Met Tom Tom op stap naar de Westpolder, Vierhuizen
Met een navigatiesysteem kun je tegenwoordig met de auto makkelijk de weg vinden – iedereen die zo’n systeem heeft weet dat. Leuk om bijvoorbeeld een ritje te maken, in de provincie Groningen, naar Vierhuizen en de aangrenzende Westpolder. Net als bij tientallen andere plekken in het hele land (en daar buiten) is daar een verhaal bij, een verhaal dat voor sommige lezers… misschien … een beetje… Welnu, u moet zelf maar oordelen. Om er te komen tikt u op uw Tom Tom in: Vierhuizen, Westpolder 3.
De Westpolder
Als richtpunt hebben we boerderij “Torum” genomen. Deze hofstede maakt indruk, net als de meeste andere boerderijen in de polder en net als het weidse landschap dat overal begrensd wordt door dijken, zeedijken, oude en nieuwe. Het is het land van boerengeslachten als Mansholt, Louwes en Zijlma. Leden van die families brachten het tot hoge bestuursfuncties. Sicco Mansholt bij voorbeeld, die werd geboren op boerderij Torum en in de Westpolder zijn jeugd doorbracht, was na de Tweede Wereldoorlog minister van landbouw en later Europees commissaris. Toch was het begin van de polder niet zo gunstig; in tegendeel: die was rampzalig.
Rampen
In 1873 werd begonnen met de inpoldering van een het stuk buitendijks gebied bij Vierhuizen. Dit op initiatief van een aantal ondernemende boeren met rechten op de kweldergronden. Maar in het vroege voorjaar 1874 bleek de dijk voor zover die klaar was, niet bestand tegen het woedende water. Een flink stuk van het werk dat toen verricht was verdween in de golven. Maar wat erger was, de onderkomens van de polderwerkers bleken ook niet bestand tegen het natuurgeweld: 13 mensen vonden de dood. Daar kwamen verhalen van: omdat de onderneming financieel toch al zo tegenviel zou er onverantwoord bezuinigd zijn op de huisvesting van de polderwerkers. Of dat werkelijk zo was? Wie zal ’t zeggen. Een feit is wel dat aan die ramp van 1874 nooit aandacht is besteed, laat staan dat er een monument(je) voor de doden is opgericht. Dat in tegenstelling tot de overstromingsramp in dezelfde polder drie jaar later – daarover straks meer.
1874
Feit is ook dat er financiële problemen waren. Dat kon niet uitblijven omdat er veel tegenzat bij het project. En na de ramp in het vroege voorjaar hield het niet op: in mei 1874 was er een staking van de polderwerkers. In de herfst daaropvolgend beschadigde een storm de nieuwe dijk. Er kwam achterstand in het werk en dat terwijl de kosten al zo groot waren (’t zou ruim 550.000 gulden moeten kosten, had men berekend; een gigantisch bedrag in die tijd!) De aannemer vroeg een voorschot op de betalingen die hij zou ontvangen – hij kreeg dat voorschot niet; men kocht hem uit en ging in zee met een ander. Toen het werk klaar was, waren er ondanks alles toch boerenhoeven verrezen die er mochten zijn, zoals u ziet. Maar het had wel heel wat gekost en de lasten waren zwaar; er moest nu snel veel geld verdiend worden.
1877
En juist toen, twee jaar na oplevering, werden de boeren geconfronteerd met de volgende ramp: die van 30 januari 1877, toen de nieuwe dijk het begaf tijdens een hevige storm. J.S. van Weerden (1888-1971) vertelt in een van zijn Marne-memories, heruitgegeven door de vereniging Historische Kring De Marne (Leens, 2000) p.140:
Reeds uren voor het zijn hoogste stand zou bereiken, sloeg het zeewater over de dijk, die het nog tot ongeveer elf uur schijnt te hebben gehouden. Toen kwam de doorbraak, op twee plaatsen tegelijk. Het ergste wel achter in de polder, achter de boerderij van de heer Louwes [Westpolder 22] Met alles verwoestende kracht drong het water naar binnen. In een paar uur tijd stond de hele polder onder water. Het water drong de boerderijen binnen, waar in enkele gevallen de paarden tot aan de buik in het water stonden.
Erger en veel benauwder was de toestand in de arbeiderswoningen. Deze waren wel nieuw, doch de muren waren halfsteens en de grond waarop ze waren opgetrokken lag minder hoog dan de boerenerven. Vreselijke angsten moeten de bewoners van die kleine en zwakke huisjes hebben uitgestaan. Op de zolder gevlucht, zagen sommigen de muren scheuren, wankelen en ten dele ineenstorten. Om het minder wind te doen vatten, werden de pannen van het dak geworpen; wanneer de zolder op drift zou raken, dan was het gewicht minder. Anderen trachtten met hun hele familie de naastgelegen boerderij te bereiken. Soms lukte dit en dan waren ze voorlopig veilig, doch meermalen lukte dit niet.
Bij deze overstroming kwamen 14 mensen om het leven. 13 van hen werden in een gemeenschappelijk graf begraven op het oude kerkhof (bij de kerk) in Vierhuizen. Het veertiende slachtoffer, een meisje dat in de Westpolder logeerde, werd in Houwerzijl begraven. In 1931 is er een eenvoudig gedenkteken geplaatst op het graf in Vierhuizen, bij de kerk. (Zie ter plekke. Navigatieadres: Hoofdstraat 22.)
Lees verder