Invloed van het toerisme

Toerisme is niet zonder gevolgen. Streken die met toerisme geconfronteerd worden krijgen meestal te maken met allerlei veranderingen. Welke invloed heeft toeristen op de plaatselijke bevolking?

Landinwaarts

Een trend van de laatste jaren is de groei van specifieke vormen van toerisme, zoals ecotoerisme. Cultuur, natuur en het 'traditionele' leven hebben voor een groeiende minderheid de plaats ingenomen van zon, zand en zee. Er komen steeds meer reizen met specifieke doelen en bestemmingen. Voor elk individu is er een speciale bestemming. Landen moeten inspelen op deze nieuwe trends, de nieuwe reclame moet ook de cultuur-historische en natuurlijke facetten van een land benadrukken. Speelde het toerisme zich vroeger vooral aan de kust af, nu trekken toeristen landinwaarts. Met als gevolg dat ook het binnenland bloot komt te staan aan de invasie van toeristen. Nationale toeristische instanties hopen hiermee de 'kwaliteitstoerist' te trekken, die rijker is en meer 'beschaafd'. Hierdoor hoopt men af te komen van de hordes toeristen die slechts weinig geld uitgeven. Bovendien is cultuurhistorisch toerisme niet gebonden aan een seizoen, waardoor de lokale economie minder last van seizoenswerkeloosheid heeft, een veel voorkomend probleem bij het recreatieve toerisme (Boissevain, 1996).

Authenticiteit

Toeristen die met name op zoek zijn naar cultuur en geschiedenis komen echter dichter bij de plaatselijke bevolking dan degenen die het alleen om het strand en uitgaan te doen is. Bij veel cultureel en etnisch toerisme is er sprake van een directe invloed op het leven van de lokale bevolking. Toeristen willen zoveel mogelijk zien en maken daarbij inbreuk op de privacy van mensen, door overal foto's van te maken zonder daar vaak zelfs maar toestemming voor te vragen. Bij elk feest en ritueel duiken toeristen op die op zoek zijn naar zogenaamde authenticiteit. Volgens enkele wetenschappersis dat namelijk het doel van toerisme in de moderne wereld. Volgens anderen zijn toeristen vooral op zoek naar ervaringen die contrasteren met hun eigen ervaringen. De waarheid ligt waarschijnlijk in het midden, men kan niet van één motief spreken, er zijn miljoenen toeristen en ook vele redenen om te reizen. In elk geval is de toerist op zoek naar een verandering ten opzichte van het dagelijks leven.

Ongelijke verhouding

Karakteristiek voor het toerisme is dat de verhouding tussen de lokale bevolking en de toeristen ongelijk is, onder andere in economisch opzicht. Dit geldt vooral voor toerisme naar de Derde Wereld. De toeristen, die het zich kunnen veroorloven om zich de diensten te verschaffen die de lokale economie aanbiedt, komen vaak uit technologisch en economisch meer ontwikkelde gebieden. Soms menen ze de lokale bevolking te kunnen misbruiken en denigrerende opmerkingen te mogen maken. De lokale bevolking op haar beurt kan de toeristen bedriegen met behulp van hun kennis over de plaatselijke gebruiken en diensten. De toeristen die hun dagelijkse bestaan ontsnappen op zoek naar afleiding, zien die vakantie als een mogelijkheid om zich anders te gedragen. Bovendien is men anoniem, dus durft men zich op soms op een dusdanige manier te gedragen die men thuis nooit zou durven. Dit uit zich met name in andere kleding, de 'vrijetijdskleding', die opvallend uniform is, Japanners, Amerikanen en Europeanen, ze dragen allemaal ongeveer dezelfde kleding. Iedereen kan hieraan zien met een toerist van doen te hebben. Deze, vaak schaarse, kleding amuseert de plaatselijke bevolking, maar wordt ook vaak als schandelijk ervaren. Toeristen gaan soms zo ver dat ze zich ruw, drunken en luidruchtig gedragen wat thuis ook onacceptabel zou zijn. De lokale bevolking, die afhankelijk is van de toeristen, moet zich op de een of andere manier zien aan te passen aan deze 'gasten' (Boissevain 1996).

