegenwoordig helemaal op de schop. We volgen de omleiding en bereiken de Tuinsterwierden aan de zuidkant van het dorp, die gerekend worden tot de hoogste in de regio. Van de eerste (waar de doorgaande weg overheen leidt) is in verband met onderzoek door de archeoloog professor Van Giffen (1884-1973) indertijd de rechterkant afgegraven. Nu komen er woningen. De tweede wierde is in de loop der tijd verlaten en ligt, hoog oprijzend, rechts van de weg. Aan de linkerkant is de borg Verhildersum gelegen; een van de weinige borgen in de provincie Groningen die nog over zijn van het grote aantal dat tot in de 19e eeuw het landschap tooide.

Van Wehe-Den Hoorn naar Eenrum

We steken de drukke N361 over - goed uitkijken! - en komen in het tweelingdorp Wehe-Den Hoorn. De kerk van Wehe is op een wierde gebouwd. Zoals meerdere historische kerken in Groningen is deze wel fraai gerestaureerd - de Stichting Groninger Oude Kerken speelt bij het behoud van dit erfgoed de centrale rol - maar niet meer voor de eredienst in gebruik. In deze kerk is tegenwoordig cultureel centrum ‘t Marnehoes gevestigd.

Het volgende doel is Eenrum, een wierdendorp dat gelegen is op een kleine kwelderwal aan de oostzijde van de oude Hunze-uitmonding. Om daar vanaf Wehe-den Hoorn te komen rijden we dus als het ware door de voormalige trechtermond van de Hunze. Het water was hier maar liefst 1,5 km breed. Eenrum heeft een ‘beschermd dorpsgezicht’ en bovendien is het - net als Niehove . trouwens – een ‘village of tradition’ Dit geeft al voldoende aan dat het dorp heel wat te bieden heeft, zeker ook op het gebied van cultuur-historisch erfgoed. Bijvoorbeeld de hervormde dorpskerk, op de wierde, met een opvallend forse toren en - het kan haast niet missen – een waardevol historisch kerkorgel, gebouwd door N.A. Lohman in dit geval.

Van Eenrum gaan we naar Baflo

Van Eenrum naar Baflo gaan we over naar een andere rij wierdendorpen. De rij namelijk die ontstond op de oostelijke oeverwal van de oude Hunze-uitloop naar zee: de rij van Sauwerd- Winsum-Baflo-Warffum. We komen aan in Baflo. Ook hier is eigenlijk sprake van een tweelingdorp: Baflo-Rasquert. Dus ook hier twee wierden, maar één kerk: die op de wierde van Baflo. Ook hier trouwens, net als in Ezinge, een kerk met een losstaande toren. Baflo is het grotere dorp met winkels en dergelijke, maar (misschien juist daardoor) is de nostalgische sfeer van het wierdendorp in Rasquert beter bewaard gebleven. De historische kerk voor de beide dorpen is dus in Baflo gebouwd. Een hoogholtje in het kerkpad verbond (en verbindt nog steeds) de twee.

Lees verder

• Wierdenroute Noord-Groningen: Baflo-Loppersum-Bedum-Winsum
• Groningen - Friesland: route Winsum - Kollum - Ee - Dokkum
• Groningen - Friesland: route Dokkum - Hogebeintum - Anjum