Het Zuid in Antwerpen: geschiedenis, kunst en cultuur

Sinds de jaren 90 is de wijk het Zuid in Antwerpen 'the place to be’ voor kunstliefhebbers, hippe vogels en levensgenieters. Er wonen is niet voor iedereen weggelegd, de vastgoedprijzen swingen de pan uit. De wijk straalt grandeur en rust uit door de brede lanen en fraaie gebouwen. Wie in kunst geïnteresseerd is, komt op het Zuid aan zijn trekken in één van de drie musea of in de vele kunstgalerijen. Haar trendy karakter heeft de buurt te danken aan de sjieke designwinkels en conceptstores en aan de hippe bars en restaurants. Voor wie van een wandeling langs het water houdt, ligt de Schelde vlakbij. Redenen genoeg dus voor een bezoek aan het Zuid!

Geschiedenis

Van de Spaanse overheersing tot de 19de eeuw

Vroeger bestond het Zuid voornamelijk uit de citadel of het Zuidkasteel. In de 16de eeuw liet de hertog van Alva deze vijfhoekige citadel bouwen om van daaruit greep te krijgen op de oproerige stad. De totale oppervlakte van de burcht bedroeg vijf hectaren. Sommige straatnamen herinneren nog aan de Spaanse periode. Zo zijn er bijvoorbeeld de Graaf van Egmontstraat en de Graaf van Hoornestraat. Na uitbreidingen in de 17de eeuw besloeg de citadel bijna het gehele huidige Zuid. In de 19de eeuw, na het beleg van Antwerpen, begon men met het afbreken van het Zuidkasteel. De afbraak werd voltooid in 1881. Vanaf dan was het gebied een verlaten stuk grond, ver van de stad.

Een nieuwe wijk met Parijse allures

Dit vrijgekomen terrein van 49 ha gaf de stad de gelegenheid om aan uitbreiding te doen. In 1875, nog voor de afbraak van de citadel voltooid was, begon men met het bouwen van een nieuwe woonwijk. De structuur van de wijk is geïnspireerd op het stratenplan van Haussmann in Parijs: brede lanen in sterpatroon die uitkomen op een plein met een standbeeld of een fontein. De meeste burgerhuizen en gebouwen dateren uit de periode 1890-1920 en zijn opgetrokken in neorenaissancistische en neoclassicistische stijl. Door het dempen van de Zuiderdokken en de verplaatsing van de havenactiviteiten naar het Noorden in de jaren 60 en 70 raakte de wijk in verval.

Van vervallen naar trendy wijk

In de jaren 80 en 90 kende de wijk een sterke heropleving o.a. door de renovatie van het Zuiderpershuis. De wijk werd in enkele jaren omgevormd tot de meest trendy buurt van Antwerpen. Heel wat huizen werden opgeknapt, pakhuizen gerenoveerd, er kwamen nieuwe musea, exclusieve winkels en tal van bars en restaurants.

Het Nieuw Zuid

In 2013 werden de bouwwerken gestart voor het Nieuw Zuid, een nieuwe woonwijk die aansluit op de stad en uitkijkt op de Schelde. Het gaat om een zeer ambitieus project met 2000 woningen, maar ook winkels, scholen, horecazaken en een groot park. De nadruk ligt op duurzaamheid en op groen. Er is parkeerplaats ondergronds voorzien, de energievoorziening is collectief en er wordt gezorgd voor een duurzame waterhuishouding. Het belooft een levendige, bruisende wijk te worden waar het fijn is om te wonen.

Kunst en cultuur

Wat kunst en cultuur betreft heeft het Zuid heel wat te bieden. Het wordt dan ook terecht de culturele wijk van Antwerpen genoemd. Naast drie interessante musea zijn er tal van kunstgalerijen. Ook op gebied van architectuur en werelderfgoed is het Zuid een bezoek waard.

