Rondreis Zuid-Afrika, Namibië, Botswana en Zambia

De rondreis die ik in september-augustus 2008 van Kaapstad (Zuid-Afrika) naar Lusaka (Zambia) gemaakt heb, is voor mij een onvergetelijke ervaring geworden. Er komen tijdens zo’n reis zoveel indrukken op je af, zowel wat betreft de natuur als de cultuur. In dit reisverslag zal ik u proberen een indruk te geven van deze ervaringen, maar indien u twijfelt om zelf te gaan kan ik dat alleen maar aanbevelen. Want zoals het cliche zegt: woorden schieten vaak te kort.

Aankomst in Kaapstad, Zuid Afrika

Vanaf Schiphol zijn we via Londen Heathrow met British Airways naar Kaapstad gevlogen. De vliegreis duurde in totaal bijna 12 uur (45 minuten naar Londen en 11 uur van Londen naar Kaapstad). Mede door de goede voorzieningen aan boord en het feit dat we ’s nachts vlogen, viel de vliegtijd niet tegen. Bij aankomst in Kaapstad scheen het zonnetje zachtjes. Bij de douane wordt gevraagt naar de reisgegevens: waar gaat u heen, wanneer en hoe verlaat u Zuid-Afrika. Gelukkig hadden wij de reisomschrijving bij en werd daar akkoord mee gegaan. Medereizigers werd enkel om een paspoort gevraagd, dus de scherpte van de controle hangt er af van de douanemedewerker.

Wij hadden het geluk dat op de dag van aankomst er weinig bewolking was en de Tafelberg dus goed in het zicht lag. Vaak ligt deze in de wolken, dus besloten we meteen de eerste dag de Tafelberg te bezoeken. Met een taxi (vooraf een goede prijs afspreken) werden we naar de voet van de Tafelberg gebracht. Daar hebben wij een kaartje gekocht voor de gondellift, maar er is ook een mogelijheid om de Tafelberg te beklimmen. De gondellift draait om zijn lingteas en dat levert mooie uitzichten op. Boven op de Tafelberg is het een stuk koeler, een extra trui of vest is aan te bevelen. Het uitzicht is super!! Je kijkt over de Oceaan en ziet Robbeneiland duidelijk liggen. Op de Tafelberg zijn een paar wandelroutes door de Botanische tuin. Daarnaast is er een gelegenheid om iets te eten of te drinken en natuurlijk om souveniers te kopen.

In Kaapstad zijn er diverse leuke restauranten. Je kunt traditionele gerechten proeven, maar er zijn ook visrestaurant en pizzaria’s. Voor de traditionele restaurants kunt het beste de taxichauffeur vragen. Het is sowieso een aanrader om ’s avonds een taxi te gebruiken, ook bij kleine afstanden. Enkel wanneer u in een grote groep bent zou u kunnen besluiten te gaan wandelen, maar met zijn tweeën voelt u zich wellicht niet veilig tussen de rondhangende mensen op straat.

Een echte aanrader is Caramello’s in Kloof Street. Dit is een bakker, koffietentje en restaurant in één. De koffie in Zuid-Afrika is niet super, maar hier kun je uitstekende koffie van Douwe Egberts vinden! Daarnaast hebben ze er heerlijke chocolade toetjes. Wat betreft maaltijden is er veel keus: vlees, pizza’s, wraps en broodjes. De prijs-kwaliteitverhouding is uitstekend!

Na een nachtje slapen in Saasveld Lodge, prima locatie, stond de volgende dag Cape Point en Cape of Good Hope (de bekende Kaap de Goede Hoop uit de scheepsvaartgeschiedenis). Onderweg zijn we eerst met een boot het water opgegaan om zeehonden te spotten. Uit de kust zaten ze mooi in een grote groep op een rots midden in het water. Langs de boot sprongen ze aan alle kanten helemaal uit het water. Erg mooie dieren om te zien!

Cape Point en Cape of Good Hope (Kaap de Goede Hoop)

Bij Cape Point aangekomen was het weer niet zo best: veel wind en regen. Normaal geen fijne omstandigheden, maar in dit geval juist indrukwekkend. Zo’n wind had ik nog nooit ervaren. Bij aankomst op deze plek kan je naar boven lopen, naar een vuurtoren. Daar staat een wegwijzer met de hoeveelheid kilometers naar bijvoorbeeld Amsterdam, Sidney en New York. Wij zijn ook naar beneden gewandeld richting Cape of Good Hope. De wandeltocht was vrij pittig, maar zeker de moeite waard door het mooie uitzicht. De wandeltocht was pittig door de wind en doordat er stukken bij zaten waar je echt over stenen en rotsen klimd. Maar dat maakte de wandeltocht voor ons juist erg leuk.

