Het Holocaustmonument in Berlijn

Er zijn weinig steden in Europa waar de 20e eeuw zulke diepe sporen heeft nagelaten als in Berlijn. De plaatsen die in de Duitse hoofdstad herinneren aan de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog zijn talrijk. Sinds 2005 bevindt zich, geografisch gezien in het machtcentrum van Hitler’s Derde Rijk, het Holocaustmonument, voluit het Mahnmal für die ermordeten Juden Europas geheten. Het verhaal van de oprichting van het Mahnmal für die ermordeten Juden Europas begint als in januari 1989 een burgerinitiatief wordt ingediend voor de oprichting voor een monument ter nagedachtenis aan de vermoorde Europese Joden. Het initiatief krijgt de steun van onder meer oud-bondskanselier en voormalig burgemeester van Berlijn Willy Brandt en schrijver Günter Grass.

Ontwerp

Ruim tien jaar later kiest de Duitse Bondsdag voor een ontwerp van de Amerikaanse architect Peter Eisenman. Zijn ontwerp bestaat uit een veld met 2.711 stèles (rechtopstaande steenblokken) van maximaal 4,7 meter hoog. De pilaren, waar je tussendoor kunt lopen, moeten volgens de ontwerper een gevoel van desoriëntatie en eenzaamheid teweeg brengen. Onder het monument wordt een informatiecentrum ingericht. Het stèlenveld, aangelegd op een gloeiend oppervlak van 19.000 vierkante meter, komt op historisch terrein te liggen. Gelegen in de nabijheid van de Brandenburger Tor, bevindt een deel van de pilaren zich boven de voormalige bunker van Goebbels, de nazi-minister van propaganda. Op een steenworp afstand lagen de voormalige Reichskanzlei en de bunker waar Hitler zich eind april 1945 van het leven beroofde.

Bouw

Op 27 januari 2000, precies 55 jaar na de bevrijding van het vernietigings- en concentratiekamp Auschwitz, wordt de symbolische start van de bouw gevierd. Desondanks zou het nog 3 jaar duren voordat daadwerkelijk begonnen werd met de bouw van het monument en het bijbehorende informatiecentrum. Tijdens de bouw wordt het publiek op de hoogte gehouden met informatiepanelen die op de afscheiding van het bouwterrein zijn aangebracht. Op 10 mei 2005 wordt het monument onder grote internationale belangstelling geopend. Twee dagen later is het terrein ook toegankelijk voor het publiek. Eind 2005 hebben reeds 350.000 mensen het monument bezocht.

Discussie

Het monument zorgt voor veel discussie in de Duitse samenleving, wat tegelijk één van de oorzaken geweest is van het feit dat er tussen initiatief en realisatie ruim 16 jaar verstreken zijn. Sommige critici waren tegen de prominente locatie midden in het centrum van de stad en extreemrechtse Duitsers vonden dat het eindelijk maar eens afgelopen moest zijn met de Duitse 'schuld-cultuur'. Een aantal overlevenden van de holocaust waren ook niet blij met het uiteindelijke ontwerp, omdat het volgens hen te anoniem en abstract is.

Tentoonstelling

Onder het monument bevindt zich het Ort der Informationen, dat vanaf de oostzijde van het monument betreden kan worden. Voordat dit museum betreden kan worden, wordt de bezoeker aan een kleine veiligheidscontrole onderworpen. De tentoonstelling begint met een overzicht van de periode 1933-1945, waarbij de nadruk ligt op de Jodenvervolging. De zes grote portretten vertegenwoordigen de zes miljoen Joodse slachtoffers. Na de eerste ruimte wordt de bezoeker door vier verschillende zalen geleid. Achtereenvolgens zijn dat de Zaal van Dimensies, waarin persoonlijke documenten (dagboeken, brieven en notities) uit de tijd van de Jodenvervolging centraal staan. In de volgende Zaal van Families wordt aan de hand van 15 families verschillende Joodse leefwerelden geschetst. In de Zaal van Namen, worden doorlopend namen genoemd en zijn er biografieën te beluisteren van vermoorde Europese Joden. In de laatste ruimte, de Zaal van Locaties, wordt inzichtelijk gemaakt hoe de holocaust zich over Europa verspreidde. Na het verlaten van het museum staat de bezoeker in het stèlenveld.

Toegankelijkheid

Het stèlenveld is openbaar en continu toegankelijk. Het Ort der Information is op maandag gesloten en de rest van de week toegankelijk van 10.00 tot 19.00 uur, van april t/m september tot 20.00 uur. De enige dagen, buiten de maandag, waarop het museum gesloten is, zijn 24 t/m 26 december en 1 januari. De toegang tot het museum is vrij, tegen een kleine vergoeding kan men een audiotour krijgen, die ook in het Nederlands beschikbaar is. De tentoonstelling is geschikt voor bezoekers van 14 jaar en ouder.

Monument en museum liggen aan de Cora Berlinerstraße, de dichtstbij gelegen metrostations zijn Brandenburger Tor, Potsdamer Platz, Mohrenstraße en Französische Straße.

Lees verder

• Over Struikelstenen en Stolpersteine
• Kamp Westerbork, een tijdlijn
• Wat aan Westerbork vooraf ging: de anti-Joodse maatregelen