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA)

Dit museum is gelegen op de Leopold De Waelplaats, het hart van de wijk. Het werd gebouwd op het einde van de 19de eeuw in het kader van de stadsuitbreiding. De voorgevel heeft de allure van een Griekse tempel. De vaste collectie bevat een overzicht van kunst in Vlaanderen en België van de 14de tot de 20ste eeuw. Je kan er werken bewonderen van o.a. de Vlaamse Primitieven, Rubens, Ensor en Rik Wouters. Sinds 2011 is het museum gesloten wegens renovatie. Het einde van de renovatie is voorzien voor eind 2021 - begin 2022.

Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA)

Dit museum is ondergebracht in een verbouwde graansilo uit 1926 en is gelegen in de Leuvenstraat nabij de Waalse kaai. Het heeft een vaste collectie van internationale kunst vanaf 1970 met schilderijen, video, film, tekeningen enz. Elk jaar worden er ook tentoonstellingen gehouden.

Het Fotomuseum (FOMU)

Voor wie houdt van hedendaagse en historische fotografie is dit museum een must. In 2004 opende het zijn deuren in een vernieuwd pakhuis aan de Waalse kaai. Aan de hand van beelden, fotoapparatuur en boeken geeft de vaste collectie een overzicht van de geschiedenis van de fotografie. Verder organiseert men er drie keer per jaar nieuwe tentoonstellingen van zowel jonge als gevestigde fotografen.

Het Zuiderpershuis

Het Zuiderpershuis of voluit ‘Wereldculturencentrum Zuiderpershuis’ is een Vlaamse culturele instelling die werd opgericht in 1993. Het centrum biedt muziek, dans, zang, tentoonstellingen, theater en literatuur aan van verschillende culturen en in verschillende genres. Eén van de doelstellingen van het huis is namelijk het stimuleren van multicultureel samenleven door het bevorderen van de ontplooiing van migrantenculturen. Het Zuiderpershuis ligt aan de Waalse kaai en dankt zijn naam aan zijn voormalige functie van pershuis. In dit gebouw uit 1878 werd namelijk elektriciteit opgewekt door koud water onder hoge druk te zetten. Van de acht pershuizen in Antwerpen zijn er drie bewaard gebleven. De twee andere liggen op het Eilandje.

Het nieuwe justitiepaleis

Een absolute blikvanger en staaltje van hedendaagse architectuur is het nieuwe justitiepaleis, geopend in 2006. Het is gelegen aan de Bolivarplaats op de plek van het voormalige Zuidstation. De ontwerper van dit gerechtsgebouw is Richard Roger, architect van de bekende gebouwen ‘Centre Pompidou’ in Parijs en ‘Millennium Drome’ in Londen. Het gebouw wordt vaak ook ‘vlinderpaleis’ genoemd omwille van de opvallende dakconstructie. Om diezelfde reden noemen Antwerpenaren het ‘de frietzakjes’.

Ontspanning

Op de Lambermontplaats wordt er elk jaar in de zomermaanden een openluchtkunstbeurs georganiseerd, Lambermontmartre, die het plein helemaal omdoopt in een Parijse sfeer. Elke laatste zondag van de maanden mei tot september is de beurs te bezoeken.

De Kloosterstraat is gekend om haar antiekzaken en winkels met meubels uit de jaren 60 en 70. Het leuke is dat alle winkels open zijn op zondag.

Het Zuid is ook geliefd omwille van de vele designwinkels, conceptstores en exclusieve boetieks. Om maar enkele voorbeelden te noemen: de modezaak van Ann Demeulemeester en de optiek van Philip Hoet.

Wat eet-en drinkgelegenheden betreft vind je op het Zuid een multicultureel aanbod van eethuisjes, bistrots, restaurants, hippe bars en volkskroegen. De beste caffelatte drink je in Café Zurich in de Verlatstraat. Voor een lekkere pastrami kan je terecht in Caffè internazionale in de Volkstraat.

Vele jaren lang was de Sinksenfoor een heel populair evenement op het Zuid. Deze kermis is na klachten van een aantal buurtbewoners over geluidsoverlast, in 2015 moeten verhuizen naar een plaats aan de rand van de stad, met name Spoor Oost in Borgerhout.