Op de terugweg zijn we langs Simons Town gereden. Hier is een klein strandje met de “Jackass” pinguins, een kleine soort. Er is een pad net boven het leefgebied gemaakt en zo kun je er een beetje tussen lopen. Een mooie ervaring, maar je bent er in een half uurtje ook uitgekeken.

Op de derde en laatste dag in Kaapstad stond Hermanus (walvissen) en Robben Island op het programma. Helaas kon het laatste niet plaats vinden, doordat het water te onrustig was voor de bood. In Hermanus hebben we gelukkig wel walvissen gezien. Met een gewone fotocamera is het helaas niet vast te leggen, doordat je steeds net een streepje of vin boven het water ziet. Maar als je er zelf bent voelt het toch wel speciaal en brengt het zoeken naar de walvissen een soort spanning met zich mee, waardoor het nog leuker is als je ze daadwerkelijk ziet.

Eerste reisdag door de woenstijn op weg naar Namibië

De volgende dag zijn we met de overlandtruck vertrokken naar Van Rhynsdorp. We hebben daarvoor een hele dag door het woenstijnachtige gebied gereden (7-8 uur onderweg). Vermoeiend, maar je ziet op die manier natuurlijk wel veel van het landschap. In Van Rhynsdorp hebben we geslapen in Matjieshutten bij de Ratelgat farm. Dit is een project van de oorspronkelijke bewoners van dat gebied, waarbij je een indruk krijgt van hoe zij geleefd hebben. Na een wandeling en de eerste zuid-afrikaanse braai moesten we in hutjes slapen die van bamboematten zijn gemaakt. De hutjes zijn redelijk lichtdicht, maar niet helemaal water dicht. Helaas hadden wij net de pech dat we daar op een van de weinige regendagen waren. Doordat er extra zeilen gespannen werden, waren de meeste hutjes toch redelijk waterdicht en konden we er toch in slapen. Het werd een onrustige nacht door het geluid van de klapperende matjes en de kou, maar voor 1 nacht is het een erg bijzondere locatie. De reis vervolgde zich naar de Fish River Canyon in Namibië.

De zonsondergang bij de Fish River Canyon

Na opnieuw een lange reisdag kwamen we aan bij de camping bij de Fish River Canyon. Hier hebben we nog net voordat het donker werd voor het eerst de tent op kunnen zetten. Vervolgens zijn we snel naar de Fish River Canyon gereden om hier de zonsondergang te kunnen zien. De Fish River Canyon lijkt erg op de Grand Canyon alleen dan kleiner. Het is wonderbaarlijk hoe de rivier zich door de jaren heen door het land gekronkeld heeft, de diepte in. Volgens een legende van de San is de canyon aan het begin der tijden ontstaan toen de slang Koutign Kooru zich in de woestijn terug trok om aan jagers te ontsnappen. Er zijn verschillende uitzichtpunten waar je naar toe kan wandelen. Terug op de camping werd er lekker gegeten en gedouched. De faciliteiten op alle campeerterrein tijdens deze reis waren prima in orde. Dergelijke wasgebouwen zie je in Europa niet eens overal. Alleen warm water was op het eind van de dag bij sommige campings een probleem. Maar doordat de temperatuur inmiddels gestegen was doordat de kuststrook verlaten was, is een koele douche niet zo erg.

De lokale bevolking onderweg naar de Sossusvlei

Onderweg naar onze volgende bestemming, de Sossusvlei, kwamen we bij een stop voor het eerst in aanraking met de gewone bevolking. Natuurlijk hadden we al eerder inwoners van Zuid-Afrika en Namibië ontmoet, maar niet de dorpsbewoners. We stopte bij een benzinepomp waar ook een supermarkt en café was. Overal waren mensen die maar rond leken te hangen: kinderen op een stoepje voor de supermarkt, oudere mannen aan het kletsen bij een auto en er kwam een gezin aangewandeld. Het was kijken en bekeken worden, want wij waren onder de indruk van hen en zij van ons. Dat is een van de momenten waarop het besef komt dat je in Afrika bent. Na een aantal foto’s gemaakt te hebben (eerst toestemming vragen en bij een digitaal toestel het resultaat aan de mensen laten zien) zijn we doorgereisd naar de Sossusvlei. In deze rode zandduinen hebben we de volgende dag de zonsopgang bekeken. Daarvoor zijn we weliswaar vroeg opgestaan en hebben we een duin beklommen (enorm zwaar) maar de zonsopgang was het zeker waard.

