Dwars door Cuba: Sancti Spiritus

Een kleine maar zeker niet te versmaden provincie in Centraal-Cuba is Sancti Spiritus. De provincie kan bogen op de aanwezigheid van een stukje Unesco-werelderfgoed binnen haar grenzen, het befaamde stadje Trinidad, een eveneens kleurrijke koloniale hoofdplaats alsook een deel van de tweede hoogste bergketen van het land: het subtropische Escambray-gebergte.

Trinidad, de oude suikerhoofdstad

Uiteraard begint een verkenning van de provincie Sancti Spiritus bij Trinidad, de bekende koloniale parel aan de centrale zuidkust van Cuba. Sinds 1988 mag het plaatsje zich erop beroemen een stuk werelderfgoed te zijn en haar rijke geschiedenis valt nog overal in de straten en de gebouwen af te lezen.

Eén van de eerste nederzettingen die de Spanjaarden bij hun komst op het Antillen-eiland Cuba stichtten was Trinidad. Het stadje vormt immers – samen met onder meer Havana en Santiago de Cuba – één van de eerste zeven steden die door de Spanjaarden gesticht werden als de zogenaamde “siete villas”. Hernan Cortés, de latere conquistador van het Azteken-rijk, zou hier in de regio zijn manschappen hebben verzameld om met een expeditie koers te zetten naar meer “nieuw land” in het westen. Desondanks bleef het stadje lange tijd een vergeten oord waar smokkelaars, piraten en avonturiers hun heil zochten. In het begin van de 19de eeuw kwam hierin verandering toen de regio – onder meer door toedoen van heel wat Franse kolonialen die op de vlucht waren voor een slavenopstand in Haïti – een kerngebied werd van de snel groeiende suikerindustrie. Trinidad werd rijk door de aanwezigheid van tientallen suikerplantages en suikermolens. Verschillende suikerbaronnen lieten er in de omringende valleien hun haciënda’s optrekken en in de stad zelf hun koloniale residenties. Het stadje bloeide en straalde koloniale schwung en rijkdom uit. Het havenstadje van Trinidad, Casilda, zorgde voor de aanvoer van slaven en de uitvoer van suiker.

Door de opkomst van grotere schepen met een grotere diepgang bleek ineens de kleine haven van Casilda onvoldoende en men ging uitkijken naar betere havengelegenheden. De enorme en diepe baai van het nabijgelegen Cienfuegos bleek een uitgelezen mogelijkheid om uit te wijken. En zo geschiedde. Cienfuegos won alsmaar meer aan belang als haven en Casilda en het bijhorende Trinidad raakten in vergetelheid. De beide onafhankelijkheidsoorlogen van de 19de eeuw zorgden voor de doodsteek. Veel van de suikerplantages rond Trinidad werden tijdens die oorlogen verwoest en Trinidad kwam dit verlies niet meer te boven. Het stadje bleef stilstaan in de tijd en begon aan een doornroosjeslaap die pas werd verstoord toen Unesco de plaats in 1988 op de werelderfgoedlijst zette en zo de deur opende voor het internationale toerisme. Vroege bezoekers kregen een uiterst schilderachtig stadje gepresenteerd met typisch Caribische, koloniale architectuur: pastelkleurige huizen, kasseien straatjes, daken met Andalusische dakpannen, paard en kar in de straat, een gezapig ritme. Vele kerken en woonhuizen getuigen nu nog steeds van de vroegere welvaart die de koloniale heersers met de handel in suiker, tabak en luxe-artikelen vergaarden.

Op stap in het historische decor van Trinidad

Een bezoek vandaag begint meestal op het postkaartdecor van de Plaza Mayor. Het plein wordt omzoomd door met kasseien geplaveide straatjes, afgesloten door siersmeedijzeren hekken en omringd door hemelsblauw en mosterdgeel geschilderde koloniale gevels met grote ramen en dito deuren. Elke raamopening wordt gesierd door een mooi uitgewerkt siersmeedijzeren hek, net zoals dit het geval is bij nagenoeg elke woning van het oude gedeelte van Trinidad. Op die manier kunnen de ramen altijd open blijven staan zonder gevaar voor diefstal, een groot voordeel in het altijd hete klimaat van Cuba’s zuidkust. Het plein wordt gedomineerd door de kerk van de Heilige Drievuldigheid, la Santa Trinidad, die haar naam gaf aan het stadje. Wat restauratie aan dit gebouw zou zeker op zijn plaats zijn maar desalniettemin vallen binnenin een aantal interessante zaken te bekijken zoals onder meer de mooi bewerkte cederhouten altaren, een kopie van de Maagd van El Cobre alsook het kruisbeeld van la Vera Cruz (een legende vertelt dat het kruisbeeld uit Spanje naar de Nieuwe Wereld werd gestuurd maar onderweg raakte het schip verzeild in een storm en verging; het kruisbeeld spoelde aan aan de kust van Trinidad en kreeg zo zijn plaats in de plaatselijke kerk).

