Het kazemattenmuseum in Kornwerderzand (Friesland)

Aan de noordkant van de Afsluitdijk bevindt zich bij Kornwerderzand het Kazemattenmuseum. Sinds de bouw van de Afsluitdijk besloot men dat hier ook een beschermingslinie voor Holland moest gaan komen. Daarom dat op de Afsluitdijk zowel aan de Friese kant als aan de Noord-Hollandse kant kazematten gebouwd zijn. De kazematten bij het Friese Kornwerderzand zijn tot op de dag van vandaag te bezoeken.

Inhoudsopgave

• Kazematten
• Geschiedenis
• Heden
• Toeristische informatie over het Kazemattenmuseum

Kazematten

Wat zijn nu eigenlijk kazematten. Eigenlijk zijn het niks meer dan hele stevige bunkers gebouwd deels in de grond en deels boven de grond. In een kazemat zitten, in tegenstelling tot een bunker, verschillende schietgaten. Hierdoor konden de soldaten beschermd hun tegenstander bestoken met kanonnen of afweergeschut. Een kazemat is dus van oorsprong een militair gebouw voor de verdediging. Door heel Nederland zijn verschillende van deze kazematstellingen te vinden. En allemaal hadden ze een verdedigende rol in het verleden.

Geschiedenis

In 1921 werd besloten om de Afsluitdijk te gaan bouwen. Een verbinding tussen Friesland en Noord-Holland werd tot stand gebracht. Maar Noord-Holland zou dan over land makkelijk door vijanden bereikt kunnen worden. Daarom werd door het departement van oorlog besloten dat er een verdedigingslinie moest komen op de Afsluitdijk. Aan de Friese kant werd dit gebouwd bij Kornwerderzand.

Stelling Kornwerderzand
Nadat de afsluitdijken helemaal af waren en de sluizen bij Friesland in werking werden genomen begon men in 1932 en 1933 met het bouwen van de stelling Kornwerderzand. In plaats van te kiezen voor één groot bolwerk koos men voor meerdere kleinere stellingen verdeeld over de gehele breedte van Kornwerderzand. Doordat de kazematten bestand moesten zijn tegen geschut vanaf zowel het Friese land als vanaf het water werden ze gemaakt van gewapend beton aangevuld met pantserstaal. Na de bouw waren de volgende kazematten aanwezig:

• 9 kazematten voor mitrailleurs
• 2 kazematten met kanonnen
• 2 kazematten met luchtafweergeschut
• 1 kazemat met een commandopost
• 1 kazemat met zoeklicht
• 1 kazemat met aggregaat
• 1 kazemat met zoeklicht en aggregaat

In totaal waren er zeventien kazematten verdeeld over twee linies. De eerste linie lag ten oosten van de sluizen en de tweede linie ten westen van de sluizen. De huizen die zich nog op Kornwerderzand bevonden werden gesloopt om zo een beter schutveld te creëren vanuit de kazematten. Ook kon er op de open plaatsen luchtafweergeschut worden geplaatst. Helaas was dit niet geplaatst toen de Afsluitdijk door de Duitsers werd aangevallen in 1940.

Slag om de Afsluitdijk

10 mei 1940. Nederland werd door de Duitsers aangevallen. Binnen twee dagen stonden de Duitsers al in Leeuwarden. De Duitsers waren van plan om de stelling Holland van alle kanten aan te vallen. Hiervoor moesten ze door Friesland heen en dan via de Afsluitdijk naar Noord-Holland om bij de stelling uit te komen. Bij de stelling Kornwerderzand zaten op dat moment 255 soldaten van het Nederlandse leger paraat om de Duitsers tegen te houden. Ook bij Den Oever waren Nederlandse soldaten in kazematten geplaatst om de Duitsers tegen te houden.

De aanval op de Afsluitdijk kwam na de aanval op de Wonsstelling. De Wonsstelling was tot de aanbouw van de Stelling Kornwerderzand het verdedigingsbolwerk van Friesland langs de zuidoostkust. Deze stelling lag vanaf het dorp Zurich in het noorden via de Gooiumervaart en Melkvaart via Gooium, Haaijum, en Wons naar Makkum. Op 12 mei 1940 begon de aanval op de Wonsstelling. Hier werd hevig gevochten om de Afsluitdijk in handen te houden. Toen de Duitsers bij Gooium en Zurich kwamen hadden de Nederlandse soldaten zich al teruggetrokken naar de Afsluitdijk. Het bericht tot terugtrekken werd niet doorgegeven aan de soldaten die zich in Haaijum bevonden en zij gaven dan ook de strijd niet op. Maar omdat er geen steun meer kwam vanuit Gooium was het verzet tegen de avond gebroken en konden de Duitsers door naar de stelling bij Kornwerderzand.