Een bezoek aan Death Valley in de rode zandduinen met Boesman

Na een stevig ontbijt tussen de rode duinen zijn we met een gids, Boesman, de woestijn ingelopen naar Death Valley toe. Boesman is een bijzondere gids: hij weet alles over hoe de mensen vroeger in de woenstijn leefde (dit volk heet de Boesmanmen). Hij verteld daar veel over en laat dingen zien waar andere gidsen aan voorbij lopen. Daarnaast is het leuk dat hij in het Zuid-Afrikaans kan vertellen en dat levert leuke woodspelingen op. Zorg dat je voldoende water bij hebt (zeker 1,5 liter per persoon), want het is er natuurlijk altijd erg warm en is er weinig schaduw. Maar daarnaast is het wandelen in het zand zwaar, waardoor je extra dorstig wordt. Death Valley is een plek in de woestijn waar je dode resten van bomen ziet. Ooit was dit de bodem van een rivier. Dat is erg bizar om te horen wanneer je tussen de zandduinen staat.

Swakopmund: tal van excursies

Via een het voorheen Duitse plaatsje Solitaire zijn we doorgereden naar Swakopmund. Namibië was tot 1918 een duitse kolonie en dat is nog goed te zien bijvoorbeeld aan de klederdracht (lange duitse jurken). Onderweg zie je het landschap continu veranderde. Van vlakte naar bergen van zand naar steen. Sommige delen worden langzaamaan wat groener en hier en daar kom je de eerste wilde dieren tegen. Vanuit Swakopmund zijn er veel verschillende excursies mogelijk. Wij verkregen daar informatie over van de reisbegeleider, maar ook in het plaatje is voldoende informatie te vinden. Enkele voorbeelden zijn diverse vliegroutes, quadbiken in de duinen, een luxe zeehonden excursie en een township. De kosten van de excursies liggen allemaal rond de 400 randen, dat is ongeveer 40 euro. Daarnaast kun je je prima een middag vermaken in de stad zelf. Na een aantal primitievere dagen is de luxe van winkelen in Swakopmund best aangenaam! Opvallend is wel dat de winkels vaak extra beveiligd zijn met o.a. toeganghekken. Mocht je daar ’s middags iets te eten zoeken: bij de supermarkt kun je prima een broodje en drankje eten voor weinig geld. Verder is Swakopmund niet extreem goedkoop.

Als excursie hadden wij de township en quadbiken in de zandduinen. De township is een rondleiding in de krottenwijken van Swakopmund. We werden opgehaald in een busje dat net niet uit elkaar viel. Bij aankomst werden we enorm enthousiast ontvangen: voordat we 5 meter gelopen hadden hingen er allemaal kinderen om ons heen en aan ons. Als je niet zegt dat ze het niet mogen, klimmen ze zo in je armen. Natuurlijk zijn ze niet zo schoon als de kinderen hier, maar ik kon de lieve lachjes niet weerstaan en heb gezellig meegespeeld met de kinderen. Door de Townshiptour krijg je een goed beeld van het dagelijkse leven van de meeste mensen in landen zoals Namibië. Het grootste deel van de bevolking leeft namelijk in deze wijken. Tijdens de Township kwamen we in aanraking met de bewoners, zoals een medicijnvrouw, de chief en een kunstenaar. Daarnaast waren we te gast in een café en kregen we traditionele gerechten te eten. Dat bestond uit een soort deeg, een spinaziesaus, gefituurde wormen en kip. De 4 uur durende tour werd afgesloten met een groep kinderen die danste.

