IJzendijke - stad van Prins Maurits en museum Het Bolwerk

IJzendijke is een stadje in Zeeuws-Vlaanderen. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog was dit een belangrijke locatie in de strijd tussen de Staatse (Oranjegezinde) en Spaanse legers. In IJzendijke bevindt zich het museum ‘Het Bolwerk’, waarin men veel informatie kan vinden over de militaire geschiedenis van deze streek. Op de markt van IJzendijke bevindt zich een beeld ter ere van één van de belangrijkste militaire leiders uit de Tachtigjarige Oorlog: Prins Maurits.

Geschiedenis van IJzendijke

IJzendijke lag oorspronkelijk aan de Braakman, wat toen nog een zeearm was van de Westerschelde. In de middeleeuwen was IJzendijke een welvarende havenplaats. Het dreef veel handel met Engeland. Rond het jaar 1280 behoorde IJzendijke daarom ook tot het machtige handelsverbond 'de Londense Hanze', net als andere toenmalige belangrijke handelsplaatsen in deze regio, zoals Aardenburg en Sint Anna Ter Muiden. In 1303 kreeg IJzendijke stadsrechten.

Neergang en oorlog

Door de opkomende zee heeft men later deze stad naar een andere plek moeten verhuizen. In die latere periodes lag de stad economisch gezien op een minder interessante locatie. De bloeitijd van IJzendijke als handelsplaats kwam daarmee ten einde. In de daaropvolgende eeuwen bleef deze vestingstad op militair-strategisch gebied nog wel zeer belangrijk. Dat was het geval tijdens de Tachtigjarige Oorlog, maar ook bij veel latere oorlogen.

De helhond van IJzendijke

In IJzendijke speelt zich een bekend volksverhaal af: de helhond van IJzendijke. Dit gaat over een hond die door de duivel is bezeten. De protestanten in IJzendijke slagen er niet in om van hem verlost te raken. Uiteindelijk moet er hulp van katholieke monniken komen om dit duivelse dier te bedwingen.

Locatie: IJzendijke en toerisme

Het stadje IJzendijke ligt in een interessante streek voor vakantiegangers. Enerzijds zijn er nabij badplaatsen zoals Cadzand-Bad, Knokke, Nieuwvliet-Bad, Breskens en Groede Bad. Anderzijds zijn er in deze streek ook heel wat plaatsen die historisch gezien interessant zijn, zoals Sluis, Aardenburg, Brugge en Sint Anna ter Muiden. De streek rondom IJzendijke is ook zeer geliefd bij toeristen die van fietsen en wandelen houden.

Museum het Bolwerk

In het oude stadhuis van IJzendijke, aan de Markt 28, bevindt zich het museum 'Het Bolwerk'. Dit museum focust zich op de militaire geschiedenis van IJzendijke en richt zich dan vooral op de Staats-Spaanse Linies die hier tijdens de Tachtigjarige Oorlog liepen. Daarnaast is er ook heel wat aandacht voor de Spaanse Successieoorlog en de Oostenrijkse Successieoorlog, waarbij IJzendijke en de omliggende streek eveneens zwaar werden getroffen.

Het Bolwerk werd geopend in 2006. Daarvoor bevond zich in dat pand ook al een museum, namelijk het 'Streekmuseum', dat zich onder meer focuste op de geschiedenis van de volkskunde te Zeeuws-Vlaanderen.

Beeld Prins Maurits

Als legeraanvoerder van de Staatse Troepen speelde Prins Maurits in de Tachtigjarige oorlog een zeer grote rol in de streek rond IJzendijke. In 1604 veroverde hij met zijn leger IJzendijke op de Spanjaarden. Op de markt van IJzendijke bevindt zich daarom een bronzen beeld van Maurits, dat gemaakt werd door Guido Metsers. Het is puur letterlijk gezien geen standbeeld, want dit beeld staat niet, maar zit. De bronzen Maurits zit achter een schaakbord en dit symboliseert dat hij middels zijn denkkracht de Spaanse troepen schaakmat zette.