Rond vijf uur op 12 mei 1940 kwamen de Duitsers bij Kornwerderzand. Hier werden ze tegengehouden door kanonvuur vanaf de Waddenzee. Kapitein Boers en zijn bemanning openden het vuur op de Duitsers. Hierdoor kon de Duitse artillerie niet verder optrekken. Op 13 mei 1940 werd de zware Duitse artillerie op de kazematten gezet en werden bommenwerpers ingezet om de stelling te verslaan. Door een bom van 500 kilo werd een stuk muur uit één van de kazematten geslagen. Maar omdat de muur zo dik was, leverde het tegelijk weinig schade op aan de verdediging. De Duitsers hadden door dat deze stelling moeilijk in te nemen was en de Duitse generaal Feldt besloot dan ook om de stelling met rust te laten en per boot het IJsselmeer over te gaan en zo naar Amsterdam te gaan. Na het bombardement op Rotterdam werd de stelling alsnog door de Duitsers ingenomen aangezien de Nederlands zich overgaven. Het behouden van de stelling Kornwerderzand is de enige nederlaag van de Duitsers geweest tijdens hun 'Blitzkrieg' in West-Europa.

In Duitse handen
Tijdens de Duitse bezetting keken de Duitsers amper tot niet om naar de stelling Kornwerderzand. Het was op dat moment eigenlijk alleen maar een bewaakte doorgangspoort van Friesland naar Noord-Holland. Pas in 1943 werden de kazematten door de Duitsers weer in stelling gebracht. De nederlagen bij Afrika en bij Stalingrad gaven de Duitsers een reden om de Afsluitdijk niet af te staan aan de geallieerden. Naast alle kazematten die er waren bouwden de Duitsers nog drie bunkers met anti-tankgeschut. Ook werden er luchtdoelartillerie geplaatst en nog drie wachtposten. In plaats van de zandzakken waar de Nederlandse soldaten op zaten kwamen houten mitrailleursstoelen de kazematten binnen.

Koude Oorlog

Tijdens de Koude Oorlog werden de kazematten weer in gebruik genomen. De dreigingen waren groot en het land stond in volle paraatheid. van 1952 tot 1960 werd de stelling Kornwerderzand dan ook weer volledig bezet. De stelling werd toen onderdeel van de IJssellinie. Om zich beter te kunnen verdedigen werden er ook nog vier Shermantanks geplaatst. Deze werden ingegraven in de grond en met beton begoten. Motoren werden eruit gehaald zodat ze niet meer verplaatst kon worden. Alleen de bovenkant van de tank en het kanon komen boven de grond uit. In 1964 werd de IJssellinie opgeheven en naar het oosten verplaatst. Op dat moment kwam ook de functie van stelling Kornwerderzand te vervallen. Het zou niet langer meer bemand zijn.

Heden

Sinds 1985 heeft de stelling Kornwerderzand weer een functie en wel de functie van museum. In het museum zijn de volgende plekken te bezichtigen:

• Het Duitse wachtlokaal
• Duitse bunker
• Aggregaat kazemat
• Commando kazemat
• Luchtdoelremise kazemat
• Mitrailleur kazemat
• Kanonnen kazemat
• Zoeklicht kazemat
• Replica van een kazemat uit de Wonsstelling

Monumenten
Op het terrein van de kazematten zijn drie monumenten gevestigd. Deze kunnen dan ook bezocht worden. De drie monumenten zijn:

• Monument voor de gevallenen bij de Wonsstelling
• Monument ter nagedachtenis aan kapitein Boers en ondercommandant luitenant Ham
• Monument voor de zeventien opvarenden van de kanonneerboot van kapitein Boers

De gasten kunnen zelfstandig door de kazematten wandelen en bezichtigen. Verder kan er gekozen worden voor een begeleide rondleiding of een audiotour. Tijdens deze rondleidingen wordt het verhaal verteld over de kazematten en het leven daar tijdens de Tweede Wereldoorlog en erna.

Toeristische informatie over het Kazemattenmuseum

I.v.m.het coronavirus moeten kaarten voor het museum online gekocht worden en zijn er geen rondleidingen

Adres

St. Kazemattenmuseum Kornwerderzand
Afsluitdijk 5
8752 KP Kornwerderzand

Openingstijden 2020

Tot en met 31 oktober: Donderdag t/m zaterdag van 10.00 uur t/m 17.00 uur, zondag van 11.00 uur t/m 17.00 uur.
Zie de website actuele openingstijden.

Entreeprijzen 2020

• Volwassenen: €7,50
• Kinderen (4 t/m 12 jaar): €3,75
• Museumjaarkaart: gratis
• Veteranenpas: gratis
• Vrienden van Kazematten: gratis

Lees verder

• Het Fries verzetsmuseum in Leeuwarden
• Bastogne oorlogsmuseum: museum over het Ardennenoffensief
• Mémorial 1815, museum over de slag bij Waterloo