Appingedam: een Friese stad in de provincie Groningen

Het stadje Appingedam ligt in de provincie Groningen. Van oorsprong was Appingedam echter een Friese stad. Het werd in de middeleeuwen beschouwd als de hoofdplaats van de Friese streek Fivelingo. In de 21e eeuw zijn er in het oude centrum van dit stadje voor toeristen nog heel wat bezienswaardigheden uit die oude glorietijden van Appingedam te bezichtigen, waaronder de Nicolaïkerk. Befaamd zijn ook de opvallende 'hangende keukens', die in het centrum boven het Damsterdiep hangen. Het symbool van de stad Appingedam is een pelikaan.

Geschiedenis van Appingedam

De plaats Appingedam is waarschijnlijk rond het jaar 1100 ontstaan. In het jaar 1327 verkreeg men stadsrechten. Appingedam en de stad Groningen zijn de enige plaatsen in de provincie Groningen die middeleeuwse stadsrechten hebben. Er is wel een fundamenteel cultureel verschil tussen de historie van deze twee plaatsen.

Friese stad

Groningen was van oorspronkelijk een Saksisch dorp en behoorde tot het Graafschap Drenthe toen het stadsrechten kreeg. Appingedam behoorde daarentegen van oudsher tot Friesland. Deze plaats verkreeg zijn stadsrechten bij een bijeenkomst van de Friezen in het Oost-Friese Aurich, bij de Upstalboom. Appingedam is van oudsher dus geen Groningse, maar een Friese stad en draagt in de 21e eeuw nog altijd de bijnaam 'de twaalfde Friese stad'.

Fivelingo

Als jonge stad was Appingedam in de middeleeuwen een zeer ambitieuze havenstad aan het Damsterdiep. Appingedam werd beschouwd als de hoofdplaats van de streek Fivelingo (of ook wel: Fivelgo). Deze streek en de meeste andere 'Ommelanden' waren in die periode cultureel gezien nog duidelijk Fries. In de daaropvolgende eeuwen werd de stad Groningen zowel economisch, cultureel en politiek steeds invloedrijker, waardoor dit gebied op den duur steeds meer Gronings werd in plaats van Fries.

Pelikaan

Een belangrijk historisch symbool voor de stad Appingedam is de pelikaan. In het verleden dacht men dat een pelikaan haar kinderen voedde door aan hen haar eigen bloed te voeren. Daarom stond de pelikaan symbool voor Jezus Christus, die zijn bloed aan de mensheid offerde. Op diverse plekken in de binnenstad zijn oude beelden te vinden die pelikanen voor moeten stellen. De pelikaan komt onder meer ook voor in de vlag en het wapen van Appingedam. Ook is er een voetbalclub uit deze plaats die 'de Pelikanen' heet.

Toeristische bezienswaardigheden centrum Appingedam

Hangende keukens

Appingedam beschikt over een pittoreske binnenstad, met smalle oude straatjes, grachten en nog heel wat middeleeuwse panden. Beroemd zijn de zogenaamde 'hangende keukens': boven het Damsterdiep hangen een aantal keukens achter de huizen en boven het water, wat een tamelijk absurdistisch gezicht is.

Raadhuis

Appingedam heeft een prachtig, doch tamelijk klein raadhuis, dat in een renaissancistische stijl is gebouwd. Het pand werd waarschijnlijk in het jaar 1630, na een verbouwing, in gebruik genomen als raadhuis. Het bevindt zich aan de Wijkstraat nummer 36. Aan de voorgevel staat een groot beeld van Vrouw Justitia. Daaronder bevindt zich een gevelsteen met een pelikaan, die haar kinderen met haar eigen bloed voedt. Ook staan er diverse Latijnse spreuken op het gebouw. Daaronder is 'SOLI DEO GLORIA', oftewel: aan God alle eer. Het gebouw wordt in de 21e eeuw nog gebruikt voor onder meer raadsvergaderingen en huwelijken.

