Gotland natuur en landbouw

Gotland is niet alleen een bijzonder eiland qua ligging en bodemsoort, maar heeft daardoor ook een bijzondere vegetatie. Voor de natuurliefhebber is het al een lust voor het oog, maar zeker ook voor specialisten en mensen die meer hobbymatig georiënteerd zijn. Ook al bestaat het eiland hoofdzakelijk uit kalksteen, er zijn verschillende soorten natuur te vinden die elk hun eigen charme hebben. Ook cultuur en landbouw heeft zijn ding gedaan op het eiland. Vandaag de dag vindt landbouw plaats met kunstmest, maar voor de 19e eeuw werd er nog gebruik gemaakt van het "forest hay meadow" wat ook vandaag de dag nog hier en daar terug te vinden is.

Bosrijk hooiland (Forest hay-meadow)

Gotland bestaat voor 45% uit naaldbossen. Naast de natuurlijke naaldbossen is er ook productiebos bestaande uit 90% Grove Den. Terug in de tijd, toen er nog geen beschikking was over kunstmest werd er massaal gebruik gemaakt van de bosrijke hooilanden. Dit waren stukken landbouwgrond omgeven met naaldbomen. Het principe was simpel en, voor de tijd, bijzonder productief. Bomen en struiken halen hun voeding diep uit de bodem terwijl kruiden, gras en ander landbouwgoed hun voedingsstoffen meer uit het oppervlak halen. Alle bomen en struiken op Gotland hadden wel een doeleinde. Velen hebben eetbare vruchten of bladeren, anderen werden weer gebruikt voor houtproductie of was slechts een deel van de materialen die ze konden bieden nodig zodat de boom of struik niet verloren ging.

De bomen en struiken verliezen hun blad en naalden door het jaar heen, voornamelijk in de herfst. Dit strooisel gaf de bovenlaag van de bodem weer voedingsstoffen zodat het land het volgende jaar weer gebruikt kon worden voor een nieuwe oogst.

Deze werkwijze zorgden voor het behoud van de bossen en gaven mooie aanzichten van bloem- en kruidrijke weides. Voordat men overstapte op de huidige vorm van landbouw was er 30.000 hectare grond dat verbouwd werd met de Forest hay-meadow methode. Nu is dat nog maar 300 hectare. Het meeste van deze bosrijke hooilanden zijn verloren gegaan vanwege massale landbouw en het gebruik van kunstmest. Iets wat we in Nederland ook terug zien. Echter zijn er nog een aantal bosrijke hooilanden op het eiland die onderhouden worden door vrijwilligers.

Veel van het het bosrijke hooiland, dat uit de middeleeuwen stamt, is in het bezit van "The Church of Sweden" en gemarkeerd als "kerkbezittingen die voor altijd behouden moeten worden".

Om een idee te geven van hoe belangrijk de landbouw destijds was voor de boeren:

• Om te beginnen, de hoeveelheid bosrijk hooiland die ze hadden bepaalde hoeveel hooi ze konden verkrijgen.
• De hoeveelheid hooi die ze verkregen bepaalde hoeveel van hun dieren de winter zouden overleven.
• Het aantal dieren dat overleefde bepaalde hoeveel mest ze hadden om hun land te bemesten.
• De hoeveelheid mest bepaalde hoeveel hectare land ze het volgende jaar konden gebruiken. Om 1 hectare bruikbaar hooiland te kunnen gebruiken hadden ze 5 tot 7 hectare land nodig.

Naaldbossen en kalkplateaus

Eeuwen geleden al werd er massaal bos gekapt op het eiland voor de productie van houtskool, export van hout, voor het branden en transporteren van kalk. Hierdoor zijn er hoop onbegroeide kalkplateaus ontstaan of kalkplateaus met hier en daar een groep bomen. Hierdoor is er alleen nog aan de kust en op grote kalkplateaus bos aanwezig mede omdat hier de bodem door gebrek aan houvast door wortelen en lagere beplanting nog niet vervlogen is.

Omdat Gotland een hoop productiebos heeft, bestaande uit de voornamelijk de Grove Den is de bodem erg zuur. Vooral deze bossen zijn erg arm aan plantensoorten. In tegenstelling tot Nederland, waar ook veel van deze bossen zijn, wordt de zuurtegraad van de bodem gedeeltelijk gebufferd door de kalklaag, die de zuurtegraad gedeeltelijk buffert. Maar voor het echte typische Gotland moet je toch naar de natuurlijke bossen waar de bomen meer verspreid staan, meer zonlicht op de bodem komt en een lagere bodemzuurtegraad is. Er ontstaat een rijke humuslaag die ook begroeibaar is voor plantensoorten die je normaliter alleen in loofbossen terug zou zien.

