Achter de schermen in het klooster van Batalha

In dit artikel krijgt u een kijkje achter de schermen van het culturele erfgoed het Klooster Santa Maria da Vitória in Batalha Portugal. Sinds 1983 op de Werelderfgoedlijst van Unesco. Hoe is het klooster ontstaan en hoe reilt en zeilt het daar vandaag de dag. Een gesprek met de conservator/plaatsvervangend directeur die het klooster in zijn hart heeft gesloten! Het is een prachtige en zonnige ochtend wanneer ik aankom bij de kerk van het klooster. Door de zijingang ga ik naar binnen en bedenk me dat het tijd wordt om de kerk en het klooster weer eens te bezoeken. De grootheid van de kerk met het zonlicht op de glas in loodramen heeft een bijzondere uitstraling. Maar... op naar de receptie, want om 10.00 uur word ik verwacht voor mijn afspraak met Pedro Redol.

Een van de vrijwilligers, zo hoor ik later, brengt me naar het secretariaatsgedeelte! Leuk, eindelijk ook een kijkje achter de schermen in een klooster. Stiekem kijk ik nog even naar de Kapittelzaal waar de wisseling van de wacht zo plaatsvindt en de toeristen met zachte hand door een van de militairen naar de achterzijde in de zaal worden gedirigeerd! Nee mevrouw, het is niet de bedoeling dat u op het plateau bij de wacht gaat zitten... achteruit alstublieft!

Wie is Pedro Redol?

Pedro Redol is geboren in 1965 in Tomar. Studeerde af in Geschiedenis, Kunstgeschiedenis en behaalde zijn Master voor Kunst, Erfgoed en Restauratie. Tijdens zijn studie specialiseerde hij zich in het behoud van oude glas in loodramen. In het kader van deze specialisatie liep hij stage in Spanje, Engeland en Duitsland. Hij is gastdocent aan de Faculteit der Wetenschappen en Technologie aan de Nieuwe Universiteit van Lissabon en sprak op een groot aantal conferenties in Portugal, Engeland, België, Frankrijk en Italië. Publiceerde artikels over geschiedenis, herstel en beheer van het klooster en het museum in Coimbra, met ook hier bijzondere aandacht voor de glas in loodramen. Inmiddels heeft hij een aantal boeken op zijn naam staan, zoals O mosteiro da Batalha en O Vitral em Portugal nos Séculos XV e XVI, Batalha com James Murphy e William Beckford en is hij medeauteur van andere boeken in zijn vakgebied als conservator en restaurateur.

Wat is jouw taak binnen het kloostercomplex?

“In 1987 ben ik mijn loopbaan begonnen als conservator bij het klooster en sinds oktober 2011 ben ik plaatsvervangend directeur vanwege het vertrek van mijn voorganger die 19 jaar lang deze functie heeft vervuld.” In afwachting van een nieuwe directeur neemt Pedro de taken waar, maar zoals hij zelf aangeeft, ligt zijn hart en ambitie duidelijk bij zijn werk als conservator. De positie van directeur heeft hij van 1989 tot 2002 bekleed in het Convento de Cristo in Tomar en van 2005 tot 2008 in het museum Nacional de Machado de Castro in Coimbra. “Als directeur heb je meer met management, politiek, strategie en organisatie te maken. Als conservator kan ik me meer op het operationele richten en ‘echt doen’. Dit heeft duidelijk mijn voorkeur. De huidige dubbele functie vergt veel van mijn tijd en soms ook van mijn energie. Ondanks dat je alle partijen en iedereen tevreden wilt houden en tegemoet wilt komen, moet je soms ook ‘nee’ zeggen, al vind ik dat nog steeds erg moeilijk!” Maar... zegt hij, “het is een goed leerpunt!”

Wat vind je leuk aan je functie en wat zijn de minder leuke kanten?

