Stadjes aan het water: een bezoek waard

Veel Nederlandse plaatsen zijn langs het water ontstaan. Water bracht welvaart, door scheepvaart, tolheffing en visserij. Bovendien bood water bescherming. In veel Nederlandse steden, stadjes en dorpen is het belang van handel en visserij nu kleiner geworden dan het belang van toerisme. En terecht: het zijn niet zelden bijzondere bestemmingen. We nemen een kijkje in vesting Bourtange, veenstad Gouda, waterdorp Giethoorn, parel van het IJsselmeer Hindeloopen en dé stad aan de Waal: Zaltbommel.

Bourtange: vesting tegen de Spanjaarden

Het is een puntgave vesting op de grens van Groningen en Duitsland. Bourtange dateert uit de Tachtigjarige Oorlog, toen Willem van Oranje Groningen wilde isoleren van de Spaanse overheerser. In 1742 bereikte Bourtange haar grootste omvang. In die situatie werd de vesting gerestaureerd.

Onneembare vesting

Ooit bestond Noord-Nederland uit ondoordringbare moerassen. Hier en daar waren zanderige passen, tangen, met een strategische functie. Bourtange was de pas op de route tussen Groningen, Lingen en Westfalen. Toen de stad in 1580 in handen kwam van de Spanjaarden, gaf Willem van Oranje opdracht tot het bouwen van een schans met vijf bastions. Van hieruit wilde hij de bevoorrading van de stad blokkeren. In 1593 was de schans gereed. De vesting deed dienst tot 1851 en werd meermaals uitgebreid, verbreed en verhoogd. Eerst kwam er een kroonwerk bij: een bastion met aan weerszijden een halfbastion en twee ravelijnen (halvemaanvormige bolwerken). Ook werden twee hoornwerken toegevoegd. In 1742 had Bourtange haar grootste omvang.

Reconstructie

Nadat de vesting sloot, werd Bourtange een ‘droog’ agrarisch dorp. Het oorspronkelijk stratenplan bleef echter intact en van daaruit kon de vesting gereconstrueerd worden, inclusief het grachtenplan. Loop je de vesting binnen, dan bekruipt je het gevoel eeuwen terug in de tijd te gaan. De schans met bastions, kazernes, poorten, ophaalbruggen, ravelijnen en kroonwerken, wachthokken (inclusief ‘secreten’) en straten met hun woningen en de kerk: het ziet er fraai uit. Vanaf het Marktplein kun je de tien stervormig aangelegde straten verkennen, rondom de binnenvesting wandelen en enkele gebouwen bezoeken.

Meer informatie

Willem Lodewijkstraat 33
9545 PA Bourtange
0599 – 35 46 00
Vesting Bourtange
toegang musea: € 3,50 - € 6

Dag en nacht

• Bourtange is altijd (gratis) te bezoeken. De musea zijn open van 10 – 17 uur (za-zo vanaf 11 uur). Buiten het seizoen (nov-mrt) alleen in het weekend, van 12 – 17 uur
• Slapen in Bourtange? Dat kan in een oude soldaten- of kapiteinsbarak. Kijk op de website voor de prijzen.

Gouda: gebouwd in het veen

De natste stad van Holland, laag gelegen en gebouwd in het veen: Gouda. Het vergde altijd veel kennis van waterbeheer om er droge voeten te houden. Het resultaat: een groot aantal grachten, sluizen, gemalen, molens en bruggen. Maar ook: rinketten, een Mallegat en een Hanepraai. De interessante Waterwandeling voert je langs de mooiste plekjes.

Waterwandeling

Net als Venetië is Gouda gebouwd in het veen en zakt ze er langzaam in weg. Af en toe halen alarmerende berichten over verzakkingen de krant. Maar vooralsnog levert het waterbeheer vooral schilderachtige plekken, anekdotes en monumenten op. Bij het VVV kun je een boekje kopen met de wandelroute, geïllustreerd met oude foto’s, afbeeldingen en verhalen over vroeger. Je gaat bij het Stadhuis van start en loopt kriskras door het oude centrum. Dat centrum is omgeven door vier singels, die via sluizen in verbinding staan met de Hollandse IJssel. Hier wordt van oudsher het overtollig water van de stad geloosd. Vroeger, toen boeren uit de regio hun waren verkochten in Gouda, werden hier de schepen geschut.

