Oud-Rekem, mooiste dorp van Vlaanderen

Het dorpje Oud-Rekem, deelgemeente van Lanaken, mag zich sinds 2008 het mooiste dorp van Vlaanderen noemen. Gelegen tussen Lanaken en Maasmechelen, op een steenworp afstand van de Nederlandse grens, heeft het plaatsje aan de Maas één van de meest authentieke dorpskernen van België. In het dorpje wijzen onder meer het kasteel d'Aspremont-Lynden en de Sint-Pieterskerk, samen met de Ucoverpoort in een bewaard deel van de stadsomwalling, op een rijke historie.

Mooiste dorp van Vlaanderen

In 2007 schreef 'Toerisme Vlaanderen' een wedstrijd uit om op zoek te gaan naar het mooiste dorp van Vlaanderen. De achterliggende gedachte was het toerisme op het platteland te promoten. Per provincie werden tien dorpen genomineerd. De openbare televisieomroep VRT en de krant Het Nieuwsblad leidden de verkiezing in goede banen. De kijkers en lezers konden via een aantal stemronden kiezen wie zij het mooiste dorp van Vlaanderen vonden. Op 29 mei 2008 werd Oud-Rekem tot mooiste dorp van Vlaanderen gekroond. In de finale brachten 91.031 mensen hun stem uit en meer dan een derde van hen koos voor het Limburgse Oud-Rekem.

Criteria voor de selectie

Bij het selecteren van de kandidaten voor het mooiste dorp van Vlaanderen werd met een aantal kenmerken rekening gehouden. Belangrijk was dat het dorp een pittoresk karakter had. Een authentiek dorpsplein en een samenhangende architectuur speelde hierbij een rol, evenals de historische achtergrond. De landelijke ligging en een mooie groene omgeving was essentieel daar de wedstrijd het toerisme op het platteland wou aanwakkeren. Er werd rekening gehouden met het Vlaams Bourgondisch karakter van een dorp. Hieronder kunnen voldoende horeca en feestelijkheden worden verstaan. Tenslotte werd gekeken naar de toeristische troeven van een kandidaat zoals musea en wandel- en fietsroutes.

Rekem, een beknopte geschiedenis

Omwille van zijn gunstige ligging aan de Maas en langs de Romeinse heirbaan Tongeren-Nijmegen werd het gebied al vroeg bewoond. De plaatsnaam Rekem dook voor het eerst op in 1140 als Radekeim. In de Middeleeuwen was Rekem een vrije rijksheerlijkheid waar in 1300 Uikhoven en Boorsem aan werden toegevoegd. In de achttiende eeuw, tot aan de opheffing van het Ancien Regime, was het plaatsje een dwergstaat met een eigen leger en munt. Vanaf 1795 was Rekem onder het Franse bewind een kantonhoofdplaats van zes gemeenten. In de negentiende eeuw moest het die functie overlaten aan Mechelen-aan-de-Maas en verviel het tot een landbouwdorp. Met de aanleg van de Zuid-Willemsvaart en later de inplanting van de gewestweg N78 werd Rekem in drie delen opgesplitst, Oud-Rekem en de gehuchten Boven- en Daalwezet. Sinds 1977 valt het onder het bestuur van de gemeente Lanaken.

Kasteel d'Aspremont-Lynden

Gebouwd in 1597 op de ruïnes van oude burchten, was kasteel d'Aspremont-Lynden de plaats van waaruit de gelijknamige adellijke familie Rekem tot het einde van de achttiende eeuw bestuurde. In 1792 werd het kasteel door de Fransen geconfisqueerd en ingericht als militair hospitaal. Dit is het begin van het kasteel als zorgcentrum. Tussen 1809 en 1891 deed het dienst als bedelaarsgesticht voor daklozen. In de jaren 1981 tot 1904 werden de gebouwen gebruikt als heropvoedingsgesticht voor jongens. Na verbouwingswerken werd het kasteel in 1921 in gebruik genomen als psychiatrisch centrum of het rijkskrankzinnigengesticht, zoals het in die tijd werd genoemd. In 1974 verliet de zorginstelling kasteel d'Aspremont-Lynden definitief en vestigde zich in de Daalbroekstraat in Rekem, waar het anno 2018 nog steeds onder de naam OPZC Rekem, Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Rekem, bestaat. In de jaren 1990 waren er plannen om in de kelder van het kasteel een bioscoopzaal in te richten. Deze werden door een eigenaarswissel weer opgeborgen. In 2018 hebben de gebouwen geen vaste bewoners. Er is een klein museum in ondergebracht en het wordt gebruikt voor tentoonstellingen.

Ucoverpoort

De stadsomwalling van Rekem, welke dateert uit 1630, bevatte vijf toegangspoorten. De Ucoverpoort, versierd met arduinsteen en voorzien van een wapenschild van de familie d'Aspremont-Lynden, is de enige die de tand des tijds heeft doorstaan. De naam zegt het al, de Ucoverpoort was de toegangspoort tot Rekem vanuit Uikhoven. Op deze plek was vroeger een oversteekplaats van de oude Maasarm. In de veertiende en vijftiende eeuw stond deze stadspoort dan ook bekend als de Maaspoort. Later, wanneer de Maas tussen Uikhoven en Geulle vloeide, werd de poort in de volksmond tot Ucoverpoort omgedoopt. Naast de stadspoort ligt de dienstwoning van de poortwachter of het Drossaerdhuis dat nu is ingericht als eetcafé. De poort werd tijdens de heerschappij van de familie d'Aspremont-Lynden om 21 uur gesloten. Nu is het mooiste dorp van Vlaanderen uiteraard altijd via de Ucoverpoort bereikbaar.

