Franeker, universiteitsstad van Friesland

Als je op een mooie zomerse dag besluit om van de snelweg te gaan, en om Franeker binnen te rijden, word je aangenaam verrast door de vriendelijke, moderne en tegelijkertijd historische uitstraling die de stad heeft. Je hebt niet veel fantasie nodig om je voor te stellen hoe Prins Willem IV hier rond heeft gelopen aan de Universiteit van Franeker, en hoe Franeker groeide en bloeide.

De universiteit van Franeker

In 1585 werd de universiteit van Franeker opgericht door de Staten van Friesland. Stadhouder Willem Lodewijk vond het erg belangrijk dat er een universiteit kwam, en na onderhandelingen in delft met de burgemeester van Leeuwarden, Rombertus van Uylenburg werd er besloten dat de universiteit in Franeker gebouwd zou worden. Dit tot groot vergenoegen van de ouders van de studenten, het was makkelijker om de studenten in het oog te houden in het landelijke Franeker, als in het meer mondaine Leiden. En natuurlijk kwam het de ontwikkeling van de plaatselijke bevolking te goede, en bleef het geld wat anders in Leiden uitgegeven zou worden binnen de provincie grenzen. De volgende studierichtingen waren aanwezig : theologie, rechten, medicijnen, klassieke talen, wijsbegeerte en wis- en natuurkunde .

De Franeker Academie

De Franeker Academie was dertig jaar lang samen met de Leidse de enige universiteit in de Nederlanden, en trok studenten uit de hele wereld aan. Restanten hiervan zijn nog zichtbaar in de vorm van enkele Hongaarse grafstenen in de Martinikerk.
Na een aanvankelijk goed begin van de universiteit, en veel leerlingen liep het leerlingaantal terug. Er kwam nog even een korte opleving, maar onder Napoleon werd de universiteit opgeheven, en kreeg Franeker een Atheneum, maar ook deze instelling werd na relatief korte tijd opgeheven.

Museum Martena

De geschiedenis van de Franeker Academie wordt zichbaar gemaakt in het Martena Museum. Het Martena Museum is gevestigd in de Martena Stins, een voormalig stadskasteeltje. Een schilderijen en geschriften van de universiteit zijn hier te zien, en er is een afdeling gewijd aan de geleerde 17de eeuwse vrouw Anna Maria van Schurman. Het Martena huis is te vinden aan de Voorstraat in Franeker.

Invloed op het dagelijkse leven

De invloed van de universiteit op het dagelijkse leven in Franeker was groot. doordat er een behoorlijk aantal buitenlandse studenten waren, vond er een uitwisseling van kennis en cultuur plaats en was kennis "haalbaar" voor de kleine man. Een van die kleine mannen was de vader van Eise Eisinga, een wolkammer uit Dronrijp. Deze had al snel door dat zijn zoon aanleg had voor wiskunde, en hij stuurde zijn zoon later ook naar de academie in Franeker voor lessen in wiskunde en astronomie. Dat deze lessen in goede aarde vielen bij de kleine Eise bleek al snel, op zijn 15e schreef Eise al een wiskunde boek van 600 pagina's.

Planetarium van Eise Eisinga

Toen dominee Eelco Alta uit Bozum een boekje publiceerde waarin hij verkondigde dat er een aantal planeten op elkaar zouden botsen, en de aarde zou vergaan met man en muis, en dat het einde der tijden aangebroken was ontstond er paniek onder de mensen. Eise Eisinga wist dat dit niet zo was, maar omdat het merendeel van de mensen ongeletterd was, zocht hij een manier om dit zichtbaar te maken. Hij besloot om een model te bouwen van het zonnestelsel zoals dat toendertijd bekend was. Hij deed dit in de woonkamer van zijn huis in Franeker. Dit model bestaat nog steeds, en is thans het oudste nog werkende planetarium in de wereld.

Al met al is het zeker de moeite waard om Franeker te bezoeken. De Martinikerk, De stadswallen, het pittoreske centrum, de monumentale panden geven een levendig beeld van hoe het is en was om in deze bijzondere stad te wonen en te werken.