Doorkijkjes

Achter de Markt heb je wat fantasie nodig om het waterrijke Gouda te herkennen. Vanaf het prachtige straatje achter de Sint-Janskerk wordt het echt fraai. Via doorkijkjes krijg je een indruk van oude waterlopen en hoe de huizen aan het water grensden. Via de Westhaven en het Houtmansplantsoen (vernoemd naar Gouwenaars Cornelis en Frederik de Houtman, die in 1596 als eerste Nederlanders Indië bereikten) loop je naar de IJsselkade. Kijk even naar de Oosthaven: een van de mooiste doorkijkjes van Gouda. Langs de Turfsingel vind je de Museumhaven en via fraaie grachten, de Lage en Hoge Gouwe en de Turfmarkt, wandel je terug naar de Markt.

Meer informatie

VVV Het Groene Hart
Markt 27
2801 JJ Gouda
0900 – 46 83 28 88 (45 ct p/m)
www.vvvgouda.nl
boekje: € 3,50
wandeling: 2 – 3 uur

Eten en drinken

Op de Hoge Gouwe passeer je leuke eetgelegenheden. Eet- en Drinklokaal Kamphuisen heeft een gemoedelijk terras en aardige hapjes. Voor het diner is Brunel een aanrader. Je eet er buiten op de plek waar vroeger de visbanken stonden.

Giethoorn: lint van hoge houten bruggen

Er wonen gewoon mensen, maar toch doet Giethoorn aan als een openluchtmuseum. Je laat je auto achter aan de rand en gaat te voet verder. Giethoorn wordt ‘het Venetië van het Noorden’ genoemd, net als Stockholm overigens, maar eigenlijk is het dorp uniek. Verken het per punter en waan je, tja, toch een beetje in Venetië.

Giethoorn werd rond 1230 gesticht door een groep flagellanten (zelfgeselaars) uit het Middellandse Zeegebied, waar destijds pest en watersnood heerste. Het kreeg zijn huidige aanzien pas veel later, toen turfgravers de omgeving afgroeven en turf oogstten. Het merengebied rondom Giethoorn ontstond en in het dorp moesten de bruggen hoog genoeg zijn om er met turfschepen onderdoor te varen. Het lint van hoge houten bruggen geeft Giethoorn nu een uniek aanzien. Dat wist Bert Haanstra al toen hij er in 1958 zijn beroemde film Fanfare maakte.

Varen maar!

De leukste manier om Giethoorn te verkennen is varen met een punter. Sportievelingen bewegen zich voort met een boom, maar je kunt ook kiezen voor een elektromotor. De boten zijn langs het Binnenpad te huur. Voor een rondje (heen door de ‘watersteegjes’ en terug over het meer de Bovenwijde) moet je een uur uittrekken. Wil je niet zelf sturen, dan is een rondvaart mogelijk. Verder is het heerlijk om gewoon over het Binnenpad te slenteren. Je passeert boerderijen, woonhuizen en tuinen en hebt steeds zicht op het water en de karakteristieke bruggetjes. Giethoorn is een internationale trekpleister. Er zijn restaurants, winkels en musea. Een aardig museum is ’t Olde Maat Uus, over wonen in Giethoorn, met een ‘Mooie Kamer’, een ‘Karnkamer’, een hooiberging en een stal. Ook vind je er een origineel vissershuisje en Gieterse vaartuigen.

Museuminformatie

• ’t Olde Maat Uus
• Binnenpad 52
• 8355 ZJ Giethoorn
• 0521 – 36 22 44
• dagelijks 11 – 17 uur (zo vanaf 12), pasen-okt; zo 12-17, nov-pasen
• toegang: € 1 - € 4 (Museumkaart geldig)

Lekker eten en drinken

Een leuke plek om iets te eten en te drinken is eetcafé Fanfare, waar je herinneringen aantreft aan de gelijknamige film. Het eten is er prima (website).

Hindeloopen: haven aan het IJsselmeer

Slenter door de smalle straatjes met hun schilderateliers, over hoge bruggetjes, op de schapendijk langs het IJsselmeer en rond de kerk met zijn scheve toren. Neem plaats op het leugenbankje bij de Reddingsbrigade en kijk rustig om je heen. Je bent in de parel van het IJsselmeer.