Mauritspad: IJzendijke, Maurits en de Tachtigjarige Oorlog

In IJzendijke en omgeving is ook een wandelroute uitgetekend ter ere van Prins Maurits van Oranje (1567-1625). De route heet het Mauritspad. De wandeltocht heeft een lengte van circa 4,5 kilometer. De route is in Zeeuws-Vlaanderen te koop bij de VVV-kantoren. Tijdens deze wandeling leert men over de band tussen Prins Maurits en IJzendijke tijdens de Tachtigjarige Oorlog.

Mauritskerk IJzendijke

In IJzendijke is zelfs de kerk naar Prins Maurits vernoemd: de Mauritskerk. Dit is historisch gezien een speciale kerk. De meeste andere oude protestante kerkgebouwen in Nederland zijn voormalige katholieke kerken, die tijdens de reformatie en de Tachtigjarige Oorlog werden ingenomen door protestanten. Dit geldt echter niet voor deze kerk in IJzendijke. De Mauritskerk was het tweede kerkgebouw in Nederland (en het eerste in Zeeland) dat speciaal voor de protestante eredienst werd gebouwd.

De bouw van de kerk begon in 1612 en werd voltooid in 1614. Prins Maurits zou volgens sommige verhalen zelf de initiatiefnemer zijn geweest voor de bouw van deze kerk (al is dat historisch niet bewezen). De kerk werd in het verleden ook wel de 'Soldatenkerk van Prins Maurits' genoemd, omdat de soldaten van het Staatse leger van Maurits dat in deze streek gelegerd was, hier ter kerke gingen.

Jonkvrouwschans

Op ongeveer 800 meter ten zuiden van het centrum van IJzendijke bevindt zich de Jonkvrouwschans (of ook wel: de Jufferschans). Dit verdedigingswerk werd ontworpen door Simon Stevin en Menno Coehoorn voor het Staatse leger. Het werd gebouwd in 1604, als onderdeel van de Passageule-Linie.

Monument voor de Britten en Canadezen

Aan de Isabelleweg te IJzendijke bevindt zich een monument ter nagedachtenis aan een tragedie die zich hier tijdens de Tweede Wereldoorlog afspeelde, op 20 oktober 1944. De Canadese en Britse militairen waren toen in IJzendijke om van daaruit te proberen om het westen van Zeeuws-Vlaanderen te zuiveren van Duitse militairen. Dit was een onderdeel van de ‘Slag om de Schelde’.

De explosie

In IJzendijke ging tijdens de voorbereidingshandelingen voor een militaire actie echter iets verschrikkelijk mis, met als gevolg een enorme explosie. Er vielen 47 doden en 37 gewonden onder de militairen. Ook gingen diverse pantserwagen en vrachtwagens door de explosie verloren. De exacte oorzaak is nooit openbaar gemaakt, wat gezorgd heeft dat er diverse speculatieve theorieën. In werkelijkheid was de explosie waarschijnlijk het gevolg van slordigheid en een technische fout, bij het koppelen van een slang aan een ontmijningsapparaat.

De Witte Juffer

In IJzendijke bevindt zich een opvallende witte korenmolen. Dit bouwwerk stamt oorspronkelijk uit 1841, maar toen was het nog een zogenaamde 'grondzeiler'. Later is de molen verbouwd en werd het een zogenaamde 'stellingmolen'. Deze molen is een beschermd rijksmonument. Lange tijd had deze opvallende witte molen geen naam. In 2009 heeft de molen de naam 'De Witte Juffer' gekregen. De molen is bezit van de gemeente Sluis.

Algemene info over IJzendijke

IJzendijke ligt in de provincie Zeeland en in de streek Zeeuws-Vlaanderen. Net als bijvoorbeeld Aardenburg, is ook de ooit zo bloeiende havenstad IJzendijke in de 21e eeuw nog maar een kleine, relatief onbeduidende plaats. Anno 2020 heeft deze plaats nog circa 2150 inwoners. Tot 1970 was het de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente IJzendijke. In de periode 1970-2003 was het een onderdeel van de gemeente Oostburg. In 2003 werd het een onderdeel van de grote fusiegemeente Sluis.