“Als conservator werk ik aan onderzoek, restauratie en onderhoud, de geschiedenis van de kerk en het klooster, kortom: alles wat nauw verweven is met het gebouw en haar historie.” Het Santa Maria da Vitória zit in zijn hart en stroomt door zijn bloed, dat merk je aan de manier waarop hij vertelt. Wanneer hij niet langer de dubbele functie hoeft uit te oefenen, wil hij graag meer studie verrichten naar de Dominicaanse monniken die tot 1834 in het klooster woonden totdat zij verjaagd werden. Pedro vertelt: “De Dominicaanse monniken woonden binnen het gebied van het klooster en verbouwden hier hun eigen producten. Koning João I heeft het klooster aan hen had overgedragen en Koning João III leenden geld van de broeders om oorlog te kunnen voeren in Noord-Afrika. Zij lieten hem met rente terugbetalen! De Dominicanen waren geen monniken, maar broeders, zij waren niet geïsoleerd van de gemeenschap maar speelden een actieve rol door vrijwilligerswerk te doen, de armen te helpen en het evangelie te prediken. “Wanneer ik weer meer tijd heb”, zegt Pedro, “maken we een wandeling langs de plaatsen waar ooit de muren stonden langs de tuinen van het klooster. Het oude grondgebied van de monniken.” Een prima idee, want door zijn manier van vertellen, raak ik enthousiast en wil ik graag de route eens lopen!! Wel een aanslag op zijn kostbare tijd natuurlijk, want de werkdagen zijn momenteel lang. Pedro start de werkdag zo rond 9.00 uur maar is voor 20.00 uur niet vertrokken. Zeker de laatste periode niet! Niet alleen door de dubbele functie, maar ook vanwege de permanente expositie die pas geopend is en veel tijd vergde. Maar het is het waard!

De permanente expositie!

Op 22 maart is de expositie geopend in een apart gedeelte van het klooster. Er is veel gebruik van digitale technologie gemaakt om de bouw van het complex weer te geven. Door de eeuwen heen is er veel veranderd en rond 1966 zijn de huizen rondom het klooster afgebroken. Nieuwe huizen werden nu verderop tegen de heuvels aan gebouwd, helaas, volgens Pedro, want “voorheen was het landschap veel mooier. Nu is er veel schoonheid verloren gegaan door ongecontroleerde bouw op en langs de heuvels.”

Hoeveel medewerkers heeft dit ‘culturele erfgoed’ in Batalha?

“Het team waarmee we werken is klein en goed op elkaar afgestemd, iedereen heeft zijn eigen taken. Een gedeelte van het team is in vaste dienst maar ook kan men rekenen op een aantal vrijwilligers die er dagelijks zijn. De goede sfeer komt ook omdat er bijna geen sprake is van hiërarchie.” Pedro wijst mij erop dat dit een van de kenmerken van de gemeente Batalha zelf is. Zelf is hij op 22 jarige leeftijd naar Batalha gekomen. De mentaliteit van het dorp was een van de eerste dingen die hem opviel. “Iedereen is gelijk, ongeacht opleiding, baan of je sociale achtergrond. Het is een van de redenen waarom ik altijd graag in Batalha ben gebleven” zegt hij. Het is fijn wanneer ik zelf onderweg ben of ook zomaar eens een keer vrij, ik erop kan vertrouwen dat alles goed verloopt. Maar wanneer er iets is, kunnen ze mij altijd bellen.” Wanneer ik Pedro zo hoor, geldt ook voor het complete team: het klooster zit in hun hart en stroomt door hun bloed!

Hebben jullie een eigen budget voor projecten en onderhoud?

“Nee, het klooster heeft geen eigen begroting of budget waarover het kan beschikken voor het onderhoud of voor projecten. Vanuit het IGESPAR (Instituto de Gestão do Património Arquitectónico e Arqueológico; overkoepelende organisatie voor het culturele erfgoed in Portugal) wordt dit vanuit een samenwerkingsverband geregeld. Een keer per jaar dien ik een rapportage in met alle bevindingen, wensen en behoeften. Vanuit het IGESPAR komen er een architect en een bouwkundig ingenieur langs om alles door te nemen. Aan de hand van het bezoek wordt bepaald welke werkzaamheden of projecten nodig zijn en hoeveel tijd en budget er vrijgemaakt wordt. ''Uiteraard heb ik wel een budget voor het aanschaffen van pennen en papier”, zegt hij lachend. ''Maar ik moet vooral niet denken dat dit om een groot bedrag gaat.''