Hindeloopen is een trekpleister voor waterratten en landrotten. De haven ligt vaak vol en de straten en terrassen zijn druk met toeristen. De huidige bloei komt na een periode van twee eeuwen dat Hindeloopen een vervallen en stille stad was. Daarvoor maakte de stad een ongekende bloeitijd door, die aanving toen Hindeloopen eind 13e eeuw een haven kreeg aan de Zuiderzee. Hindelooper fluiten bevoeren de Noordzee en Oostzee en dreven handel in onder meer zout, vis, granen, hout, bier, laken, bijenwas en pelzen. De handelaren waren meer op Amsterdam gericht dan op het eigen achterland. Deze geïsoleerde positie in Friesland en de overzeese contacten leidden tot een eigen cultuur op het gebied van taal, klederdracht, schilderkunst en woningbouw. De bloeitijd duurde tot eind 18e eeuw. Toen de internationale scheepvaart (met de VOC!) instortte, verarmde ook Hindeloopen.

Hindelooper stijl

Een goed beeld van de historie krijg je in Museum Hindeloopen. De maritieme geschiedenis, de stijlkamers, Hindelooper schilderkunst en klederdracht worden op eigentijdse wijze tentoongesteld. Zo kun je in een schip een filmpje bekijken van een reis naar Sint Petersburg. Een hoorspel geeft inzicht in het huiselijk leven van vroeger: twee vrouwen maken zich op om hun echtgenoten in de haven op te halen.

Eigen taal

Hindeloopen heeft een eigen taal die zijn oorsprong vindt in de handel rond de Oostzee tijdens de Hanzetijd. Het Hylpens wordt zelfs onderwezen op de basisschool. Woorden die je als toerist wellicht tegenkomt zijn: likhús (klein huis) en Hînlippen (Hindeloopen).

Meer informatie

• Museum Hindeloopen
• Dijkweg 1
• 8713 KD Hindeloopen
• 0514 – 52 14 20
• website museum
• ma-vr 10 – 17 uur, za-zo en feestdagen 13.30 – 17 uur (april-oktober)
• toegang: € 2,50 - € 4 (Museumkaart geldig)

Zaltbommel: stad aan de rivier

"Ik ging naar Bommel om de brug te zien”, dichtte Martinus Nijhoff ooit. Andersom is ook mooi. Steek de Waal over via de, jawel, Martinus Nijhoffbrug en zie Zaltbommel liggen in de zon: een fraaie historische stad aan het water. Je kunt goed wandelen door de oude stad en langs de rivier.

De binnenstad van Zaltbommel is tijdens de laatste vierhonderd jaar nauwelijks veranderd. Voor de stadswandeling die je kunt kopen bij het plaatselijk Maarten van Rossummuseum (Nonnenstraat 5), is dan ook gewoon gebruik gemaakt van een in 1650 door ene Johan Blaeu gegraveerde kaart. Er zijn wel nieuwe gebouwen neergezet, maar aan de hand van nummers kun je ook oude locaties makkelijk terugvinden. Maak je op eigen gelegenheid een wandeling, let dan op het gebouw Markt 9 en 11. Hier woonde in de 19e eeuw de familie Philips, grondleggers van de huidige fabriek in Eindhoven. Een neef van de familie was Karl Marx, die hier tijdens een verblijf in 1863-1864 aan zijn beroemde werk Das Kapital zou hebben gewerkt. Blikvanger van de stad is de Sint-Maartenskerk met zijn stompe toren. De kerk dateert uit 1304. In het seizoen kun je de toren onder leiding van een gids beklimmen. Het uitzicht over de binnenstad en de Waal is fabuleus.

Waalkade

Hoewel gelegen aan de rand van de oude stad, is de Waalkade voor liefhebbers van het Hollands rivierenlandschap het hart van Zaltbommel. Op het plein voor sociëteit De Verdraagzaamheid vind je het dubbele beeld van een jongeman die laat zien hoe hoog het water stond tijdens de bijna-watersnood in 1995 (+7.43 meter). Vanaf hier kun je over een voetpad een heel eind wandelen langs de Waal, tot ver onder de brug door. Onderweg heb je goed zicht op de vele grote schepen die de rivier bevaren.

Meer informatie kerk

• Sint-Maartenskerk
• Kerkplein 1
• 5301 EK Zaltbommel
• 0418 – 51 35 68 (’s avonds)
• beklimming mogelijk mei-sep

Eten en drinken

Goed eten (wel wat prijzig) kun je in De Eetgelegenheid in de Waterstraat (www.deeetgelegenheid.nl).