Lemmer, haar vele water en de bijzondere sluis

Het water dat door Lemmer loopt, maar ook de omringende vroegere Zuiderzee (nu het IJsselmeer) heeft altijd een enorme invloed gehad op het toeristendorp Lemmer. Vroeger zorgde het water voor bedrijvigheid en inkomen. Van de visserij of aanverwante bedrijfstakken leefde een groot deel van de bevolking. Hangen, rokerijen, de visafslag, de visserijvloot, ze bepaalden het dorp Lemmer. Hoewel er nog steeds een groot visverwerkend bedrijf is gevestigd in het dorp, is diezelfde visserij al lang niet meer de grootste economische factor van belang. Daarvoor in de plaats zijn industrie en handel gekomen, maar ook het toerisme. Dat laatste is niet vreemd. Lemsterland biedt de toerist of recreant veel: vele havens, het goede zeil- en motorbootwater, de gezelligheid en bijzondere monumentale panden en gebouwen.

Het Dok

Het water dat door Lemmer loopt wordt het Dok genoemd. Wie van de Brekken komt, kan zo doorvaren het dorp in. Vanzelfsprekend moeten daarvoor wel eerst 2 bruggen worden genomen die nog handmatig worden bediend. De brugwachter hanteert het klompje om het bruggeld te innen. Wie in het dorp wil aanleggen, heeft daarvoor alle gelegenheid, want aan weerskanten zijn ligplaatsen gereserveerd. Het havengeld wordt ’s avonds opgehaald, maar even een middagje aanliggen om het dorp te bezichtigen, een terrasje te pikken of een hapje te eten, kan natuurlijk ook altijd.

Horecagelegenheden

Horecagelegenheden heeft het dorp voldoende. Pizzeria’s, de normale Nederlandse keuken, Chinese restaurants, een tapas restaurant, 2 grand cafés, een soort happerij, een Mexicaans restaurant, talloze snackbars en natuurlijk vele viszaken maken het aanbod divers. Gezellig is het in voorjaar en zomer langs datzelfde water waar de terrassen overal vol zitten met mensen die een drankje drinken of een hapje eten. Bovendien heeft de bezoeker daarbij zicht op alles wat voorbij vaart, want de terrassen zijn allemaal aan het water gevestigd. Wie het na enkele uren in de zon voor gezien houdt, kan zich vergapen aan gebouwen uit de oudheid of een kijkje nemen bij de sluis. Alles is op loopafstand, het enige obstakel zijn altijd de bruggen, want die gaan met de regelmaat van de klok open en dicht. Even snel wat doen aan de ene kant van de brug, om vervolgens naar de andere kant te gaan is daardoor niet eenvoudig.

De sluis

De sluis (aan de andere kant van het dorp dan die van de Brekken), zorgt ervoor dat schepen het wijde IJsselmeer op kunnen gaan of er van af het dorp weer binnen en het betekent dus ook dat het er meestal een drukte van belang is. Ervaren watersporters, maar ook mensen die wat minder goed weten hoe het eraan toe gaat als water stijgt of daalt, vinden elkaar in de oude sluis met enorme schutdeuren. Soms zorgt dat wel voor hilarische situaties, want een ongelukje in de sluis gebeurt soms zomaar. Geen grote dingen, maar een botsinkje hier of daar of iemand die het touw te strak heeft gebonden terwijl het water zakt, komt nog wel eens vreemd te hangen. Overigens zijn de sluiswachters er altijd om de watersporters met raad en daad bij te staan.

De sluis zelf, die al meer dan 100 jaar oud is, is zeker de moeite van het bekijken waard. Aan beide kanten staat een sluiswachtershuisje met daarop wijsheden die niemand kan ontkennen. Op het ene neo-classistische huisje staat de spreuk ,,’t Getij gaat zijnen keer – En ’t wacht naar Prins noch Heer’’. Op het andere ,,Eerst als de nood komt aan de man, ziet men wie het ambacht kan’’.

Landing Engelse troepen

Op 6 augustus 1988 was diezelfde sluis overigens het middelpunt van een bijzondere voorstelling. In dat jaar werd namelijk gevierd dat de Lemster Sluis een eeuw bestond en ter ere daarvan werd de landing van de Engelse troepen nagespeeld. De oorlog tussen Frankrijk en Engeland trof ook Nederland in 1799 en om die reden voeren Engelse oorlogsschepen in dat jaar de Zuiderzee op. De steden Enkhuizen, Medemblik en Stavoren werden bezet. Niet lang daarna was ook Lemmer aan de beurt en de enorme oorlogsschepen naderden Lemmer. Op 24 september waren de troepen voor de haven van Lemmer gaan liggen en ging de kapitein aan land om gesprekken te voeren met de bestuurders van het dorp. Een enorme storm zorgde er echter voor dat hij in herberg De Wildeman (nu een grand café en hotel) door moest brengen. Drie dagen later kwam hij terug naar het dorp en eiste hij Lemmer voor de Engelsen op. Ook wilde hij alle geladen schepen. Als de bestuurders zouden weigeren, zou hij het hele dorp aan flarden schieten, zo liet hij weten. Lemmer wees dat allemaal af en had versterking gekregen van 500 gewapende boeren uit Het Bildt met veldgeschut. Tegen de beschietingen met Engelse veertien-, zestien en achttienponds kogels kon de plaats echter niet op. Anderhalf uur nadat de aanval was ingezet, werd op de kerktoren de vlag uitgestoken als teken van overgave.

Op verschillende plaatsen in de provincie riepen patriotten burgers en soldaten op om Lemmer te bevrijden. Op 7 oktober waren er echter nog 260 soldaten en mariniers in het dorp. Zij sloten de vaarwateren af met kettingen om een tegenaanval vanaf het water af te slaan. Schepen geladen met goederen van de bevolking werden naar Den Helder gebracht, koeien en schapen werden meegenomen en de plunderingen van huizen begonnen. Overigens was dat altijd een teken dat de aanvallende partij vertrok en dat bleek ook waar. Zomaar op een nacht verdwenen de Engelsen uit het dorp.

Waterlozing en zeewering

Al in 1511 werd voor het eerst een sluis genoemd in het dorp Lemmer. Een dikke halve eeuw later werd gesproken over een aanbesteding van belangrijke herstelwerkzaamheden. De gemeenschap was duidelijk bij de sluis betrokken en gedeputeerde staten van Friesland droegen omstreeks 1600 op om de dorpen Lemmer, Eesterga en Follega op de sluis te herstellen. De sluizen kwamen er overigens omdat Lemmer altijd al een levendige havenplaats is geweest en de vele scheepvaart maakte zo’n voorziening noodzakelijk. Ook voor de waterlozing en als zeewering heeft de sluis altijd een belangrijke rol gespeeld.

Chaos sluis Lemmer

Wie op een drukke dag in Lemmer is tijdens bijvoorbeeld het skutsjesilen zal zien dat er heel wat aan de hand is in de sluis tijdens zo'n dag. Mensen vechten bijna om een plaatsje. Overigens is de sfeer ook vaak erg gezellig en feestelijk rond dat soort dagen. Een sfeerimpressie is hier te vinden: Lemster sluis: drukte