Dwars door Cuba: de Guantanamo baai

De naam Guantanamo is bij het grote publiek vooral gekend omwille van de infame Amerikaanse marinebasis die zich op het grondgebied van deze meest oostelijke provincie van Cuba bevindt. Desondanks komt bijna geen bezoeker ooit in de provinciehoofdstad Guantanamo zelf. Ook de rest van de provincie heeft een aantal interessante plaatsen en een boeiende natuur te bieden. Het uiterste oostelijke puntje van de provincie, Punta de Maisí, brengt u op een kleine 70 km van buurland Haïti.

Guantanamo? Guantanamera?

De provinciehoofdplaats Guantanamo ligt er als een soezende, weinig gekende stad bij en gunt passanten een blik op het alledaagse leven in een Cubaanse middelgrote stad. De inwoners dragen met fierheid hun naam die dankzij het ultrabekende Cubaanse lijflied “Guantanamera” een begrip is geworden: la guantanamera, de inwoonster van Guantánamo.

De Guantanamo marinebasis

Op een 20-tal km van de stad verwijderd ligt de baai van Guantanamo , een plaats die wereldwijd veel bekender is dan de stad zelf. De baai is één van de drie diepste baaien aan de zuidkust van Cuba (samen met die van Cienfuegos en Santiago) en hiermee een perfecte haven. Toch kan Cuba hier geen gebruik van maken gezien het gebied al meer dan een eeuw onder Noord-Amerikaanse vlag resideert: hier vinden we immers de beruchte Amerikaanse marine-basis terug, te midden van een Cubaans niemandsland.

Immers, het gebied is één van de droogste stukken van Cuba en de baai wordt omringd door een kilometerslange prikkeldraad, een mijnenveld en een militaire zone. Cactussen en andere droogtebestendige planten tieren er welig en dragen ertoe bij de zone een desolate aanblik te geven. Een klein stukje van de baai is Cubaans grondgebied en heel wat inwoners uit het nabijgelegen plaatsje Caimanera doen er aan zoutwinning. Het diepste en dus voor scheepvaart meest interessante gedeelte van de baai is echter Amerikaans grondgebied waardoor Cuba hier een bron van inkomsten en een mooie haven moet missen.

Hoe ontstond de marinebasis van Guantánamo?

Maar hoe is het mogelijk dat de VS hier nog steeds hun oudste militaire basis op buitenlands territorium in stand kunnen houden? Uitgerekend op Cuba. Hoe is die basis daar eigenlijk terechtgekomen? Het ontstaan van de basis heeft – ondanks wat vele mensen waarschijnlijk denken – niets te maken met de onderkoelde relaties tussen Cuba en zijn grote buur sinds Fidel Castro’s revolutie in 1959, nee, de anachronistische structuur dateert van lang voor de Cubaanse revolutie.

In 1898 slaagden de Noord-Amerikanen er immers in om bij de onafhankelijkheid van Cuba van Spanje met een kunstgreep een soort semi-afhankelijkheid van Cuba tot stand te brengen ten opzichte van de VS. Een belangrijk element bij deze regeling was het zogenaamde Platt-amendement dat in de Cubaanse grondwet werd ingeschreven. Dit amendement zorgde er onder meer voor dat Cuba geen enkele beslissing kon nemen inzake buitenlandse betrekkingen zonder akkoord van de VS. In 1903 gebruikten de VS dit amendement dan ook als voorwendsel om een stuk van de baai van Guantanamo in beslag te nemen. Op dat moment stond men immers op het punt om de werken aan het Panama-kanaal te starten en bijgevolg zou het Caribisch gebied ineens een uiterst belangrijke vaarroute worden. Uiteraard konden de VS een zo strategische route niet buiten hun controle laten. Een basis aan de zuidkust van Cuba was ideaal om een dergelijke controle te organiseren.

Huidige situatie in Guantanamo

In de jaren 1930 werd deze regeling onder president Roosevelt omgezet in een 99 jaar durende leasing-periode waarbij de VS elk jaar een “huur” betaalt aan Cuba voor het gebruik van de baai. De overeenkomst kan echter alleen maar beëindigd worden als beide partijen akkoord gaan. Na de overwinning van de Cubaanse revolutie in 1959 verzocht de nieuwe regering de VS onmiddellijk om de baai terug te geven, maar hieraan werd geen gehoor gegeven. Tot nader order blijft dit stukje Cuba ook nu nog steeds bezet gebied (want de VS zijn bij de vervaldatum van het “leasing-akkoord” uiteraard niet akkoord gegaan met een opheffing van deze situatie). Het hele gebied wordt dan ook door een militaire zone omsloten en is voor bezoekers momenteel niet toegankelijk.