Naast de kerk leiden trappen tot bij het huidige Casa de la Musica. ’s Avonds worden hier vaak opzwepende muziekoptredens ten gehore gebracht en het noodzakelijke danspasje komt er bijna automatisch bij. Ooit echter waren deze trappen de plaats waar de in Casilda ontscheepte slaven naartoe werden gebracht om verkocht te worden, de slavenmarkt dus. Aan de overzijde van de straat staat het voormalige woonhuis van de pastoor, die als het ware alles netjes in het oog kon houden.

Wanneer we langs de trappen weg verder de straat volgen komen we automatisch bij de Casa de la Trova uit, een monument van het uiterst muzikale Cuba. Elke zichzelf respecterende stad heeft vandaag de dag wel een Casa de la Trova binnen zijn grenzen: een plaats waar allerhande muzikanten hun werk aan het grote publiek kunnen laten zien en horen. Van bolero tot salsa, van experimentele jazz tot mambo, alles kan en mag op het toneel in de “huizen van de troubadours”. Vaak alweer laat het publiek er zich verleiden tot meer dan één dans. Tegenwoordig weerklinkt ’s avonds uit verschillende huizen van dit straatje warme muziek, opzwepende percussie of meeslepende salsa.

Wie alsmaar verder wandelt komt uiteindelijk aan het pleintje van Santa Ana uit, waar een deels gerestaureerd en deels pittoresk vervallen kerkje de aandacht trekt. Aan het pleintje ligt ook een voormalige Spaanse gevangenis waar vandaag een aantrekkelijke patio werd aangelegd en waar tevens een restaurant onderdak vond.

Wie zich wil verdiepen in de geschiedenis van de regio kan in Trinidad terecht in heel wat verschillende musea. Het romantisch museum (ondergebracht in het 18de-eeuwse Casa Brunet) laat u zien hoe de interieurs er tijdens de bloeiperiode van de suikerregio uitzagen ten huize van de suikerbaronnen, in het gemeentelijk museum (Casa Cantero) kan u de geschiedenis van de suikerindustrie in de regio reconstrueren en in het museum over het banditisme kan u meer te weten komen over de strijd tegen de contrarevolutionairen die zich in de eerste jaren van de jaren zestig schuil hielden in de bergen van het Escambray-gebergte en er de bevolking die het Castro-regime ondersteunden terroriseerden. Een natuurhistorisch museum (waar ooit de Duitse wetenschapper en ontdekkingsreiziger Alexander von Humboldt een tijdje woonde) en een museum van architectuur vervolledigen het plaatje (beide in een koloniaal gebouw ondergebracht op de Plaza Mayor).

Trinidad nodigt uit tot flaneren, tot gewoonweg rondkijken en genieten van het dagdagelijkse leven in de straatjes van een historisch decor, tot wegdromen op het ritme van het Caribische leven. De meeste straten van het oude centrum laten een keure zien aan koloniale façades, decoratieve smeedijzeren hekken, vensters op interieurs die rijkelijk met mahoniehouten meubels zijn getooid, lachende gezichten.

Subtropische natuur in de Escambray-bergen

Naast de eigen charme en attractie van Trinidad is het plaatsje ook een ideaal uitvalspunt voor een aantal mooie wandelingen in het subtropische Escambray-gebergte. Op amper 20 km van Trinidad – maar een steile klim – komen we bij Topes de Collantes, een soort vakantiedorp waar een aantal eenvoudige bungalows als hotelletje dienst doen en waarvandaan een aantal wandelingen kunnen gemaakt worden. De tocht naar de Caburni-waterval brengt de bezoeker door koffieplantages, langs mooie vergezichten en bosrijk gebied waar reuzenvarens, mossen en epifyten vrij spel hebben.
In de buurt (mits eigen vervoer of een georganiseerde uitstap) kan ook een wandeling gemaakt worden naar Salto El Rocio, een waterval gelegen in een paradijselijk groene omgeving in de buurt van Guanayara.
Een uniek plekje is tevens El Nicho, letterlijk Het Nest. Dit plaatsje ligt effectief als een nest in een ingesloten vallei hoog in de bergen. Verschillende (korte) wandelingen zijn uitgestippeld en brengen de bezoeker tot bij een aantal schitterende watervallen, natuurlijke zwempoelen en mooie vergezichten. Van bij El Nicho kan men wandelen tot bij de oevers van het Hanabanilla-stuwmeer, een langgerekt meer waar de mogelijkheid bestaat om een boottocht te maken te midden van de Escambray keten. Her en der langs de oevers wachten totaal ongerepte wandelpaden de dieper gravende bezoeker op en nodigen uit om een heel authentiek stukje Cuba te leren kennen (plaatselijke gidsen / campesinos (boeren) zijn vaak een noodzaak om hier de weg te vinden).

