De Martinikerk in Franeker, Friesland

Franeker telt verschillende kerken. De meeste van deze gebouwen zijn van oudsher niet als kerk gebouwd. De Martinikerk bevindt zich in het midden van de stad aan de Breedeplaats en Martiniplantsoen. Deze kerk is wel als kerk gebouwd. Tegenwoordig zijn de toren en de klokken van de kerk eigendom van de gemeente Waadhoeke en de stad zelf. Het kerkgebouw en de gehele inrichting is in handen van de Protestantse Gemeente.

Inhoudsopgave

• Inhoudsopgave
• Geschiedenis
• Pilaren
• Grafstenen
• Huidig orgel

Geschiedenis

De Martinikerk, gebouwd in 1425 als pseudo-basiliek in gotische stijl. Een pseudo-basiliek lijkt op een basiliek maar is net even anders. In plaats van de boogramen met glas zijn de vormen er wel maar zijn ze van steen. Hierdoor ontstaat er een soort nis. De Martinikerk is gebouwd ter ere van Sint Martinus. Hij staat beter bekend als Sint Maarten. Van binnen is de kerk groot. Deze grootte wordt nog extra benadrukt door 30 pilaren die in de kerk zijn geplaatst. Deze toch wel slanke palen moeten de goddelijke volmaaktheid voorstellen.

In tegenstelling tot de andere Friese kerken heeft de Martinikerk een koorrondgang. Aangezien de kerk in eerste instantie een Rooms-Katholieke kerk was, werden hier voor het jaar 1595 vele processies gehouden. Ook rond deze koorrondgang staan pilaren. In totaal zijn dit er twaalf. Deze twaalf pilaren staan zowel voor de twaalf stammen van Israël als voor de twaalf apostelen van Jezus Christus.

In 1622 kreeg een kistenmaker uit Franeker de opdracht om de preekstoel van de kerk te maken. Deze bevat een kuip die is ingelegd met zwart ebbenhouten panelen en is aan de onderkant geschubd. Boven de preekstoel hangt een klankbord. Aangezien ze in de 17e eeuw nog geen microfoons hadden was het wel van belang dat het volk de priester, pastoor of dominee kon verstaan. In dit klankbord zit een kleine versie van het klankbord verwerkt. Verder is op de preekstoel een leeuw te vinden die het wapen van Franeker in zijn klauwen vast heeft.

Zelfs de banken in de kerk zijn oud. Deze zijn afkomstig uit de 15e eeuw. De voorste banken hebben deurtjes. Deze zijn afkomstig uit de 17e eeuw.

Pilaren

In de 16e eeuw was er een grote opstand tegen het katholieke geloof. Vele kerken in West-Europa zijn toen hervormd en protestants geworden. Zo ook de Martinikerk. De pilaren die in de kerk stonden hadden allemaal katholieke afbeeldingen. Volgens het protestantse geloof mochten er geen beeltenissen zijn van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Ook hadden de protestanten geen heiligen en geen Sint voor alles wat je maar kon bedenken. Na deze hervorming van de Martinikerk zijn deze afbeeldingen met witte kalk overgeschilderd. Pas tijdens de renovatie van 1940-1943 werden verschillende tekeningen weer zichtbaar. Na deze ontdekking werden de afbeeldingen met gordijnen afgedekt. In totaal staan er in de kerk dertig van dit soort pilaren. Deze zouden verwijzen naar de leeftijd van Jezus toen hij predikte en Jeruzalem.

De middenkerk

In het middendeel van de kerk (middenkerk genoemd) staan acht zuilen. Deze acht zuilen zouden staan voor de acht dagen van de week. Hierbij wordt dus de zondag twee keer afgebeeld. Een andere uitleg zou zijn dat het bij die acht zuilen gaat om de acht zaligsprekingen/zaligheden. Deze zaligheden zijn in de bijbel terug te vinden in Bijbelvers: Mattheüs 5:3 tot en met Mattheüs 5:10.

