Groningen - Friesland: route Dokkum - Hogebeintum - Anjum

In Friesland zeggen ze ‘terpen’, in Groningen ‘wierden’. Twee namen voor hetzelfde fenomeen in het noordelijk kustgebied: de woonheuvels die vanaf plm. 500 voor Chr. tot plm 12e/13e eeuw na Chr. door de bewoners daar werden opgeworpen om zich tegen wassend water te beschermen. In het noorden van Friesland is Dokkum een bijzonder fraaie monumentaal stadje op een terp. Vandaar leidt de noordelijke terpenroute in Friesland van onder meer Hogebeintum, Ferwerd en Holwerd naar Anjum.

Inhoud

• Dokkum naar Hogebeintum
• Hogebeintum
• Ferwerd
• Van Holwerd naar Anjum

Dokkum naar Hogebeintum

Dokkum is de enige echte stad in Lauwersland (NW-Groningen - NO-Groningen); een bijzonder fraaie ook nog. De elfde van de elf steden heeft alles in huis om de recreant/toerist die van cultuurhistorie, gezelligheid en veel voorzieningen houdt, te plezieren. De vestingstructuur met bolwerken is helemaal in tact gebleven, het stratenpatroon is sinds 1650 weinig veranderd. Er zijn veel leuke winkeltjes en mooie oude gebouwen en het is er altijd gezellig druk. En dat Dokkum helemaal thuishoort in deze route merkt iedereen die in het oude centrum wandelt en daarbij de terp ‘neemt’.

Terpenland

Vanaf Dokkum gaan we nu het Terpelân in. Wie van het ene verstilde terpdorpje naar het andere rijdt, waant zich welhaast in een soort heuvellandschap. Bornwird was in oorsprong veel groter; de terp is grotendeels afgegraven. Het kerkje heeft de eeuwen getrotseerd. Raard heeft een radiaire structuur, waarvan de ringweg nog grotendeels in tact is. Het kerkje uit de 13e eeuw werd in 1988 gerestaureerd. Op weg naar het volgende dorpje, Lichtaard, komen we en passant in de gemeente Ferwerderadiel terecht. De terp van Lichtaard is bijna helemaal afgegraven; het kerkje, uit de 16e eeuw, heeft een zadeldaktoren die gedeeltelijk met hout bekleed is. Reitsum heeft een kerkje op de terp dat uit 1738 stamt en dat toen een middeleeuws kerk verving. Daar stond in 1886, het jaar van de zogenaamde Doleantie (na de Afscheiding van 1834 de tweede grote kerkscheuring in de Nederlandse Hervormde Kerk in de 19e eeuw), de bekende ds. J.J.A. Ploos van Amstel. Onder zijn leiding ontstond in Reitsum de eerste ‘dolerende kerk’ van Friesland (en de derde in Nederland). In 1889 werd er een aparte gereformeerde kerk gebouwd. 100 jaar later gingen de twee kerkelijke gemeenten hier weer samen op weg.

Reitsum naar Hogebeintum

Wij zijn op weg naar Hegebeintum. Voor we daar arriveren, doen we nog één terpdorpje aan: Ginnum. Ook hier werd rond 1900 fors afgegraven. Eigenlijk is alleen het gedeelte van de terp waarop kerk en kerkhof liggen, gespaard gebleven.

Hogebeintum

We komen uit in Hogebeintum, Hegebeintum in het Fries. Het ligt in de gemeente Ferwerderadiel. Met bijna 9 meter is het de hoogste terp van het land. Dus ook een verplichtnummer in een terpenroute. En met plezier, want er is veel te zien en te beleven. Men kan terecht in het Bezoekerscentrum met Archeologisch steunpunt en bovenop de terp staat een oude, bijzondere kerk, waarvan vooral het interieur met veel rouwborden een ware attractie is.

Ferwerd

We gaan verder naar de hoofdplaats van de gemeente Ferwerderadiel:Ferwert. Het is ook een radiair terpdorp, ontstaan op een kwelderwal. Op de terp staat een 15e eeuwse kerk. Het historische plein heet het Vrijhof. Eens was deze plek kerkelijk bezit en daardoor ‘vrij’ van burgerlijk gezag. De kerk is groter dan gangbaar in vergelijkbare dorpen, en aangezien Ferwert ook altijd al de hoofdplaats van de gemeente (voorheen grietenij) is geweest, is het wel duidelijk dat het dorp sinds jaar en dag een vooraanstaande plaats in de regio heeft ingenomen. Vandaar gaan we in oostelijke richting: via het terpdorp Blije naar Holwerd.

Van Holwerd naar Anjum

Holwert is vooral bekend als vertrekpunt van de boot naar Ameland, maar de plaats zelf is ook een bezoek waard. Er is ondermeer een kerk uit 1775, een 13e eeuwse toren en een gerestaureerde dorpsstraat.

Via Ternaard, Oosternijkerk (een voorbeeld van een dorp in deze regio dat geen terpdorp is – het is na de bedijking ontstaan) en Lioesens gaan we richting Lauwersmeer. Het laatste terpdorp aan de Friese kant van het meer dat we bezoeken is Anjum. Van Anjum ziet men al in de verte de Michaëlskerk, met een 12e eeuwse toren, hoog op de terp staan (zie foto).

Lees verder

• Groningen - Friesland: route Anjum - Ulrum - Baflo
• De Waddenkust van Noordoost-Friesland: landschap en bewoning
• Ontwikkeling kustgebied NO-Friesland: landbouw en visserij
• Groningen - Friesland: route Winsum - Kollum - Ee - Dokkum
• Wierdenroute Noord-Groningen: Baflo-Loppersum-Bedum-Winsum