Dwars door Cuba: het binnenland van Guantanamo

Guántanamo is veel meer dan alleen maar de beruchte Amerikaanse marine-basis. Wie voorbij de militaire basis kijkt en reist komt in een achterland terecht waarin koloniale plaatsjes en schitterende natuur het decor vormen voor een tocht doorheen een stukje ongerept en ongekend Cuba.

Het bergachtige centrale gedeelte van Guantánamo

Verder naar het oosten en het noorden van de provincie komen we in een vrij bergachtig gebied waarbij het (laag)gebergte trapsgewijs van de hoogste toppen afdaalt tot bij de kust. Deze trappen lopen ook voor een deel verder onder de zeespiegel. Hier en daar kun je tijdens een rit langs de zuidkust een aantal stukken van deze geologische niveaus te zien krijgen.

Centraler in de provincie snijden de bergen van het Macizo de Sagua-Baracoa (met als uitloper de Sierra del Purial) de noordkant van de provincie als het ware af van de zuidkant en dit levert een merkwaardig meteorologisch fenomeen op: de zuidkust van Guantánamo heeft de eer het droogste gebied van Cuba te kunnen worden genoemd (want alle neerslag die onder invloed van de overheersende passaatwinden meestal uit het noorden komt wordt door de bergen tegengehouden) en de noordkant van de provincie heeft al evenzeer de eer om het natste gebied van Cuba te zijn.

Waar we in het zuiden allerhande cactussen, agaves en andere stekelachtige woestijn- of semi-woestijnplanten terugvinden, worden we in het noorden getrakteerd op uitbundige vegetatie, met kokospalmen afgezoomde stranden, cacao-plantages, en een enorm rijke diversiteit aan planten en bloemen. Dit stuk van de provincie is dan ook een paradijs voor natuurliefhebbers. Wandelen, trekken, varen, en zelfs een stukje cultuur opsnuiven, het kan er allemaal.

De koloniale trekpleister Baracoa

Baracoa is in deze regio de meest gekende naam. Het is een klein koloniaal stadje, gelegen bijna op het uiterste oostelijke puntje van Cuba. Ondanks de onbeduidende omvang van het plaatsje is het toch een bezoek waard, en dit omwille van verschillende redenen. Om te beginnen is het een historische plaats : ooit zou hier (of althans in de buurt) Columbus voor het eerst voet aan wal hebben gezet in de Nieuwe Wereld, in zijn ogen toen Indië. Een groot beeld van de beste man op de Malecon (zeedijk) van Baracoa illustreert dit feit.

Bovendien zou hij verspreid in de Antilliaanse regio een 29-tal houten kruisen hebben laten neerpoten; slechts eentje daarvan bleef bewaard en is nu te bezichtigen in de pastorij van het stadje Baracoa: la Santa Cruz de la Parra (of ook wel La Cruz de Colón genoemd). Het ooit veel grotere kruis (meer dan 2 m hoog) slonk met de jaren tot een veel kleiner kruis (momenteel nog 67 cm hoog) doordat gelovigen allemaal wel een stukje, een relikwie, van het kruis wilden meenemen. Twijfel bleef bestaan over de echtheid van dit kruis (daterend uit de Columbus-periode ?) tot degelijk onderzoek uitsluitsel bracht: een multidisciplinair team (waaronder dr. Roger Dechamps van het Brusselse Tervuren-museum) onderwierpen in 1987 het kruis aan een reeks onderzoeken. Met medewerking van de universiteit van Louvain-la-Neuve bracht men aan het licht dat de gebruikte houtsoort (coccoloba diversifolea) typisch en veel voorkomend was op de Antillen. Met de C14-methode (meten van koolstofgehalte in organisch materiaal) dateerde men met een zekerheid van 95 % het kruis tussen 860 en 1530 na Christus. De datum van aankomst van de Spanjaarden in de Nieuwe Wereld past hier netjes in. Het zou dus toch wel eens door Columbus en zijn mannen kunnen zijn achtergelaten.

Hoe ontstond Baracoa ?

Wanneer de Spanjaarden een aantal jaren na die eerste landing van Columbus het eiland effectief gaan koloniseren, beginnen ze hiermee met de stichting van een kleine stad: Baracoa, de eerste "hoofdstad" van het eiland Cuba. We schrijven 1512.

Baracoa bleef de rol van hoofdplaats vervullen tot 1515 wanneer de fakkel werd doorgegeven aan Santiago de Cuba. In dat jaar trok de stichter van Baracoa, Diego de Velázquez - de conquistador van Cuba, immers naar de tweede vestiging van de Spanjaarden, Santiago, om er zijn intrek te nemen (zijn huis kan er nu nog bezocht worden). Toch bleef ook Baracoa een rol spelen. De Spanjaarden hadden er immers een bisdom opgericht (afhankelijk van het bisdom van Santo Domingo in de Dominikaanse Republiek) en ook strategisch bleef het een belangrijke post.

Wanneer later Cuba veelvuldig geteisterd wordt door aanvallen van piraten en boekaniers begint men in het plaatsje tussen 1739 en 1742 met de bouw van drie forten om de stad te beschermen : één ervan is vandaag het hotel El Castillo, een tweede herbergt een restaurant, La Punta, en een derde werd ingericht als het museum van de stad, fort Matachín.