Het quadbiken duurde 2,5 uur. Er was de keuze uit een automaat, semi-automaat of schakel quad. Na een korte instructie gingen we als groep achter elkaar aan de zandduinen in. Er waren twee instructeurs zodat er rekening gehouden kon worden met de verschillende niveau’s van de mensen in de groep. We werden ver de duinen ingeleid en gingen hoog tegen de duinen op, om vervolgens met een scherpe bocht weer omlaag te gaan. Swakopmund ligt aan de kust en daardoor was het kouder dan wij dachten, dus het was zaak om genoeg adrenaline vrij te laten komen zodat je daar warm van werd.

Via de rotstekeningen in Twyfelfontein op weg naar de Cheetah farm

Na Swakopmund reden we Namibië steeds verder (landinwaarts) in. De temperaturen stegen verder tot de 40 graden en de landschappen bleven wisselen. Via een stop bij de rotstekeningen in Twyfelfontein gingen we op weg naar een bijzondere overnachtingsplek: de Cheetah farm. Bij de rotstekeningen kregen we een rondleiding, maar deze viel tegen. Er werden weinig achtergronden verteld. De Cheetah farm was wel erg leuk. De Cheetah farm houdt zich bezig met het fokken en verspreiden van de Cheetah’s omdat deze in wildparken steeds meer onder druk komen te staan. Op de Cheetah farm zijn twee cheetah die als huisdier gehouden worden. Deze kun je aaien, maar er zijn wel een aantal regels waar je je aan moet houden (zonnebril af en geen flits gebruiken bij het fotograferen). Vervolgens kan je mee om de wilde cheetah’s te voeren. Deze leven in een afgezet gebied langs de camping. Wanneer er stukken ezel de lucht ingegooid worden, vechten ze met elkaar om een stuk dat ze later aan de kant lekker opeten.

Himba farm: net een dierentuin

Van de Cheetah farm gingen we naar de Himba (oorspronkelijke rondreizende bevolkingsgroep) farm. Het was net zo bizar als het klinkt. Het verhaal gaat dat de vrouw waarbij de Himba’s nu een stuk grond op de boerderij hebben gekregen, vroeger excursies organiseerde naar de Himba’s. Touristen werden naar het oorspronkelijke leefgebied toegevlogen en konden daar de Himba’s en hun leefwijze bekijken. Deze vliegexcursies waren niet lucratief mee en daardoor stopte zij met het organisaren ervan. Zij zegt dat de Himba’s op een dag aan haar deur stonden om te vragen of ze bij haar op de boerderij mochten leven. Nu kan je dus de Himba farm bezoeken waar de Himba’s zelfstandig leven. Je kunt dus nog steeds een goed beeld krijgen van het volk. Toch ontstaan er bij veel bezoekers twijfels over of het goed is wat er op de Himba farm gebeurd. Dat komt doordat je alleen de eigenares van de boerderij mag betalen voor het bezoek. Zij zorgt met dat geld ervoor dat de Himba’s krijgen wat ze nodig hebben. Dat is echter weinig en dus verdiend zij goed aan de Himba’s. Mede daardoor voelde het bezoek voor mij aan als een soort dierentuin: “aapjes kijken”. De Himba’s maken souveniers, maar ook daarbij ontmoedigd de eigenares het kopen van spullen. De Himba’s zouden van het verdiende geld meteen alcohol gaan halen. Tot slot leven er alleen jonge kinderen, jongens en meisjes, en (jonge) moeders op de boerderij. Er zouden twee keer in het jaar mannen een nacht komen, maar de kans op zwanger worden is dan natuurlijk vrij klein. Wat er gebeurd met de oudere vrouwen en de meisjes tussen 12 en 17 jaar is mij onbekend, maar deze zijn in ieder geval niet op de farm te vinden.

