Sacsayhuaman: het werk van reuzenhanden

De vlakbij Cuzco gelegen Inca-site van Sacsayhuaman sloeg de Spanjaarden in de 16de eeuw met verstomming. Ondanks een gestage vernietiging van dan af vormt de plaats ook vandaag voor velen voor een moment van verwondering en bewondering. Het lijkt wel een bouwwerk gemaakt door reuzenhanden !

Sacsayhuaman, een huzarenstuk

De site van Sacsayhuaman ligt vlakbij de hoofdstad van het toenmalige Inca-rijk, Cuzco, en torent uit boven de stad. De plaats is vooral bekend omwille van het feit dat er bij de constructie ervan gebruik werd gemaakt van de meest reusachtige rotsblokken die men zich kan indenken. Men schat dat het grootste blok ongeveer 130 ton weegt ! Een huzarenstuk als men weet dat de Inca's geen metalen instrumenten hadden om hun blokken te kappen en bovendien blijft het een groot vraagteken hoe die immense blokken überhaupt op hun plaats werden gebracht.

Drie niveaus, drie werelden ?

De huidige bezoeker aan Sacsayhuaman wordt geconfronteerd met een zigzagmuur die in drie niveaus naar boven loopt. De muur wordt geflankeerd door een groot open plein en aan de overzijde van het plein verrijst een immense rots waarin de Inca's "in situ" (ter plaatse) traptreden en een troon uithakten, iets wat nog steeds duidelijk te zien is.
Lange tijd dacht men dat de drie niveaus van de zigzagmuur symbolisch waren voor de drie werelden die in kosmologie van de Inca's belangrijk waren (onderwereld, huidige wereld en bovenwereld). In 2005 vond men bij verdere opgravingen echter een vierde en een vijfde laag waardoor die theorie naar het rijk der fabelen werd verwezen. Nu blijkt dat het fort - zoals het lang werd genoemd - of de tempel - zoals anderen vaak beweren - trapsgewijs de hele helling afdaalde tot vlakbij de stad Cuzco. Ooit moet dit dus een nog veel indrukwekkender zicht zijn geweest.

Torens en labyrinten

Boven op het derde niveau bevonden zich ooit verschillende torens, aldus de kronieken van de Spaanse kroniekschrijver Garcilaso de la Vega. De torens stonden midden in een labyrint waaruit niet-kenners alleen maar konden ontsnappen door gebruik te maken van een stuk touw (de draad van Ariadne). Lange tijd werd de man niet geloofd, want van die torens was niets meer te zien of terug te vinden. Alweer waren het opgravingen die uitsluitsel gaven: men vond de grondvesten van 1 cirkelvormig bouwwerk en van 2 rechthoekige bouwwerken, vermoedelijk drie torens. Ook skeletten en offerandes werden teruggevonden, iets wat er op zou wijzen dat we eerder met een religieus belangrijke plaats te maken hebben, dan met een fort wat lang werd aangenomen omwille van de strategische ligging.

Historische slag

De ligging was zo strategisch dat de enige grote opstand die de Inca's op touw zetten om hun lot terug in eigen handen te nemen en de Spaanse conquistadores te verjagen werd uitgevoerd van bij Sacsayhuaman. Van daaruit slaagden de Inca's er onder leiding van Manco Inca in om de stad Cuzco bijna terug te veroveren. In 1536 verloren ze echter alsnog de slag en vele historici zijn het erover eens dat deze nederlaag niet alleen het verlies betekende van Sacsayhuaman, maar ook het definitieve verlies van de hoofdstad Cuzco en van het hele Inca-rijk.

Volkstelling en controlemoment

Maar ook ten tijde van de Inca's zelf was Sacsayhuaman belangrijk. Op het grote plein tussen de zigzagmuren en de troon verzamelden hoofdmannen en edellieden uit het hele rijk elk jaar tijdens het feest van Inti Raymi, de komst van de zon. Dit feest vond plaats op 21 juni, de winterzonnewende in het zuidelijk halfrond, het moment waarop de dagen opnieuw langer beginnen te worden. Voor de Inca's was dit moment ook een groot controlemoment. Om hun gigantische rijk onder controle te houden was alles strikt aan banden en regels gelegd en diende alles netjes bijgehouden te worden. Uit elke provincie van het rijk kwamen mannen verslag uitbrengen van hoeveel geboortes, huwelijken en sterfgevallen zij in dat jaar gekend hadden in hun provincie, maar ook hoeveel de landbouw had geproduceerd, hoeveel er was opgeslagen in de voorraadschuren van de staat, hoeveel wapens men voorradig had, hoeveel stukken textiel, keramiek enzovoort. Een volkstelling en inventaris van het hele rijk als het ware.

Vernietiging door de Spanjaarden

De Spanjaarden waren bij hun komst zodanig onder de indruk van het bouwwerk dat ze het al snel als steengroeve gingen gebruiken om met het verkregen materiaal een nog groter en indrukwekkender bouwwerk op te trekken. Ze begonnen dan ook met de bouw van de kathedraal van Cuzco, grotendeels opgetrokken met stenen uit Sacsayhuaman. Gelukkig was een deel van Sacsayhuaman echter zo stevig en gebouwd met dergelijke onmenselijk grote blokken dat de Spanjaarden ze gewoon niet weg kregen. Dit gedeelte is bewaard gebleven, zo'n 20% van wat het ooit moet zijn geweest.

Het werk van reuzenhanden ?

Uit studies van de gebruikte steensoort en de omringende steensoorten in de bodem is men tot de conclusie gekomen dat de blokken voor de bouw van Sacsayhuaman gehaald werden uit een groeve op ongeveer 1 km afstand van de huidige site. Hoe die reuzenblokken verplaatst werden is en blijft een raadsel. Men vermoedt het gebruik van rollende boomstammen, touwen en trekkers. Maar toch. Om het grootste blok van ongeveer 130 ton te verplaatsen door menselijke trekkracht zouden ongeveer 10.000 mannen aan het gevaarte moeten hebben getrokken. En hoe men dan weer 10.000 mensen op rijtjes achter elkaar krijgt om 130 ton kalksteen verder te sleuren over een geaccidenteerd en heuvelachtig terrein, ook dat blijft een raadsel. 20.000 mensen zouden 50 jaar nodig gehad hebben om dit bouwwerk te voltooiien, zo berekende men.

Sommigen menen dan ook nog steeds - net als de Spanjaarden weleer - dat deze ontzagwekkende Inca-site niet het werk is van mensenhanden, maar van .... reuzen.