De "Suikervallei"

We verlaten Trinidad oostwaarts en komen al snel in de zogenaamde Suikervallei terecht ofwel de Vallei van de Suikermolens, Valle de los Ingenios. De suikerrietteelt is hier niet meer wat het tijdens de hoogtijdagen was, maar toch springen nog heel wat rietvelden in het oog wanneer we van op de Mirador de la Loma del Puerto uitkijken over de vallei. Aan de horizon wordt de vallei afgebakend door het silhouet van het Escambray-gebergte, met als hoogste piek de Pico San Juan (1156m). Nog wat verder de vallei in bereiken we de finca van Manaca-Iznaga, ooit het landgoed van één van de meest begoede families uit de regio. Suikerbaron Iznaga liet er naast zijn haciënda een toren optrekken van waaruit zijn landerijen in het oog konden gehouden worden. Een bel boven in de toren diende om de slaven bijeen te roepen. Vandaag biedt de zogenaamde “slaventoren” een uniek zicht op de omgeving. Achter de finca kan een oude suikerrietpers, een “trapiche”, gezien worden, het toestel waarmee een eeuw lang het zoete guarapo-sap werd gewonnen, de basis voor de aanmaak van suiker.

Charmant Sancti Spiritus

Verder oostwaarts reizend komt men al snel bij de hoofdstad van de provincie, de stad Sancti Spiritus. Ook deze provinciestad werd als één van de zeven oorspronkelijke “villa’s” door de Spanjaarden gesticht en behoort dus tot de oudste steden van het land. Zelfs het kortste bezoek aan Sancti Spiritus laat dan ook al snel zien dat de zeldzame bezoeker hier een niet-toeristische versie van Trinidad voorgeschoteld krijgt. Ook hier tooien pastelgevels, kerkjes, smeedijzeren hekken en hier en daar een kasseien straatje het straatbeeld. De markten en winkels zijn echter volgestouwd met spullen voor de Cubaanse bevolking, souvenirs voor toeristen moeten hier ver gezocht worden. Iets wat alleen maar kan bijdragen aan de charme van dit plaatsje. Het centrale plein werd opgeknapt en heel wat statige gebouwen maken van dit centrale punt een leuke plaats om te toeven.

Daarnaast vindt de nieuwsgierige bezoeker ook wel een aantal noemenswaardige gebouwen en musea in het stadje. De Iglesia Parroquial Mayor del Espiritu Santo gaf niet alleen haar naam aan de stad maar zou ook het oudste kerkje van Cuba zijn dat nog op zijn oorspronkelijke plaats staat. Het eerste bouwwerk – toen nog in hout – zou hier immers in 1522 al opgetrokken zijn, luttele jaren na de stichting van de stad in 1514. Een stenen versie verving het houten gebouw in 1680.
Schuin tegenover het kerkje kan een bezoekje gebracht worden aan het vrij interessante museum van koloniale kunst. Het museum is ondergebracht in een 17de-eeuws huis en toont vooral de 19de-eeuwse interieurs uit de bloeiperiode van deze suikerregio. Een bezoekje waard. Ietsje verder naar de rivier afdalend komt de bezoeker bij de Yayabo-brug, een stenen brug die in Romeinse stijl werd opgetrokken door de Spanjaarden in 1815; er net naast prijkt het stedelijk theater uit 1876.

Ontmoeting met Camilo

Een laatste plekje binnen de provincie die elkeen met interesse in het revolutionaire verleden van het land zeker moet aandoen is het stadje Yaguajay, gelegen in het noorden van de provincie. Yaguajay was immers de plaats waar revolutionair en volksheld Camilo Cienfuegos de laatste gevechten leverde tegen de manschappen van Batista (1958) terwijl op hetzelfde moment Che Guevara de slag in Santa Clara aan het leiden was. Beide slagen staan geboekstaafd als de ultieme stappen waarmee het Batista-regime werd omvergeworpen. Net zoals het bronzen standbeeld van Che Guevara in Santa Clara herinnert in Yaguajay eveneens een bronzen beeld van Camilo Cienfuegos aan die bewuste strijd. Het beeld werd er geplaatst in 1989 en het monument omvat ook een museum over die laatste strijddagen in 1958. Een tractor die omgebouwd werd tot een kleine tank en door de rebellen werd gebruikt in de strijd staat als stille getuige vlak bij het museum.