De eerste gamedrive in Etosha Nation Park

De reis vervolgde zich naar Etosha Nation Park. Hier zijn we voor de eerste keer op gamedrive gegaan. Daarbij rij je het park in en ga je op zoek naar de dieren, welke daar beschermd leven. Estosha is even groot als twee derde van Nederland en betekent “de plaats van droog water”. Dat komt doordat het een droog gebied is, maar er zijn verschillende plekken met waterholes (soort drinkvijvers). Met name in de droge seizoenen komen de dieren naar de waterholes voor hun dagelijkse behoefte aan water te vervullen. In het park zijn veel diersoorten te vinden, maar je weet nooit zeker of welke dieren je gaat zien. Wij hadden een goede dag en zagen na een aantal zebra’s, giraffe en springbokjes in het eerste half uur al een drietal leeuwen. Zij waren op weg naar een waterhole waar ze rustig gingen drinken en liggen. Dit waren drie jonge mannetjes en een kwartiertje later kwamen er drie jonge vrouwtjes aan en zij zaten nog onder het bloed. Indrukwekkend is dat er ondertussen aan alle kanten dieren staan te wachten om ook te kunnen drinken. Zij moeten wachten tot “the king of the jungle” klaar is en weg gaat, omdat ze anders gevaar lopen. Bij een volgende waterhole kwamen we precies op het juist moment: tussen alle dieren die er al stonden (spijsbokken, zebra’s, giraffe, springbokken en wildebeesten) kwam en kudde olifanten aan om water te drinken en te wassen. Het is prachtig om zo’n grote kudde bezig te zien met alle kleine olifantjes er tussen in! Helaas hadden we niet het geluk om een neushoorn of luipaard te zien. Dat gebeurd echter ook maar zelden omdat dit schuwe dieren zijn.

De laatste overnachting in Namibië was in Rundu. Dat ligt precies op de grens met Angola. De landen worden gescheiden door de rivier de Kavango. We zouden de volgende dag naar Botswana gaan, de Okavango delta in, om later nog een nachtje terug te komen in Namibië.

Met een mokoro door de Okavango delta

De Okanvango delta is de gootste rivierdelta en deze die eindigd in de Kalahari woestijn. De nacht voordat wij de Okavango Delta ingingen hebben we geslapen op een camping aan de rand van de delta. Daar zijn we met kleine terreinwagens heengebracht omdat onze overlandtruck daar niet kon komen. We zijn ’s ochtends in mokoro’s gestapt om naar een van de eilanden in de delta te varen. Mokoro’s zijn bootjes van uitgeholde boomstammen. Tegenwoordig zijn ze vaak van polyester omdat dit matriaal duurzamer is. We waren tijdens een droge periode in de delta, waardoor de toch langer duurde dan de geplande 2 uur. We hebben zo’n 3,5 uur tussen en door de papyrusplanten gevaren. Dit was erg zwaar voor de polers, de mensen die de boot voortdreven met een lange stok (lijkt op de manier waarmee de gondels in Venetië voort geduwd worden). De boot ging soms meer door gras dan door water in het moeras gebied. De toch was erg mooi, maar 3,5 uur was te lang. Na 1,5 uur weet je niet meer hoe je het beste kunt gaan zitten en blijf je maar verzitten.
Aangekomen op het eiland in de delta, werden onze tenten opgezet, want wij bleven daar een nacht slapen. Dit was de enige nacht zonder toiletvoorzieningen. Een aparte ervaring die voor een nacht wel leuk is. Maar ik was blij dat we de volgende dag gewoon weer een douche en wc hadden bij de camping aan de rand van de delta. In de delta hebben we een wandeling gemaakt op het eiland waar we sliepen en op een ander eiland. We zijn daar helaas geen dieren meer tegen gekomen, maar ze zitten er wel. Tijdens de mokoro tocht naar het tweede eiland zaten er wel nijlpaarden in het water. Gelukkig zaten ze een stuk verderop, want ze kunnen gevaarlijk en snel zijn. Verder hebben we wel veel mooie vogels gezien. Welke kan ik helaas niet vertellen, omdat ik daar niet zo in thuis ben. In ieder geval ook grote roofvogels.

Unieke ervaring: met een boot door Chobe National Park

Na een tweede nacht op de camping aan de rand van de Okanvango Delta gingen we op weg naar Chobe National Park. Hier zijn we via de Caprivistrip naar toe gereden en dus gingen we kort weer terug naar Namibië. Bij de grensovergang werd de overland truck gecontroleerd op vlees. Er heerst namelijke een soort mond- en klauwzeer waarvoor je regelmatig controles tegen komt zoals bij de grens. De banden van de auto en je voeten moeten dan ontsmet worden en verder heb je kans op controles op vlees. Het is namelijk verboden deze de verschillende gebieden in te voeren. Door deze controle liepen we vertraging op en kwamen we te laat aan bij Chobe National Park. Gelukkig konden we toch nog mee met een rondvaart, want deze tocht had ik niet willen missen. Het is een van de mooiste momenten van de reis. In Chobe zie je de wilde dieren namelijk vanaf het land en doordat ze gewend zijn aan de boten en touristen zie je ze van heel dichtbij. Waar we tot nu toe de maximale zoom van ons fototoestel moesten gebruiken, moesten we nu soms net iets achteruit hangen omdat de dieren er anders niet oppasten. in Chobe hebben we de volgende dieren gezien: buffel, olifanten, nijlpaarden, krokodillen, veranen, springbokken, bavianen en verschillende vogelsoorten. We hebben hier tot zonsondergang rondgevaren, zo’n 2 uur, en de tijd vloog voorbij! De tocht werd afgesloten met een kudde olifanten die uit het waterkwam en voor de zonsondergang weg liep: wat een plaatje! Wij sliepen op de camping van Chobe, maar er was ook een resort wat er erg mooi uit zag, zeker het overwegen van het boeken waard als u in Chobe komt. De volgende ochtend was er ook nog een mogelijkheid voor een gamedrive vanaf de camping.