Bijbelvers vanuit de Statenvertaling:

• 5:3 Zalig zijn de armen van geest; want hunner is het Koninkrijk der hemelen.
• 5:4 Zalig zijn zij die treuren; want zij zullen vertroost worden.
• 5:5 Zalig zijn de zachtmoedigen; want zij zullen het aardrijk beërven.
• 5:6 Zalig zijn zij die hongeren en dorsten naar de gerechtigheid; want zij zullen verzadigd worden.
• 5:7 Zalig zijn de barmhartigen; want hun zal barmhartigheid geschieden.
• 5:8 Zalig zijn de reinen van hart; want zij zullen God zien.
• 5:9 Zalig zijn de vreedzamen; want zij zullen Gods kinderen genaamd worden.
• 5:10 Zalig zijn zij die vervolgd worden om der gerechtigheid wil; want hunner is het Koninkrijk der hemelen.

Rond het koor

Rond het koor staan twaalf pilaren. Deze pilaren zouden de twaalf apostelen van Jezus voor moeten stellen en tegelijk ook de twaalf artikelen van het christelijke geloof die door deze apostelen zouden zijn geschreven. In vele kerken is het dan ook zo dat op deze pilaren de desbetreffende apostel bij het desbetreffende artikel staat afgebeeld.

De twaalf apostelen zijn in alfabetische volgorde:

• Andreas (broer van Petrus)
• Bartolomeüs
• Filippus
• Jakobus
• Jakobus de meerdere
• Johannus
• Judas Taddeüs (niet Iskairot de verrader van Jezus)
• Matteüs
• Mattias (nam de plaats in van Judas Iskariot na Hemelvaart)
• Simon Petrus (beter bekend als Petrus)
• Simon
• Thomas

De doopkerk

De doopskerk bestaat in totaal uit tien pilaren. Hier zouden de tien geboden mee worden bedoeld. Deze tien geboden werd door God aan Mozes gegeven boven op de berg Horeb in de Sinaïwoestijn. Deze tien geboden zijn terug te vinden in het Bijbelboek Exodus 20 vers één tot en met zeventien.

Grafstenen

Vroeger lag er om de kerk heen een begraafplaats. Omdat er in Franeker veel mensen van adel en veel hoogleraren van de Universiteit van Franeker woonden, werden zij niet als de 'gewone' mens op deze begraafplaats begraven maar kregen ze een plek in de kerk zelf. Tussen 1940-1943 zijn de 332 grafstenen opnieuw geplaatst in de kerk. De 27 belangrijkste grafstenen zijn tegen de wanden van de kerk geplaatst en de overige stenen vormen de stenen vloer van de kerk. Tot op heden staan en liggen deze grafstenen nog in de kerk. Dit zijn maar een paar van de grafstenen die in de kerk te vinden zijn.

Frederick van Schurman

Hij stierf in 1623 op 59-jarige leeftijd en was de vader van Anna Maria van Schurman. Zij stond bekend als de meest geleerde vrouw van die dagen en naar haar is ook de middelbare school van Franeker vernoemd, de AMS.

Idsardus van Gerroldsma

Overleden in 1676 op 44-jarige leeftijd. Hij was de rekenmeester van de provincie en zat in de Raad ter Admiraliteit in het noorderkwartier. Ook was hij burgemeester van de stad.

In het Register van grafwerken zijn alle grafzerken en alle overleden personen terug te vinden.

Huidig orgel

Het huidige orgel van de kerk is gebouwd in 1842. De firma van Dam uit Leeuwarden werd ingehuurd om dit orgel te bouwen. In de kerk stond al een oud orgel van 1534. Verschillende pijpen van het oude orgel zijn gebruikt in de bouw van het huidige orgel. Nog steeds vinden er concerten plaats die gespeeld worden op dit orgel en is hij dus nog steeds in gebruik.