Loirestreek: mysterieuze grotwoningen (maisons troglodytes)

De Loirestreek is een minder bekende streek van Frankrijk. Een streek waar mensen niet meteen aan denken wanneer ze hun vakantiebestemming uitkiezen. Toch was deze streek ooit heel belangrijk voor Frankrijk. Het was het vakantieoord bij uitstek van de Franse koningen. Getuige hiervan zijn de vele kastelen die je aan en rond de Loire vindt. Een andere leuke attractie in deze streek zijn de troglodieten woningen. Woningen die helemaal uit kalktuf (tuffeau) of schelpmergel (falun) zijn gehouwen. Holtes die dienen als paddenstoelenkwekerijen maar ook als woning, als gîtes of als feestzalen. Woningen met voor -en nadelen eigen aan hun specificiteit.

Wat is een troglodieten woning?

Troglodieten woning of grotwoning

Een troglodieten woning of grotwoning (in het Frans: maisons troglodytes) is, zoals de naam het zelf zegt, een woning die gemaakt is in een grot. Het woord komt van het Latijnse "troglodyta" dat op zijn beurt weer van twee Griekse woorden komt. "Troogly" dat grot betekent en "duein" dat duiken, binnendringen betekent.

Troglodiet: moderne holbewoner

De Neanderthalers hadden het reeds begrepen: een grot bood bescherming tegen de kou, de hitte, de regen en de sneeuw. Een troglodiet is iemand die nu in een huis woont dat door mensen uit de steen werd gehouwen of zelfs in een natuurlijke grot. Dit kan permanent zijn of tijdelijk.

Waar vind je grotwoningen?

Grotwoningen zijn overal in de wereld te vinden. Zo is er de site van Petra in Jordanië, de streek van Cappadocië in Turkije, de ondergrondse stad van Montreal in Canada, Mesa Verde in Amerika en ga zo maar door. Hier worden alleen de grotwoningen van de Franse Loirestreek beschreven. Hier spreekt men vaak ook van troglo.

Troglodieten woningen in de Loirestreek

In de Loirestreek zijn er heel wat troglodieten woningen. Er werden in deze streek meer dan 40.000 grotten en galerijen opgelijst. Je vindt de Loirestreek onder Chartres. Belangrijke steden in deze streek zijn Tours, Le Mans en Saumur. De meeste troglodieten woningen werden uit tufsteen (tuffeau) gebouwd, andere uit schelpmergel (falun). De streek herbergt zo'n 14.000 holtes, waarvan de helft niet bewoond en zelfs verwaarloosd is, en een fantastisch onderaards gangenstelstel. Tufsteen is ook het wit-crème gesteente waarmee in deze streek vele huizen en kastelen werden gebouwd. De mensen van de streek rond Tours noemen de troglodieten woningen "huizen op zijn kop". Mensen wandelen immers dikwijls zonder het zelf te weten op de troglodieten woningen wanneer ze in het glooiende landschap op wandel zijn.

Gebruik

Van paddenstoelenkwekerij tot gîte

De troglodieten woningen werden oorspronkelijk gebruikt als schuilplaats of als verdediging. Later gingen mensen in de holten wonen. De grotten werden ook gebruikt als wijnkelder (cave à vin), als duiventil (pigeonnier), als magazijn of als paddenstoelenkwekerij (champignonnière). Nu zijn er woningen in gebouwd, er zijn wijnhandelaars in gevestigd, maar ook kleine winkeltjes, kunstgalerijen, ateliers en restaurants. Sommige worden gebruikt als feestzaal en zelfs als discotheek. Andere grotten zijn niet toegankelijk voor het grote publiek. Niet alleen omwille van het instortingsgevaar maar ook omdat de holtes en de gangen onderdak bieden aan vleermuizen, die een beschermde diersoort zijn. Wie een nachtje in een maison troglodyte wil slapen, kan terecht in een mooi ingerichte gîte, een enkele zelfs met binnenzwembad en een andere zelfs uitgebaat door Vlamingen.

Wonen in een troglodieten woning: handig, duur en gevaarlijk

Niet altijd evident, wonen in een grotwoning!

In een troglodieten woning leven is niet altijd zonder gevaar. Het is en blijft een woning die uit tufsteen of schelpmergel is gehouwen. Er is dus altijd instortingsgevaar. Daarom kan het onderhouden van een grotwoning duur uitkomen omdat er altijd genoeg ondersteuning moet zijn van het geheel. Ook de aanleg van modern comfort kan een dure zaak worden. Het is niet altijd evident om dingen als water, gas, elektriciteit en zelfs daglicht in een grotwoning aan te leggen. Ook het inperken van de weelderige plantengroei kan wel eens een probleem vormen. Sommige planten zoals klimop en acacia kunnen veel schade aanbrengen aan de tufwoningen met hun wortels. Andere planten zoals seringen en irissen zijn dan weer nuttig omdat hun wortelstelsel de huizen beschermt.