Op de kalkplateaus zien we wat anders gebeuren. Omdat de bodemlaag erg ondiep is en door de scheuren in het gesteente het water makkelijk wegloopt zijn deze gebieden zomers erg droog. Bomen kunnen zich maar moeilijk handhaven en het oppervlakte is arm aan vocht en voeding dat normaliter van bomen afkomstig zouden zijn. Deze kalkplateau's zijn daarom ook vrij kaal maar hebben absoluut hun eigen charme en bieden een habitat voor bijvoorbeeld de nachtzwaluw.

Alvar en boomloze kalksteenplateaus

Alvar, ook wel Lapiaz genoemd, waarschijnlijk een term die onbekend in de oren klinkt, is een benaming voor karstverschijnselen die zich uitsluitend voordoet aan het oppervlakte van kalksteen of dolomietrotsen. In het geval van Gotland betreft het uiteraard kalksteen en, om precies te zijn, alleen in het uiterste zuiden van Gotland. Het kenmerkt zich in min of meer vlakke blootliggende kalksteenplaten, danwel ontstaan door verweren of, zoals voornamelijk op Gotland het geval: Overbegrazing en afbranding. Het woord Alvar staat ook bekend als een biotoop, niet alleen als een verschijning. Het biotoop Alvar is een gebied waar een bijzondere gemeenschap aan planten en dieren zich kan vestigen. Een aantal van deze soorten zijn:

Planten

• Winterannuellen
• Kandelaartjes
• Vroegelingen
• Leverbloempje
• Muurvaren
• Gewone kogelbloem (Deze plant komt nergens anders in Zweden voor)
• Bloedooievaarsbek
• Wit vetmuur
• Muurpeper

Sinds de intensieve begrazing van dit deel van het eiland is gestopt in de 20e eeuw krijgen de volgende planten ook meer kans:

• Gewimperd parelgras
• Heesters
• Diverse korstmossen zoals IJslands mos.

Diersoorten nadrukkelijk kenmerkend voor dit gebied

• Vuurwants
• Blauwvleugelsprinkhaan
• Diverse blauwetjes
• Apollovlinder

Flush fens of kalkmoerassen

Het woord Flush fen klinkt misschien niet zo aantrekkelijk. Een fen staat voor laagveen (ook wel bekend als moeras met stilstaand water) en een flush fen staat voor laagveen waar water doorheen stroomt. Moerassen mogen dan wel een slechte reputatie hebben, in werkelijkheid is het een waar paradijs aan plant- en diersoorten en over het algemeen bij lange na niet zo "smerig' als veel verhalenvertellers je willen laten geloven met hun griezelverhalen.

Gotland is dé plek voor Flush fens. Ze komen ook wel elders voor in Zweden maar Gotland steekt er met kop en schouders bovenuit.
Omdat Gotland voornamelijk bestaat uit kalksteen, is de vegetatie die je rond deze flush fens kan verwachten ook rijk aan kalkminnende planten en uiteraard de diersoorten die de voorkeur geven aan deze plantensoorten. Vooral rond flush fens is de concentratie kalkminnende planten hoog omdat het water een extra aanvoer van kalk geeft.

De Flush fens komen voornamelijk voor in glooiend landschap wat het een bijzonder aanzicht geeft. Het water dat door deze flush fens loopt is altijd van lage temperatuur. Deze constante geeft toendraplanten hierdoor een voorsprong.

Een aantal van deze planten zijn:

• Bartsia alpina
• Alpenvetblad
• Muggenorchis
• Tofeldia calyculata
• Melige sleutelbloem
• Dactylorhiza traunsteineri
• Moeraswespenorchis
• Schubzegge
• Breed wollegras
• Paddenrus
• Bonte paardenstaart (zeldzaam)
• Parnassia's
• Lange zonnedauw
• Slaapmossen
• Schoenus ferrugineus

Helaas wordt een groot deel van deze Flush fens bedreigd door het gebrek aan begrazing waardoor ze overwoekeren, wat ten koste gaat van de biodiversiteit. Ook heeft er veel drainage plaatsgevonden en zijn omgezet in productiebos. Desondanks zijn er nog veel flush fens te vinden.

Kustlijn

Het grootste deel van de Gotlandkustlijn bestaat uit steile kliffen en kalkplateaus maar er zijn ook delen waar je heerlijk op het strand kunt liggen. Hier wisselt het landschap tussen zandstranden en stranden gemixt met lichte lage begroeiing. Als je echt het gevoel wilt hebben op een tropisch eiland te zijn, ga dan vooral langs bij het Nationale park Gotska Sandön. Hier vind je kilometer na kilometer aan witte stranden en azuren wateren, zandduinen en vooral, een gebrek aan strandgasten.

Lees verder

• Gotland, geologie en geografie
• Gotlands fauna, diersoorten op een bijzonder stukje wereld