Museum Stad Appingedam

Aan de Wijkstraat 25 in het centrum van Appingedam bevindt zich het Museum Stad Appingedam. Dit is gevestigd in twee historische panden. Tot de vaste collectie van dit museum behoort onder meer een uitgebreide zilvercollectie, dat bestaat uit allerlei zilveren voorwerpen die in de loop der eeuwen door de zilversmeden van het gilde van Appingedam zijn gemaakt. Ook zijn er in dit museum telkens wisselende tentoonstellingen, die vaak een directe band hebben met de historie van Appingedam.

Nicolaikerk

Maria versus Nicolaas

Een andere belangrijke bezienswaardigheid is de grote kerk in het centrum van deze stad: de Nicolaïkerk. Van oorsprong heette deze belangrijkste kerk van deze plaats de Mariakerk. Deze werd gebouwd rond het jaar 1225. Het ambitieuze Appingedam besloot op een gegeven moment echter dat deze heilige maagd, de 'Moeder aller Smarten', toch niet de meest geschikte beschermheilige van deze havenstad was. Men besloot Nicolaï (Sint Nicolaas) als nieuwe beschermheilige te kiezen, vooral omdat dit de patroonheilige was van de zeelieden, kooplieden en bankiers. Veel andere ambitieuze haven- en handelsplaatsen kozen ook voor deze Nicolaas als beschermheilige, zoals Amsterdam, Bari en Kampen.

Kerktoren

De Nicolaïkerk werd in de loop der eeuwen diverse malen grootschalig verbouwd. Vanaf 1554 had de kerk een grote toren, die los stond van de rest van het kerkgebouw. In de 19e eeuw moest die echter wegens bouwvalligheid gesloopt worden en werd hij vervangen door een nieuwe (lagere, maar bredere) klokkentoren die wel vast aan de kerk staat.

Protestantisme

Tijdens de Tachtigjarige Oorlog, in 1594, ging deze van oorsprong katholieke kerk over tot het protestantisme. Als gevolg daarvan werd de kerk ontdaan van allerlei zogenaamde 'katholieke en decadente tierlantijntjes'. Zo werden de muren wit geverfd. Vele eeuwen later heeft men onder die verflaag diverse middeleeuwse fresco's gevonden.

Orgel: Hinszorgel

Beroemd is het prachtige orgel van de kerk van Appingedam. Dit 'Hinszorgel' werd gebouwd door de befaamde orgelbouwer Albert Antoni Hinsz in 1744. Hij gebruikte hierbij ook diverse onderdelen van een ouder orgel, zich sinds 1638 in deze kerk bevond.

Evenementen: de nacht van Appingedam

Het grootste jaarlijkse evenement in Appingedam is de zogenaamde 'Nacht van Appingedam'. Dit vindt altijd plaats op de laatste vrijdag van juni. Er wordt dan op grootse wijze feest gevierd in het centrum van Appingedam, er is veel live muziek en de meeste kroegen zijn tot vijf uur 's ochtends open. Ook is er dan kermis in het stadje. Op de zaterdag na de 'Nacht van Appingedam' wordt traditioneel de Stadsloop Appingedam gehouden. Ook op de zondag daarna zijn er nog diverse evenementen, waaronder een markt en een oldtimerevenement.

Damster Stadsfeesten

De 'Nacht van Appingedam' is het traditionele begin van een lange reeks zomerfeesten in dit stadje, die gezamenlijk de naam 'Damster Stadsfeesten' dragen. Deze reeks feesten wordt doorgaans in september afgesloten op de Damsterdag. Op die dag rijden er twee optochten van praalwagens door de stad.

Gemeente Appingedam

Appingedam heeft anno 2020 ongeveer 12.000 inwoners. Het is de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente. Behalve het stadje Appingedam, bevat deze gemeente ook diverse kleine dorpen en buurtschappen, zoals Jukwerd, Marsum, Solwerd en Garreweer. De oppervlakte van de gemeente is circa 24,6 vierkante kilometer.