Vulkaaneifel: de maren of ogen van de Eifel

De ogen van de Eifel. Zo worden de maren genoemd. En dat zijn ze ook net wanneer je ze vanuit de lucht bekijkt. Kogelronde meren. Meren van vulkanische oorsprong, kraters opgevuld met grondwater. Op een boogscheut van de grens tussen Duitsland en Nederland of tussen Duitsland en Luxemburg. Leer over het ontstaan van de maren, waar ze zich juist bevinden en hoe diep, groot en oud ze nu juist zijn. In sommige maren kan je zwemmen, andere zijn natuurgebied. Nog andere zijn verzand en kan je soms zelfs niet meer als maar onderscheiden. De maren in de Eifel. Een toeristische attractie die niemand onbewogen zal laten. Als kogelronde ogen kijken ze je aan wanneer je op de top van een berg staat. Of je nu houdt van zwemmen of van wandelen, bij en rond de maren zit je altijd goed. Heel ver moet je er niet voor. Amper 100 à 150 kilometer Duitsland in, ten zuiden van Aken.

Wat is een maar?

Een maar is een meer van vulkanische oorsprong, ontstaan doordat de krater van de uitgebarsten vulkaan door grond- en/of regenwater werd opgevuld. Rondom ligt een hoge, ronde omwalling. Vroeger wisten de mensen niet hoe deze maren juist ontstaan waren, maar hun grote aantal, hun kogelronde vorm en het feit dat ze zo dicht bij elkaar lagen, fascineerde velen. Ook het feit dat ze zo diep waren, was voor velen een mysterie. Door hun mooie ronde vorm worden ze vaak de ogen van de Eifel genoemd. Op vele postkaarten van de streek vind je dan ook luchtfoto's met helblauwe maren op.

Maaren of maren?

Er zijn twee schrijfwijzen voor het meervoud: maren en maaren. Het enkelvoud is maar. Soms wordt het woord zelfs met een hoofdletter geschreven, in navolging van de Duitse schrijfwijze. Het woord maar is afkomstig van de Latijnse uitdrukking "mare" wat zee betekent en "mara" wat meer betekent. Zoals vele woorden uit de Moezelstreek herinnert ook het woord maar aan het feit dat tot laat in de middeleeuwen het Latijn de voertaal was van deze streek.

Het ontstaan van maren

In de Eifel was het vulkanisme aan het oog van de mens onttrokken. Diep in de aarde borrelde en pruttelde het des te meer. Op een diepte van zo'n 400 kilometer werd het gesteente opgewarmd door opstijgende hete gassen, de Eifel gaspluimen. Zodra deze hete gasstromen in contact komen met grondwater of met regenwater krijgt men kortstondige drukontladingen. Door de explosies ontstaan kraters. In deze kraters komt grondwater en zo krijg je een maar. Opdat de krater zich zou kunnen vullen met grondwater en opdat het grondwater niet terug weg zou gaan, is nog een voorwaarde nodig, namelijk de aanwezigheid van ondoordringbare aardlagen. Door de aanwezigheid van het water groeien er in het maar planten en komen er dieren. Rond de maar heeft men een hoge, ringvormige dam gevormd uit vulkanisch, los gesteente, Tephra genoemd.

Lavabommen

Het fijne, vulkanisch materiaal dat bij een explosie in de lucht wordt geblazen, bedekt de wijde omgeving en kan zelfs duizenden kilometer verder worden teruggevonden. De lavaflarden draaien in de lucht en krijgen zo een ronde vorm. Ze worden dan lavabommen genoemd. Sommige komen heelhuids op de aarde terecht. Een mooi voorbeeld van zo'n lavabom vind je in Strohn, bij Daun. De kleinere lavabrokstukken, de steentjes die je overal op de grond in de Vulkaaneifel vindt, noemt men "lapilli".

Welke Maren zijn er?