Museumkerk aan de Groenplaats

De barokke Sint-Pieterskerk is het meest voorname gebouw op de Groenplaats in Oud-Rekem met een heel eigen verhaal. Graaf Ferdinand d'Aspremont-Lynden sloot in 1704 een akkoord met de bisschop van Luik waarin hij bedong de parochiekerk binnen de kasteelmuren gesloopt mocht worden. Voorwaarde was dat er elders een nieuwe kerk gebouwd werd. Daarom werden aan de Groenplaats een aantal boerderijen onteigend en nog hetzelfde jaar werd de eerste steen van de de Sint-Pieterskerk gelegd.

Geen voorspoed voor de Sint-Pieterskerk

Nadat het koor en een gedeelte van het schip waren voltooid, liet de graaf echter de werken stilleggen. Officieel heette het geldgebrek, een oude vete tussen de geestelijke overheid en de familie was een plausibelere verklaring. Het was in 1722 toen gravin Antonia, een zus van Ferdinand, financieel tussenkwam en het werk kon worden hervat. Het financiële getouwtrek was niet het enige onheil dat de Sint-Pieterskerk trof. In 1755 brak er brand uit in Rekem en een gedeelte van de kerk werd, samen met 21 huizen, in de as gelegd. Pas in 1774 werd ze terug in gebruik genomen. Omdat het aantal parochianen gestaag toenam, werd er in 1956 besloten een nieuwe kerk te bouwen. De Sint-Pieterskerk werd overgenomen door het gemeentebestuur. Ze behoort nu tot het erfgoed van Oud-Rekem en doet dienst als museumkerk.

Groenplaats en Onder de Linden

De Groenplaats met nog een schandpaal, is het vroegere marktplein van Oud-Rekem. Dit plein ligt ten Westen van kasteel d'Aspremont-Lynden. De neogotische gebouwen van het kasteel aan de oostzijde van de Groenplaats behoorden vroeger tot de psychiatrische instelling. Aan de zuidzijde van het plein ligt de Sint-Pieterskerk. De aanpalende straat, Onder de Linden, wordt van het kasteel gescheiden door een bakstenen wand die over de gehele lengte door linden is geflankeerd. Aan de overkant ligt het oude gerechtshof, dat nu een restaurant is. Meerdere oude gebouwen in Oud-Rekem kennen een herinrichting als horecagelegenheid. Deze troef zal het mooiste dorp van Vlaanderen zeker geen windeieren hebben gelegd bij de verkiezing.

Cultureel erfgoed in Oud-Rekem

Cultureel erfgoed is in Oud-Rekem niet enkel weggelegd voor oude kerken, gebouwen en kastelen. Het plaatsje herbergt nog enkele kleinschalige musea.

Distillerie Senden

Wijnen, likeuren, siropen en jenevers werden vanaf ongeveer 1900 bereid bij Distillerie Senden. Tijdens de tweede wereldoorlog werd de productie stopgezet. Na de oorlogsjaren werden de werkzaamheden hervat tot ze in 1958 definitief stopten. Alle machines en materialen werden sindsdien zorgvuldig bewaard. Originele flessen, etiketten, affiches, suikers of kruiden, als werd in ere gehouden en staat voor de bezoeker tentoongesteld.

Museumapotheek van familie Humblé

In een pand uit 1820 op de hoek van de Groenplaats is een museumapotheek gevestigd. Dokter Gerard Humblé had hier vanaf 1891 een dokterspraktijk en een apotheek. Later, tot in 1970, werd de zaak voortgezet door zijn zoon, Frans Humblé. In 1985 werd de medische praktijk door weduwe Humblé overgedragen aan vzw Renovatie Rekem. De dokterspraktijk en apotheek zijn ingericht als museum. In de tijd van Gerard Humblé was een arts tegelijkertijd gynaecoloog, tandarts en lijkschouwer. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat er buiten de authentieke rekken en potten en een toonbank uit de negentiende eeuw ook een originele bevallingsstoel en lijkschouwersmateriaal te bewonderen valt.

Natuur in de Maasvallei

Er is meer te zien in Oud-Rekem dan enkel cultureel erfgoed. Het mooiste dorp van Vlaanderen ligt in landelijk gebied. Oud-Rekem is een ideale uitvalsbasis om de natuur langs de Maas te ontdekken. Aan de hand van het fietsknooppuntensysteem is Rekem te bezoeken voor de wielerliefhebber. Wandelaars kunnen de omgeving verkennen door een bewegwijzerde route te volgen. De wandelingen vertrekken aan de parkeerplaats Colmonterveld in Rekem. Een gekleurde geometrische figuur wijst de weg, afstanden variëren van 3 tot 15,5 kilometer.

Nuttige toeristische informatie

Dienst Toerisme van Lanaken heeft een infobalie in Oud-Rekem. Hier kan de geïnteresseerde terecht voor alle info betreffende openingsuren van de bezienswaardigheden, toegangsprijzen en eventuele gidsen. Openingsuren en contactgegevens van het infopunt zijn terug te vinden op hun website.