Gelukkig toch ook voordelen

Anderzijds is het wonen in een grotwoning handig. Alles wat je moet doen, is een voorgevel aanbrengen met hierin een deur en wat ramen. Luiken voor de ramen, nog een schoorsteen aanbrengen en je woning is klaar. Zelfs het meubilair als zitbanken kan uit de tufsteen worden gehouwen. In sommige huizen werden grote open haarden en zelfs broodovens teruggevonden. De vele gaten die je in de muren terugvindt, werden gebruikt voor het ophangen van allerhande spullen. In het gat werd een dikke stok of balk aangebracht en hieraan werd dan bijvoorbeeld een hesp te drogen gehangen. In een troglodieten woning is het altijd frisjes. Handig in de zomer maar een ongemak in de winter. Gelukkig vormt de tuf ook een natuurlijke isolering, zodanig dat de stookkosten niet te hoog oplopen. Verder zijn troglodieten woningen vaak erg ruim. Je kan er dus makkelijk 20 of zelfs 30 vrienden in uitnodigen. Het is daarom dat vele stadsmensen een troglodieten woning als buitenverblijf hebben.

Je eigendom afbakenen: niet altijd zo eenvoudig!

In sommige troglodieten woningen kan je ook problemen krijgen met de buren. Waar eindigt de ene eigendom en waar begint de andere? In sommige grotwoningen worden geregeld nog nieuwe holtes teruggevonden achter een dichtgemetselde muur. Ook komt het voor dat eigenaars bij gezinsuitbreiding gewoon een nieuwe plaats uithouwen in de tufsteen. Wil je een troglodieten woning kopen? Dan moet je goed over alle ongemakken nadenken en veel geduld oefenen want de vraag naar grotwoningen overstijgt het aanbod.

Mysterie en legenden

Het spreekt voor zich dat al die onderaardse gangen, al die holtes en al die feeërieke lichtinvallen mysterie uitstralen. In vroegere jaren heeft dit geleid tot het ontstaan van heel wat legendes. Een van deze legendes is die van "Le puits qui parle" in Troo (zie hieronder). Ook geloofden de mensen dat er in de holtes draken huisden en dat er schatten waren verborgen. Tot op heden heeft men deze spijtig genoeg nog niet gevonden.

Bekende troglodieten gebouwen in de Loirestreek

Vallée Troglodytique des Goupillières bij Azay-le-Rideau (C)

Dit "Bokrijk" met troglodieten boerderijen werd in 2000 geopend voor het publiek. Je vindt er de originele boerderijen met de oorspronkelijke meubels en gebruiksvoorwerpen. Je krijgt er een heel mooi beeld van hoe het leven er aan toe ging. Trek wel stevige stapschoenen aan en neem een trui mee. In sommige gangen en holtes zal je ook gebukt moeten lopen want heel hoog is het er allemaal niet.

Turquant-Val-Hulin

In de troglodieten woningen van Turquant-Val-Hulin worden nog de traditionele "pommes tapées" gemaakt en verkocht. Pommes tapées is een traditioneel appelgerecht uit de streek waarbij appels werden platgeslagen (vandaar de naam), gedroogd en overgoten met rode wijn en kaneel. Op die manier konden de appels langer bewaard worden.

Château de Brézé

In de Val de Loir vind je het kasteel van Brézé. Hier zijn vooral de kelder die een bezoekje waard zijn. Je vindt hier een militaire troglodieten stad. In de 17de eeuw kwam het leger van de Prins van Condé hier schuilen. Je vindt er onder andere een troglodieten ijskast en een ondergrondse ophaalbrug. Verder heel wat uitleg in de vorm van beeldmateriaal.

Troo (A)

Troo is een piepklein middeleeuws dorp op de Loir, een onrechtstreekse zijarm van de Loire. Het ligt op 7 kilometer van Montoire en 25 kilometer ten westen van Vendôme. Sinds het neolithicum werden de onderaardse galerijen van het dorp gebruikt als bescherming en als verdediging. Je vindt er dan ook de "cafforts" (= caves-fortes) die dienden als schuilplaats tijdens de oorlog van 1870. In de twintigste eeuw werden deze holtes gebruikt als paddenstoelenkwekerijen. In sommige grotwoningen wonen mensen, vooral in de Rue Haute. Andere kan men niet meer binnen door het instortingsgevaar en omdat er beschermde vleermuizen huizen.