Echte maren

In theorie zijn er slechts acht echte maren: het Pulvermaar, het Holzmaar, het Immenrather Maar, het Meerfelder Maar, het Schalkenmehrener Maar, het Weinfelder Maar, het Gemündener Maar en het Ulmener Maar. Deze maren zijn dus van vulkanische oorsprong en opgevuld met grondwater. Alle andere maren zijn wetenschappelijk gezien geen maren. Het Windsborn Maar bij Manderscheid is opgevuld met oppervlaktewater, dus geen echte maar. De Laacher See, het grootste meer van vulkanische oorsprong, is strikt genomen ook geen maar, omdat het een met water gevulde caldera is.

Verdwenen of verzandde maren

Naast de met water gevulde maren zijn er nog tal van bijna verdwenen maren. Men telt er zo'n 75-tal. Sommige voormalige maren zijn moeras geworden, zoals het Strohner Maarchen. Hier is er dan wel weer een unieke hoogveenvegetatie, ontstaan door de luchtafdichting. Men spreekt dan van een Veenmaar. Nog andere maren zijn compleet drooggevallen en worden als akkerland bewerkt.

Het gebied aan Schalkenmehren vertoont een mooi voorbeeld van de drie soorten maren. Op de achtergrond zijn de twee oude maren. De ovale plek is een veenmaar, de andere plek links is een "trockenmaar", een drooggevallen maar. Op de voorgrond zijn de twee andere maren samengesmolten en heeft men nu een achtvormige maar die als recreatiedomein wordt uitgebaat. Hoe lang een maar blijft bestaan, hangt van het klimaat af. Hoe meer het klimaat opwarmt, hoe sneller het water verdampt en hoe sneller de maren droogvallen.

In welke maren mag men gaan zwemmen?

Niet in alle maren is zwemmen toegelaten. De maren waar men, tegen een kleine vergoeding mag gaan zwemmen zijn: het Pulvermaar, het Schalkenmehrener Maar, het Gemündener Maar, het Meerfelder Maar en het Holzmaar. In sommige van deze maren kan men ook bootjevaren. Het Meerfelder Maar is naast zwemvijver ook natuurgebied. Je mag er dus geen lawaai maken of met plastic bootjes of matrassen spelen.

Rond de andere maren kan men gaan wandelen. Zo bijvoorbeeld rond het Totenmaar met de mooie kerk op de helling (zie foto) of rond het Ulmenermaar. In dit laatste maar mag je stilzwijgend gratis gaan zwemmen, maar er is geen accomodatie en ook geen bewaking. Het water van het Ulmener Maar dient tevens als drinkwater voor heel wat dorpen in de buurt dus je moet het er wel netjes houden en de honden uit het water laten.

Enkele cijfers

• De jongste maar is het Ulmener Maar bij Ulmen. Het ontstond zo'n 11.200 jaar geleden.
• De diepste maar is het Pulvermaar. Het is plaatselijk meer dan 70 meter diep! Daarmee is het ook het diepste maar ten noorden van de Alpen. En dan te bedenken dat deze maar oorspronkelijk nog dieper was, namelijk zo'n 300 meter! Dit maar werd gevormd door meerdere uitbarstingen, verspreid over meerdere maanden. Steenas en steengruis, lapilli, werd dagenlang de lucht in geslingerd. Veel zonlicht was er toen niet te zien! 13 miljoen kubieke meter water vulde het gevormde gat op. Door de grote diepte heeft het water van de Pulvermaar een zo goed als constante temperatuur: 4 graden Celsius.
• De grootste maar is het Meerfelder Maar, met een doorsnede van zo'n 1500 meter.

Meer weten en leren over de maren?

Wie meer wil weten over dit natuurgeweld en de prachtige ogen van de Eifel, moet zeker eens een bezoekje brengen aan het Maarmuseum in Manderscheid of het Vulkaanmuseum in Daun. Naast elke maar staan ook educatieve panelen waarop heel wat uitleg staat. Ook de kleinsten worden niet vergeten. Het kleine Eifelfiguurtje Basalt legt op kindermaat dit wonderlijk fenomeen haarfijn uit.