Op dit moment ligt er een project klaar om het terrein aan de achterzijde van het culturele erfgoed op te knappen. Het is een groot project waar flink wat geld mee gemoeid is. Het terrein ligt er nu wat desolaat bij en past niet in de sfeer van het klooster. Het wachten is nu op startsein. Wat Pedro betreft mag er liever vandaag dan morgen begonnen worden met de werkzaamheden, zodat het terrein weer aansluit bij het geheel!

En hoe zit het met vernielingen en vandalisme? Hebben jullie daar last van en is daar speciaal budget voor?

“Gelukkig is er geen budget nodig voor vandalisme en vernielingen. Ook hierin laat Batalha zich van haar goede kant zien. Binnen de gemeente is er bijna geen vandalisme of criminaliteit en dat geldt ook wanneer het gaat om vandalisme rondom het klooster. Natuurlijk is er weleens een grapjas die het leuk vindt om graffiti op de muren te spuiten, maar dat is gelukkig heel zeldzaam. Het meeste onderhoud komt voort uit andere invloeden zoals regen en uitlaatgassen. Van oudsher ligt er rond het klooster een grote groenzone ter bescherming van het complex. Helaas is dit door de jaren heen niet gerespecteerd is gebleven. Sinds 1964 loopt de IC2 langs het klooster. Destijds nog een verbindingsweg van Leiria naar andere dorpen in de omgeving maar nu gaat er dagelijks veel verkeer over heen, vooral veel vrachtwagens. Om het complex te ontzien is een nieuwe weg aangelegd, de A19. Er is een tolweg van gemaakt waardoor iedereen over de IC2 blijft rijden. Wellicht dat hier in de toekomst nog verandering in komt.”

Ook de burgemeester van Batalha heeft via de krant en Facebook al aangegeven dat het goed is wanneer de A19 geen tolweg blijft. Laten we hopen dat het geen ‘roep in de woestijn’ is. Pedro geeft aan dat door overlast van het verkeer het nauwelijks mogelijk is een raam in de kantoren open te zetten, geluid en uitlaatgassen komen je tegemoet. Vanuit dat oogpunt dus geen ideale werkplek!

Hoeveel gidsen zijn er beschikbaar?

“Het klooster heeft geen eigen gidsen. Het is alleen mogelijk om in groepsverband met een officieel geregistreerde gids rond geleid te worden. Deze gidsen zijn afgestudeerd en geregistreerd bij het toerismebureau. Helaas dat het niet meer anders kan, want voorheen werden groepjes van ongeveer 4 tot 6 mensen rondgeleid door ons eigen team. Door een inspectiecommissie die destijds het klooster bezocht, werd hier een stokje voor gestoken. Jammer, want de kleine groepjes kunnen op deze manier alleen zelf het klooster bezoeken en de informatie via de borden verkrijgen. Maar laten we maar eerlijk zijn; een gids weet altijd net die extra details en anekdotes te vertellen!”, aldus Pedro.

“Het bustoerisme gaat het hele jaar door. Voor de officiële gidsen dus genoeg werk. Als medewerkers de kleinere groepen kunnen rondleiden zou er een echte ‘win-winsituatie’ zijn en bovendien een leuke uitdaging voor de medewerkers van het klooster. Want al gaat het langzaam, het aantal bezoekers stijgt de laatste jaren nog steeds. Zowel van de groepsreizen als de individuele reizigers! “

De gemeente Batalha werkt er hard aan de toeristen ook binnen Batalha te houden door de plaats steeds aantrekkelijker te maken. Daar waar het klooster beschikt over een eigen tuinman wordt door de gemeente het groen goed onderhouden. En eerlijk is eerlijk, alles is altijd keurig verzorgd, van de Agapanthus op de rotondes tot de beplanting en bomen rondom het klooster.

Welke toeristen bezoeken Batalha?

