Ondergronds Maastricht: stad van mergel, grotten, kazematten

Maastricht verkennen kan op eigen houtje, aan de hand van een plattegrond. Om een indruk te krijgen en de stad eerst eens rustig op je in te laten werken, is dat geen gek begin. De vragen die bij je op komen kun je een volgende wandeling laten beantwoorden door een stadsgids. Wil je je verdiepen in de ontstaansgeschiedenis van de stad, dan zijn er diverse mogelijkheden. Wil je letterlijk de diepte in, dan ligt er een verborgen wereld op je te wachten. Sluit je aan bij een groep en verwonder je!

Mergel

Zuid-Limburg is bekend om twee belangrijke grondstoffen: steenkool en mergel. Het delven naar deze materialen lieten diep in de grond hun sporen na, in de vorm van mijnen en grotten. Daarnaast kent Maastricht een wijdvertakt ondergronds gangenstelsel met schuilkelders, en bovengronds verdedigingswerken om zich in de oorlog te kunnen verdedigen. Er zijn aanschouwelijke tentoonstellingsruimtes ingericht met oud materiaal en gidsen dissen met smaak hun spannende persoonlijke verhalen op.

Maastricht

De oude geschiedenis is in Maastricht nooit ver weg. Op diverse plekken in de stad zijn de middeleeuwse verdedigingswerken bijvoorbeeld nog duidelijk zichtbaar. Ze zijn de stille getuigen van het krijgsverleden van de oudste vestingstad van Nederland. In het centrum vind je de restanten, de Helpoort en diverse wachtgebouwen. De voormalige stadswallen en buitenwerken moesten Maastricht verdedigen tegen de vele belegeringen en aanvallen. Door de deskundige gids wordt gaandeweg duidelijk gemaakt hoe de stad zich heeft ontwikkeld en welke de gevolgen waren voor de vestingwerken. Hij maakt er een spannende tocht van. Vooral ook voor kinderen erg avontuurlijk. De wandeling van 1,5 uur kun je uitbreiden met een bezoek aan een schuilkelder. De schuilkelderexpositie maakt zowel het ondergrondse schuilen tijdens de 2e Wereldoorlog, als ook de atoomvrije schuilkelderperiode (1965-1992), aanschouwelijk.

Kazematten

Tussen 1575 en 1825 werd aan de westkant van de stad een kilometerslang netwerk van ondergrondse gangen en mijngalerijen, gegraven. Tijdens een belegering werden deze gebruikt om de vijand ondergronds te benaderen en onschadelijk te maken. In dit unieke krijgsbouwkundige monument, wisselen fraai gemetselde koepelgewelven en imponerende bomvrije ruimten elkaar af met kruitkamers, trappen en galerijen. In de kazematten bevindt zich bovendien een expositieruimte die twee schuilperiodes belicht: schuilen in de 2e Wereldoorlog en de atoomvrije schuilkelderperiode. Met behulp van foto’s en installaties wordt een sfeerbeeld geschetst dat terugvoert naar deze angstige en beklemmende tijden. Onder de grond heerst een constante temperatuur van circa 15º C. Denk dus aan een vest, trui of jas en zorg voor stevig schoeisel. Zoals je zult begrijpen zijn de kazematten helaas niet toegankelijk voor rolstoelgangers. Deze rondleiding duurt 1 uur.

Stad

En er is meer ondergronds cultuur te vinden in Maastricht! Dankzij de winning van mergel ontstonden er grotten. Zoals even buiten Maastricht, tegen de grens met België. Daar ligt de Jezuïetenberg die tussen 1704 en 1880 werd ontgonnen. Mergel was toen dé bouwsteen. De berg dankt zijn naam aan de paters Jezuïeten. Scholastieken en theologanten van deze orde trokken tussen 1860 en 1960 op hun vrije woensdagmiddag de groeve in om er ontspanning te zoeken na de studie. Er zijn talloze tekeningen in houtskool en kleur te vinden, maar ook hakten zij een groot aantal reliëfs en beelden in de mergelwanden uit. De gevleugelde stieren, het Alhambra (compleet met fontein en vijver), Christus naast Boeddha, het hoofd van Ramses II en vele andere kunstwerken kun je er nu bewonderen. De Jezuïeten zijn inmiddels al lang uit Maastricht vertrokken. In 1968 werd het beheer en onderhoud van de groeve overgedragen aan de Stichting Jezuïetenberg.

Ondergronds

Ook de grotten ‘Noord’ vormen het decor van een ondergronds museum. Een gids vertelt de historie achter de meest bijzondere opschriften, tekeningen en schilderingen. Daarnaast bezoek je de Rijksbewaarplaats nr. 9, beter bekend als de Kluis. Liefst 780 top kunstwerken van faam, waaronder de Nachtwacht van Rembrandt, de Stier van Potter, het straatje van Vermeer, werden hier opgeslagen tot het eind van de oorlog.

Grotten

Het meest prozaïsch verhaal vertellen de grotten van de Sint Pietersberg. De wanden en plafonds in de uitgestrekte doolhof van gangen geven informatie over de manier waarop de ‘blokbrekers’ de mergel wonnen. Toch is de mystiek er niet minder om. Op de wanden staan talrijke bijzondere oude opschriften en tekeningen. Er zijn twee stelsels te bezoeken: Noordelijk Gangenstelsel en Zonneberg Gangenstelsel.

Steenkolenmijn Valkenburg

Nu je toch in Zuid-Limburg bent, kun je ook een bezoek brengen aan een heel andere grondstof die Limburg rijk is: steenkool! Unieke filmbeelden, demonstraties van mijnbouwmachines en boeiende, persoonlijke verhalen van ex-kompels (mijnwerkers) maken dit harde, ongezonde, maar voor velen toch dierbare leven invoelbaar. Groepen, vanaf 25 personen, uitsluitend op afspraak. Duur 1 uur en 15 minuten.