Pellworm – Duits Waddeneiland in het Werelderfgoed

Pellworm is een Duits Waddeneiland dat voor de kust van Noord Duitsland ligt. Eens was het eiland veel groter dan nu, maar stormvloeden hebben danig aan het eiland geknabbeld. Het ligt een meter onder zeeniveau en daarom is er een hoge dijk gelegd die het eiland moet beschermen tegen het water. Pellworm heeft de status van Naturheilbad, een natuurlijke spa, en leeft grotendeels van het toerisme. Door zijn natuurschoon en de kuurfaciliteiten is het een geliefd eiland. Eens werd er een eigen taal gesproken, maar sinds 1800 spreekt men er een Nedersaksisch dialect, dat veel weg heeft van het Gronings.

Het Duitse waddeneiland dat beneden de zeespiegel ligt

• Waddeneiland Pellworm in het Werelderfgoed
• Noord-Fries
• Friezen en Denen
• De naam Pellworm
• Polders of Köge
• Dorpen op Pellworm
• Alt-Nordstrand en Burchardivloed
• Eilanders
• Veerboot

Waddeneiland Pellworm in het Werelderfgoed

Pellworm is een Waddeneiland in de deelstaat Sleeswijk-Holstein. Het is het op twee na grootste Noord-Friese Waddeneiland in het Duitse wad, met een oppervlakte van 37,44 km². Alleen de eilanden Föhr en Sylt zijn groter dan Pellworm. Het eiland wordt in het Deens Pelvorm genoemd en in het Noord-Fries Pälweerm of Polweerm. Het eiland is onderdeel van Kreis Noord-Friesland, hoort bij het Bundesland Sleeswijk-Holstein en ligt in het Nationalpark Schleswig-Holsteinisches Wattenmeer en het Werelderfgoed Waddenzee. Er wonen bijna 1200 inwoners op Pellworm (2015).

Halligen

Tot de gemeente Pellworm horen ook de Halligen Süderoog en Südfall. Halligen zijn kleine eilandjes, hoogten in de Duitse Waddenzee. Ze liggen rondom Pellworm.

Noord-Fries

In het gebied zuidelijk van de Deens-Duitse grens wordt Noord-Fries gesproken. Tot en met de 18e eeuw ook op Pellworm. Door import uit Nederland en Zuid-Duitsland bleef de eigen taal niet gehandhaafd en werd die aan het einde van de 18e eeuw opgegeven. Het Noord-Fries heeft plaatsgemaakt voor het Nedersaksisch, een streektaal die in Noord-Duitsland en oostelijk Nederland wordt gesproken. Het is de Nedersaksische taal die ervoor zorgt dat iemand uit Groningen prima kan praten met iemand van Pellworm.

Friezen en Denen

Vanaf de Vikingtijd settelden zich Friezen in de kustgebieden van Noord Nederland en Duitsland. Ze kwamen op Amrum, Föhr en Sylt terecht en zetten zich tussen 1000 en 1100 neder op Pellworm. Ze hadden hun eigen Friezen-wetten, maar dat veranderde toen de Hertogen van Sleeswijk aanspraak maakten op het gebied. In de 13e eeuw werd het eiland onderdeel van het Hertogdom Sleeswijk. Het eiland heeft naast een Duitse ook een Deense naam en dat komt voort uit de geschiedenis. In het begin van de 18e eeuw werd Pellworm Deens, omdat de Deense koning ook over het gebied van Sleeswijk regeerde.

Pruisen en Duitse Rijk

Na de Duits-Deense oorlog in 1864 verviel het eiland aan Pruisen en in 1871 aan het Duitse Rijk.

De naam Pellworm

De betekenis van de naam is niet helemaal duidelijk. De eerste lettergreep Pell slaat waarschijnlijk op Pille of Pilla, dat van het Friese pèal of pule komt, dat paal betekent. Of het komt van het Angelse belt, dat gordel betekent of van het Angelse pól, dat voor moeras staat. De tweede lettergreep worm komt van het Friese werrum, dat land of terp in het water betekent. Een andere verklaring is dat Pellworm komt van Peilanhöhe, een kwelder omgeven door water.

Frau Pelle en Worm

In de volksmythologie slaat de naam op Frau Pelle en haar dochter Worm.

Polders of Köge

Het bijzondere van Pellworm is dat het geen strand heeft. Wel heeft het polders, Köge en een acht meter hoge dijk. Het eiland zelf ligt een meter onder de zeespiegel en die 25 kilometer lange dijk is dan ook geen overbodige luxe. De dertien polders die eiland het opdelen zijn: Alter Koog, Bupheverkoog, Großer Koog, Großer Norderkoog, Hunnenkoog, Johann-Heimreich-Koog, Kleiner Koog, Kleiner Norderkoog, Mittelster Koog, Ostersielkoog, Süderkoog, Ütermarkerkoog en Westerkoog. Het eiland kent in het noorden en oosten enkele gebieden die niet zijn ingedijkt, de Norderhallig en bij Ostersiel de Junkernhallig.

Dorpen op Pellworm

Er liggen 14 dorpen en gehuchten op Pellworm: Alte Kirche, Hooger Fähre, Junkersmitteldeich, Klostermitteldeich, Nordermitteldeich, Osterschütting, Parlament, Seegarden, Schmerhörn, Südermitteldeich, Tammensiel, Tilli, Waldhusen en Westerschütting. Hoofdplaats is Tammensiel.

Alt-Nordstrand en Burchardivloed

Eeuwen geleden was Pellworm een deel van het eiland Alt-Nordstrand. In 1634 was er een enorme storm, de Burchardivloed, en het grootste deel van Alt-Nordstrand sloeg weg: Pellworm, enkele Halligen en Nordstrand bleven over. Het schiereiland Nordstrand ligt tussen Pellworm en het vasteland ter hoogte van Husum en Hattstedt. Het eiland is gevormd en deels weggevaagd bij diverse stormvloeden door de eeuwen heen.

Februarivloed

De laatst vloed die Pellworm bijna helemaal overspoelde was de februarivloed van 3 en 4 februari 1825.

Eilanders

Op Pellworm worden steeds meer huizen gekocht door niet-eilanders die ze verhuren of zelf gebruiken als tweede huis. Het aantal eilanders en boerenbedrijven neemt allengs af en de grootte van de bedrijven die blijven neemt toe.

Veerboot

Tussen Nordstrand en Pellworm is een veerverbinding, die personen en ook auto’s naar het eiland kan vervoeren: je mag naar Pellworm je auto meenemen. De veerboot vaart niet elke dag op hetzelfde tijdstip, omdat de dienst op het tij vaart. Het veer gaat alleen als het water hoog genoeg is en dat is het niet elke dag op dezelfde tijd.

Lees verder

• Sylt – Duits Waddeneiland of Nordseeinsel
• Sylt – Jetset eiland met kustverdediging met tetrapoden
• Schiereiland Butjadingen
• Amrum – Duits Waddeneiland verscholen achter Föhr
• De Wadden van Toon Fey– een beeldend waddenboek