De elf steden van de tocht der tochten

De Elfstedentocht dankt zijn naam aan de elf steden die de schaatsenrijders aandoen bij het volbrengen van de tocht. Dat volbrengen is niet zo maar iets want meestal verloopt de Elfstedentocht met veel winterse ontbering. Daarom wordt die tocht ook wel de tocht der tochten genoemd. Binnen de elf steden is Leeuwarden de belangrijkste stad maar hebben ook de andere steden hun toeristische aantrekkelijkheden die, gelukkig voor die steden, niet alleen een bezoek waard zijn tijdens de Elfstedentocht.

Elfstedentocht: route van de tocht der tochten

De tocht vangt aan en eindigt in Leeuwarden met daar tussenin in volgorde van de route en afgelegde afstand: Sneek (Snits) 22 km, IJlst (Drylts) 26 km, Sloten (Sleat) 40 km, Stavoren (Starum) 66 km, Hindeloopen (Hylpen) 77 km, Workum (Warkum) 86 km, Bolsward, (Boalsert) 99 km, Harlingen (Harns) 116 km, Franeker (Frjentsjer) 129 km, Dokkum (Dokkum) 174 km en Leeuwarden (Ljouwert) 199 km.

Elf steden een bezoek waard

Elk van die steden heeft zijn kenmerken die tijdens de tocht uiteraard volledig voorbijgaan aan de schaatsers die zich concentreren op het afleggen van de 199 kilometers. Maar daarom niet minder interessant en een bezoek waard ook in andere tijden dan de barre wintertijd.

Leeuwarden

Leeuwarden is met zijn ruim 95.000 inwoners de hoofdstad van de provincie Friesland en bestond al in de Romeinse tijd. Leeuwarden werd op terpen gebouwd en zo ontstonden uiteindelijk de nederzettingen Oldehove, Nijehove en Hoek. De naam van de stad komt het eerst voor in de achtste eeuw. Vanwege de gunstige ligging, oorspronkelijk aan de Middelzee, onderhield Leeuwarden handelscontacten met Lübeck en de Oostzeelanden. Maar tussen 1200 en 1300 slibde de zee vlak bij Leeuwarden dicht waarna de handel afnam bij gebrek aan een haven.

Sneek

Sneek ligt ten zuidwesten van Leeuwarden met een inwoneraantal van meer dan 33.000. De stad is ontstaan in de tiende eeuw maar er ging een groot gedeelte verloren door een stadsbrand in 1295. Hoewel al in de dertiende eeuw verschillende stadsrechten werden verkregen werden die pas in 1456 officieel vastgelegd en kon in 1492 begonnen worden met de aanleg van een stadsgracht en een stadsmuur. Naast de overblijfselen van de historische binnenstad zijn ook restanten van die oude vestingwerken zoals de Waterpoort en het Bolwerk bekende toeristische trekpleister.

IJlst

Van een hele andere grootte is het stadje IJlst met ruim 3.000 inwoners. Ondanks dat het stadje klein gebleven is kreeg het al als vierde Friese vestiging in 1268 stadsrechten. Stavoren, Hindeloopen en Harlingen gingen voor met het verkrijgen van die rechten.

Sloten

Sloten is eveneens een vestingstadje en ontstaan als nederzetting van de familie Van Harinxma thoe Slooten. Momenteel telt het stadje rond de 1.000 inwoners. Sloten is vooral geliefd bij watersporters nadat in de zeventiger jaren aan de zuidzijde een jachthaven is aangelegd. Ook trekt Sloten veel dagjesmensen en kent het een aangename woonomgeving.
De omwalling, ontworpen door vestigingsbouwer Menno van Coehoorn, is nagenoeg geheel intact gebleven.

Stavoren

Stavoren is ook een klein stadje met ongeveer 1.000 inwoners en is aan drie zijden ingesloten door het IJselmeer. Het stadje heeft maar liefst zes havens en is de thuishaven van de bruine vloot en een soort poort voor Friesland. Aan Stavoren werd in de elfde eeuw stadsrechten verleend. Het was destijds een belangrijke handelsstad voor de Oostzeehandel. Het stadje raakte echter aan het eind van de Middeleeuwen in verval totdat het in de zeventiende en achttiende eeuw betere tijden doorstond door de zeevaart. Maar uiteindelijk bleef in de negentiende eeuw niet veel over van de zeehaven.

Hindeloopen

Hindelopen is ook een van de kleine Friese stadjes. Hindeloopen kreeg in 1225 stadsrechten en maakte een grote bloeiperiode door tussen 1650 en 1790. Het stadje bezat toen een vloot van ruim tachtig schepen. Hoewel klein kent Hindelopen toch een aantal bezienswaardigheden zoals het voormalig stadhuis dat nu een museum is, de Westertoren uit 1593, het voormalig Havengebouw dat nu als Sluishuis dienst doet, de Grote Kerk uit 1632, de voormalige overdekte visafslag uit 1785 die nu Leugenbank is en de in 2006 gereconstrueerde vissershaven.

Workum

Workum is een van de jongste Friese elf steden en kreeg in 1399 stadsrechten. Workum is, evenals enkele andere voormalige Zuiderzeesteden, bekend om zijn aardewerk. Het is een eenvoudig soort bruin aardewerk met decoraties in de ringeloor techniek.

Bolsward

Bolsward kreeg in 1455 stadsrechten van Filips de Goede. Bolsward is evenals Leeuwarden ontstaan op een drietal terpen maar waarvan er één al dateert van voor de jaartelling. Het stadje is groter dan enkele andere van de elf en telt momenteel tegen de 10.000 inwoners.

Harlingen

Harlingen is weer iets groter dan Bolsward en telt ongeveer 15.000 inwoners. Als stad is Harlingen ouder dan de huidige Friese hoofdstad Leeuwarden omdat al in 1234 stadrechten werden verworven. Ooit lag de stad westelijker dan tegenwoordig maar de zee heeft regelmatig land weggeslagen. Harlingen werd diverse malen bezocht door leden van de Koninklijke familie van Willem van Oranje in 1581 tot koningin Beatrix met gevolg in 1982.

Franeker

Wat grootte betreft ligt Franeker tussen Bolsward en Harlingen in met tegen 13.000 inwoners. Franeker zou rond 800 zijn ontstaan en ontwikkelde zich vanaf de elfde eeuw tot een belangrijk bestuurlijk centrum. Zo vestigde zich in de vijftiende eeuw hertog Albrecht van Saksen zich in Franeker. Toch werd de stad overvleugeld door Leeuwarden als hoofdstad van Friesland. Franeker kreeg in 1585 een universiteit die op Leiden na de oudste van Nederland is. De universiteit werd geopend door stadhouder Willem Lodewijk van Nassau met als richtingen klassieke talen, medicijnen, natuurkunde, rechten, theologie, wiskunde en wijsbegeerte.

Dokkum

Dokkum is als noordelijkste stad van Nederland wat grootte betreft ongeveer vergelijkbaar met Franeker. Dokkum kreeg stadsrechten als vierde stad van Friesland in 1298 na Stavoren, Harlingen en IJlst. De stad had ooit een open verbinding met de zee en was van groot strategisch belang waardoor ter verdediging in de jaren 1581-1582 stadswallen werden aangelegd.

Lees verder

• Computermodellen, weerpluim en elfstedenkoorts