“Per jaar bezoeken ongeveer 250.000 toeristen het culturele erfgoed. Deels Portugezen die voor een korte vakantie in de omgeving zijn maar vooral vanuit het buitenland. Naast de Spanjaarden en de Italianen, stijgt het aantal Japanse toeristen zo snel dat er nu zelfs een folder in het Japans is.” De Nederlandse toeristen zullen het voorlopig nog even met de Engels, Duits of Franstalige folder moeten doen! Een deel van de toeristen komt met een georganiseerde reis, anderen reizen op zichzelf. Naast toeristen wordt het klooster ook vooral veel bezocht door scholen. Zoals eerder genoemd heeft het klooster zelf geen gids, maar gelukkig is een van de conservatoren in opleiding aanwezig om de rondleiding te verzorgen.

Ik vraag aan Pedro wat de toerist in het klooster zeker moet bezoeken!

Hij moet eerst even nadenken. Want eigenlijk moet je het totaalplaatje zien en genieten van alle kleine details die er zijn. Maar Pedro zegt dan: “De Stichterskapel en het graf van de onbekend soldaat uit de Eerste Wereldoorlog”. Deze 2 vormen namelijk het begin en einde van het erfgoed. De Stichterskapel is onderdeel van de kerk dus van het begin. Het gedeelte waar Koning João I en zijn vrouw Philippa van Lancaster liggen. De bouw van de kerk was namelijk het eerste van het complex dat er was. Opgedragen na de overwinning van de Portugezen op de Castillianen bedankte Koning João Moeder Maria voor de overwinning (Slag bij Aljubarotta). Later is het kloostergedeelte pas bijgebouwd. De laatste grote verandering is de bijzetting van de onbekende soldaten uit de Eerste Wereldoorlog. De graven gelegen in de Kapittelzaal worden dagelijks ‘bewaakt’ door soldaten. Zij zijn afkomstig van de legerbasis in Leiria. Onder begeleiding van beroepsmilitairen die al langer het vaderland dienen worden de nieuwkomers opgeleid. Na een bepaalde periode gaan zij terug naar de kazerne en verder in de opleiding. Hun taak wordt overgenomen door ‘nieuwkomers’.” Een belangrijk onderdeel is elk uur de wisseling van de wacht. Indrukwekkend om te zien en zeer strak geleid.


Na ruim twee uur in gesprek krijg ik nog een korte rondleiding van de nieuwe expositie. Pedro neemt de tijd, ondanks dat deze dringt. Er zijn wat problemen die opgelost moeten worden! We nemen afscheid en ik beloof hem het interview vooraf te laten lezen! “Leuk'', zegt Pedro, “maar helaas spreek en lees ik geen Nederlands”. Ik beloof hem een versie in het Engels, we maken nog een mooie foto voor het artikel en nemen afscheid van elkaar! Niet voor lang hoop ik, want die wandeling langs de buiten muren, daar kijk ik al naar uit!

Algemene informatie

De kerk werd gebouwd in opdracht van Koning João I om de overwinning op de Spanjaarden na de veldslag van Aljubarrota in 1385 te herdenken. Daarna werd Portugal weer onafhankelijk. Alleen de kerk werd in 50 jaar gebouwd en er werkte ongeveer 100 tot 200 mensen per dag aan de bouw. Het werk was vooral veel handarbeid met de inzet van ossen en wagens. In 1388 is men met de bouw van het klooster begonnen onder leiding van Alfonso Domingues. Hij werd in 1402 opgevolgd door David Huguet en het duurde enkele eeuwen voordat het geheel af was. Totaal waren 5 architecten door de tijd heen betrokken bij de bouw. Bij de onvoltooide kapellen ontbreekt het dak en staan de graftombes onder de sterrenhemel, het bewijs dat er geen geld meer was om het klooster af te maken. In het culturele erfgoed zien we verschillende bouwstijlen en is de invloed van de diverse architecten te zien. De bouw is deels gotisch, renaissance- en manuelstijl naast elkaar. Het behoort tot een van de mooiste monumenten van Portugal en is enige jaren geleden gekozen tot Maravilhas das Cultureis, Cultuurwonder van Portugal.

Wie het klooster bezoekt, betaalt 6 euro entree. Op feestdagen en op zondag tot 14.00 uur heeft u gratis toegang. Tarieven voor groepen en 65+ zijn gereduceerd. Wie een combinatieticket koopt voor Batalha, Alcobaca en Tomar ontvangt een leuke korting.
Meer weten: http://www.mosteirobatalha.pt/pt/index.php