De Victoria Waterfalls van de Zambiaanse kant

Tot slot stonden alleen de Victoria Waterfalls nog op het programma. Daarvoor zijn we doorgereden. Bij de grensovergang van Namibië naar Zambia was een visum nodig (de enigste die je moet kopen tijdens deze reis). Dit kost 50 USD voor eenmalig gebruik. Wanneer u bij de Victoria Waterfalls de Zimbabwaanse kant wilt bekijken (het grootste deel van de watervallen) dan moet u twee keer een visum kopen en kunt u gebruik maken van een dubbel visum voor 80 USD (in plaats van 2x 50 USD). Door de droogte op het moment dat wij er waren, waren er minder watervallen dan normaal. Dat was erg jammer, aangezien wij alleen aan de Zambiaanse kant zijn gekomen. Meestal heb je ook daar een poncho nodig om droog te blijven door de nevel die er hangt, maar wij hebben geen druppel gevoelt. Bij de ingang van de watervallen zijn veel souvenierkraampjes. Je kunt hier mooie dingen kopen, maar ding goed af. Wanneer je uiteindelijk een derde van de prijs betaald, betaal je nog genoeg! Verder lopen er veel apen rond, kleine maar ook grote bavianen. Zorg dat je geen eten of drinken in zicht hebt en let goed op je tas, want de bavianen nemen het zo van je af.

Wij verbleven in Livingstone en daar is nog veel meer te doen dan alleen het bezoeken van de Victoria Waterfalls. Er zijn veel georganiseerde excursies, zoals vliegen, olifant rijden (Zimbabwaanse kant), raften en je kunt ook vrijwilligerswerk doen. Je kan ook zelf de plaats verkennen door een afspraak te maken met een taxichauffeur. Daarbij moet je wel goed onderhandelen; ze weten dat je tourist bent en dus ruiken ze geld. Het is wel de perfecte manier om te zien hoe de mensen echt leven. Je kan op die manier bijvoorbeeld een weeshuis, school en lokale markt bezoeken. Denk er wel aan dat een weeshuis en school een donatie verwacht in ruil voor de gastvrijheid.

Tot slot nog enkele tips voor als u een vergelijkbare reis wilt gaan maken:

• Zorg in Zuid-Afrika voor voldoende warme kleren. Het kan daar erg koud zijn door de windstromen over de oceanen.
• De Zuid-Afrikaanse rand wordt ook in Namibië en Botswana geaccepteerd tegen een gewone rate.
• Wanneer u zelf rond gaat reizen: gebruik dan iedere mogelijkheid tot tanken! Er zijn grote verlaten gebieden waar u niet iedere honderd kilometer een benzinestation tegen komt.
• Bij het kopen van souvenirs moet u zoals in veel landen flink onderhandelen. Ben niet bang om te laag te starten met bieden en besluit vooraf wat u maximaal wilt betalen. Bedenk u altijd dat zij iedere dollar of rand goed kunnen gebruiken.
• Kijk uit voor verkooptrucs waarbij u gelokt wordt met de vraag of u iets wilt ruilen, zoals een T-shirt of pen. Vaak neemt de verkoper het product eerst aan en wil u dan gewoon iets verkopen waarbij hij beweert korting te geven voor het ruilartikel. De korting die hij zal willen geven, is niet meer dan de korting zonder het ruilartikel.
• Er wordt verwacht dat je fooi geeft bij het betalen van o.a. excursies en maaltijden.