Zaltbommel: vestingstadje aan rivier de Waal

Het vestingstadje Zaltbommel ligt even ten zuiden van de rivier de Waal in het zuidwesten van de provincie Gelderland. De stad is al meer dan duizend jaar oud. In het jaar 850 werd al over 'Bomela', de toenmalige naam, gesproken. Overal in de stad Zaltbommel is de geschiedenis voelbaar. Vooral in het gedeelte met de stadsmuren kom je vele oude bezienswaardigheden tegen, zoals de stompe toren zonder spits, de waalkade en de Middeleeuwse stadsmuren zelf. Per 1 januari 2017 telde Zaltbommel 12.137 inwoners. De stad trekt vandaag de dag ook veel jonge mensen aan met de bouw van de wijk Waluwe en de wijk Binnenvergt. Al meer dan duizend jaar kennen de mensen de stad Zaltbommel. Vroeger werd de stad 'Bommel' genoemd, maar zelfs in het heden wordt de naam nog gebruikt. De oudste vorm van de naam van de stad is 'Bomela' of 'Bomelo'. Het is een samenvoeging van de woorden 'boom' en 'lo'. Lo staat voor een loofbos op een verhoging in een moerassig gebied. Dit is in Zaltbommel natuurlijk de oeverwal van de rivier de Waal. In 1297 krijgt Bommel het voorvoegsel 'Salt' erbij. Dit vanwege de handel in zout, die in Bommel belangrijk was. Ook werd hiermee Zaltbommel onderscheiden van Maasbommel.

Geschiedenis van Zaltbommel

In het jaar 850 was 'Bomela' niet meer dan een kleine nederzetting, maar toen de stad in 999 tol- en muntrecht kreeg groeide het uit tot een belangrijke handelsplaats. In 1231 kreeg Zaltbommel stadsrechten en in 1315 werden de stadsmuren gebouwd.

In 1572 koos het stadsbestuur van Zaltbommel de kant van de Geuzen en dus tegen de Spanjaarden. Zij reageerden hierop door tot tweemaal toe de stad aan te vallen. Zowel in 1574, als in 1599 lukte het de Spanjaarden niet de stad in handen te krijgen.

De inwoners van Zaltbommel hielden zich vooral bezig met handel en nijverheid. Zaltbommel lag op een gunstige plek voor de doorvoer van goederen. Toen er zich in de 17e eeuw een zandplaat begon te vormen in rivier de Waal, nam de havenfunctie van de stad af.

Halverwege de 19e eeuw kwam de industrialisatie op gang. Hiermee werd ook begonnen aan de bouw van een spoorwegbrug die in 1869 werd geopend. De spoorwegbrug verbond Zaltbommel met plaatsen aan de andere kant van de Waal. In 1933 werd pas voor het eerst gebruik gemaakt van een verkeersbrug over de rivier, nadat jaren gebruik werd gemaakt van veerbootjes om het water over te steken. De Martinus Nijhoffbrug die momenteel over de Waal ligt is in 1996 geopend.

Bezienswaardigheden

Martinus Nijhoffbrug

De Martinus Nijhoffbrug is ogenschijnlijk één van de meest bekende bezienswaardigheden van Zaltbommel. De brug verbindt Zaltbommel met de plaatsen aan de overkant van de rivier de Waal. Over de brug ligt de snelweg A2. Op 18 januari 1996 is de brug geopend door minister Jorritsma. De naam van de brug komt van dichter Martinus Nijhoff, die in één van zijn gedichten schreef dat hij ging kijken bij de nieuwe brug van Zaltbommel.

Sint-Maartenskerk

De basiliek van Zaltbommel is vooral bekend om de stompe toren zonder spits. Oorspronkelijk had de toren wel een spits van ruim dertig meter hoog, maar door de blikseminslag in 1538 vatte de spits vlam. In het jaar 1708 wilden men verder gaan met de bouw van een nieuwe spits. Dit werd echter nooit afgemaakt. In de twintigste eeuw werd de onderbouw van de nieuwe spits verwijderd. De Sint-Maartenskerk is één van de best bewaarde voorbeelden van de Nederrijnse gotiek.

Het stadskasteel

Het stadskasteel, dat ook wel het Maarten van Rossumhuis wordt genoemd is rond 1535 in opdracht van de Gelderse krijgsheer Maarten van Rossum gebouwd. Het gebouw was bedoeld als poortgebouw van een groter huis, maar verder dan de bouw van het stadskasteel is men niet gekomen. Vroeger werd het gebouw gebruikt door een kantongerecht, maar tegenwoordig is het ingericht als een museum. In het museum zijn gebruiksvoorwerpen uit de oudheid van Zaltbommel te zien. Ook worden er verhalen over de geschiedenis van de Bommelerwaard, het gebied rondom Zaltbommel, verteld en zijn er illustraties van de in Zaltbommel geboren Fiep Westendorp te bezichtigen.

De oude watertoren

In 1905 liet Jan Schotel de oude watertoren bouwen. Het gebouw heeft een hoogte van 21 meter en bevatte vroeger een waterreservoir van 50 vierkante meter en een reinwaterkelder van 6 meter diep. Na 1960 werd de watertoren niet meer gebruikt als waar hij voor bedoeld was. Het werd een weekendverblijf en later in 2000 is het omgebouwd tot een woonhuis. Tevens is de omringende grond van de oude watertoren in gebruik als theetuin.

De Waalkade

Vanaf de Waalkade heb je een prachtig uitzicht op de rivier de Waal, als ook op de Martinus Nijhoffbrug waar de snelweg A2 over ligt. Er zijn verschillende restaurantjes met terras, waar je 's zomers een hapje en drankje kan doen. Maar ook 's winters valt er genoeg te zien op de Waalkade met de voorbij komende schepen en plezierjachten.

Gootspoken

Kunstenaar Joris Baudoin die afkomstig is uit Zaltbommel maakte beeldjes van terrazzo die in de dakgoot werden geplaatst. De beelden vertelden iets over de inwoners of de oorsprong van het huis. Meestal waren het dieren, zoals het varken op het Stadscafé Zaltbommel. De gootspoken zijn nog altijd te bezichtigen.

Middeleeuwse muur

De Middeleeuwse muur die zich vroeger om de stad vormde is voor een deel bewaard gebleven. Eén van de poorten in de muur is bewaard gebleven. Dit is de waterpoort. De eigenlijke poort is voor een deel bewaard gebleven tussen muurhuizen, de rest is later opgebouwd.

Sint-Martinuskerk

De Rooms-katholieke kerk van Zaltbommel is gebouwd in 1837 naar een ontwerp van E. Kroon. De kerk is een waterstaatskerk, een kerk die met financiële steun van de landelijke overheid gebouwd werd. In een later stadium werd de kerk vergroot en bleef alleen het oorspronkelijke middenschip behouden. De klokkentoren van de kerk is van hout met een open koepeltje erop.

Bereikbaarheid

Met de auto is Zaltbommel bereikbaar via de snelweg A2. Ook kun je via autoweg N322 in Zaltbommel komen. Als je met het openbaar vervoer naar de stad wil kun je gebruik maken van de trein. Dit station bevindt zich aan de spoorlijn Utrecht-'s Hertogenbosch. Door de stad zelf rijden verschillende buurtbussen, bestuurd door vrijwilligers.