Positieve invloed van toerisme

Toerisme, en met name cultureel en etnisch toerisme, kan goed zijn voor het zelfvertrouwen, trots en zelfbewustzijn van mensen. Het kan een bron van trots zijn wanneer rijke buitenstaanders hun gemeenschap uitkiezen om te bezoeken en te bewonderen. Wanneer mensen van buitenaf de lokale cultuur waarderen kan dat leiden tot een nieuwe visie op de eigen cultuur. Vooral voor jongeren, die vaak opkijken tegen rijke toeristen, is dit een stimulans om de eigen cultuur eens met andere ogen te bekijken: de toeristen vinden het de moeite waard, misschien zit er dan toch wel iets in. Vooral in afgelegen plaatsen kan er een stimulerende werking uitgaan van toerisme. Perifere gebieden kunnen weer opbloeien door toerisme, terwijl ze voorheen met leegloop werden bedreigd. Dit zijn positieve gevolgen van toerisme. Mensen (her)ontdekken hun eigen cultuur door de interesse van toeristen. Dit kan een heropleving van ambachten, kunst, rituelen en festiviteiten tot gevolg hebben. De aanwezigheid van buitenstaanders leidt automatisch tot de categorieën 'wij' en 'zij', gasten en gastheren-en vrouwen. De plaatselijke bevolking wordt zich bewust van verschillen met hun bezoekers. Soms gebeurt dat op negatieve wijze wanneer toeristen de andere cultuur zien als een bevestiging van hun eigen superioriteit.

'Back' en 'Front Regions'

Vaak is het de overheid die zonder overleg met de bevolking toeristen en vertegenwoordigers van de toeristenindustrie toelaat en hen hun gang laat gaan. De overheid maakt van de lokale cultuur een 'commodity', een handelsartikel; ze stellen de bevolking bloot aan de blikken van de toeristen. Nieuwsgierigheid van toeristen leidt tot het verlies van privacy. Toeristen overschrijden grenzen, bewust en onbewust, om 'authentieke' gebieden binnen te dringen. Om dit te verduidelijken maakt de socioloog MacCannell (1973) in navolging van Goffmann, gebruik van 'back' en 'front regions'. Volgens Goffmann is er sprake van drie verschillende rollen tijdens een optreden; degenen die optreden, degenen die de voorstelling bijwonen en personen die niet optreden en ook geen deel uitmaken van het publiek. De spellers verschijnen zowel in de 'front region', op het toneel, als in de 'back region', achter de coulissen. Het publiek heeft alleen toegang tot het toneel en de derde categorie heeft tot geen enkele ruimte toegang. In het geval van toerisme is het de 'front region' waar toeristen en de plaatselijke bevolking elkaar ontmoeten. Achter de coulissen rust de plaatselijke bevolking uit van de optredens en bereidt men zich voor. Achter de coulissen kan de toerist echter doordringen tot het echte leven van de lokale bevolking, daar vindt men 'authenticiteit'. Het is logisch dat toeristen daar naar op zoek gaan, 'authenticiteit' maakt een belangrijk deel uit van het toerisme. Het doordringen van toeristen tot de 'back region', die eigenlijk gereserveerd is voor de plaatselijke bevolking, leidt vaak tot irritaties bij de plaatselijke bevolking (MacCannell 1977).

Tolerantie

Naarmate het aantal toeristen toeneemt neemt de tolerantie van de plaatselijke bevolking vaak af. Aanvankelijk ziet men toeristen als gasten, maar al snel verandert die houding en wordt vooral het economische aspect belangrijk. Men is afhankelijk van toeristen maar dat wil niet zeggen dat ze in de huiskamer hoeven door te dringen. In sommige gevallen gaat het toerisme zo ver dat het datgene waar men naar op zoek is vernietigd. Bijvoorbeeld door oplopende huurprijzen waardoor de bevolking niet meer in staat is om de huur te betalen, zoals onder andere in Praag, of omdat de regering de bevolking eenvoudigweg verwijdert, zoals in Petra (Jordanië). Een typisch verschijnsel is ook dat het eenvoudige leven waar toeristen naar op zoek zijn verdwijnt door het toerisme. De lokale bevolking gaat de levenswijze van toeristen navolgen, wil zich ontwikkelen. Bovendien brengen toeristen modernisering op het gebied van infrastructuur met zich mee. Hierdoor verdwijnt het pittoreske wat de toerist aanvankelijk aantrok (Boissevain 1996).