De legende van "le puits qui parle"

Een man was zijn praatzieke vrouw zo beu, dat hij wenste dat ze verdween. Zijn woorden waren nog niet koud of de duivel kwam de kletskous halen. Maar de vrouw kwebbelde maar door en de duivel liet haar dan maar vallen. De vrouw belandde in een opening in de tufsteen. Aangezien ze ook daar haar mond niet hield, spreekt men nu in Troo van de "puits qui parle", de put die spreekt.

Lavardin

Ook dit dorp ligt op de Loir. Hier vind je de Cave des Vierges, ook Grotte des Vierges of Cave aux Fées genoemd. De holtes op twee niveaus zijn verbonden met twee trappen. Je vindt er een altaar.

Les Roches L'Evêque

De Chapelle Saint-Gervais maakte deel uit van een belangrijk geheel, samen met het nu verdwenen kasteel van Boydan. De kapel bevond zich op drie niveaus maar is nu gedeeltelijk ingestort. Aan de buitenkant heeft men een prachtig beeld. Deze site doet dromen van vervlogen tijden en straalt een zekere rust uit. Niet verwonderlijk dus dat een Japanse firma het geheel wou opkopen om er een soort retraite van te maken voor hun kaderleden.

Doué-la-Fontaine (B)

Doué-la-Fontaine is een klein dorpje in de Maine-et-Loire met twee grote troeven. Enerzijds is Doué de grootste producent van rozen voor Frankrijk, anderzijds is het een must voor amateurs van troglodieten bouwsels. In de groeven waaruit schelpmergel (falun) werd gegraven, ontstonden holtes. Schelpmergel is een materie die hier zo'n tien miljoen jaar werd achtergelaten door de zee. In Doué ligt op sommige plaatsen een laag van soms wel 23 meter dik. Wie wil kijken hoe zo'n groeve er uit zag en hoe de arbeiders er leefden en werkten, kan terecht in La Sablière op 16, rue de la Petite-Riffaudière. Hier krijg je een heel goed beeld aan de hand van het leven van ene Maurice Grégoire die uiteindelijk, door het vele werken in het donker, blind werd.

Een van de holtes uit de groeve heeft wat weg van een kathedraal. Je hebt er prachtige bogen en een schitterende lichtinval wanneer je op een zonnige dag gaat. Wie goed kijkt, ontdekt op de muren de initialen van mensen die hier in de groeven gewerkt hebben en data. Arbeiders die niet konden schrijven, houwden een beeltenis van hun hoofd uit. In de cave cathédrale vind je zo'n voorbeeld. Schitterende foto's te maken bij het diffuus licht dat de muren prachtige kleurschakeringen bezorgt. Deze kathedraal is het grootste troglodieten bouwwerk van Frankrijk. Je vindt ze in de Rue des Perrières.

Een beetje luguber misschien: de sarcofagengrot (la cave aux sarcophages). Je vindt deze in de Rue Croix-Mordret op nummer 1. Van de zesde tot de negende eeuw werden hier uit schelpmergel sarcofagen gemaakt voor de beroemdheden en de rijken van die tijd. Er werden ongeveer 35.000 sarcofagen gemaakt in deze grot. Op het einde van het bezoek kom je ook weer in een soort kathedraal terecht. Een aanrader.

Les arènes bevinden zich in de ... rue des Arènes, hoe kan het ook anders. Deze arena's, uitgehouwen uit schelpmergel, worden soms toegeschreven aan de Romeinen maar het is waarschijnlijker dat ze in de middeleeuwen werden gemaakt voor het geven van spektakels. Rond de kerstperiode is in het amfitheater een mooie, feeërieke kerstmarkt.

Verder kan je naar een dierentuin in de oude groeve. Deze dierentuin is uniek, omdat de dieren in een natuurlijk milieu vertoeven. De schelpmergelgroeve is bedekt met een weelderige plantengroei. Hier en daar zijn kleine meertjes ontstaan. Ideaal dus voor heel wat dieren die zich hier in het paradijs op aarde wanen. Vele diersoorten die met uitsterven bedreigd waren, zijn hier terug aan het kweken geslagen. Bij de dieren staan bordjes met uitgebreide uitleg en met de exacte geboortedata. Volg de weg op de rechterkant en je komt netjes voorbij alle dieren zonder rondjes te draaien of verloren te lopen. Ook voor amateur-fotografen is deze plek magisch. Vergeet dus zeker je fototoestel niet! Reken op zo'n dikke drie uur om alles rustig te kunnen bekijken. Je vindt deze mooie zoo op 103, Route de Cholet.

La Fosse

Dit ondergronds dorp vind je in Forges. Twintig jaar geleden was het nog bewoond, nu is het een interessant museum.

Rochemenier

In Rochemenier (7 kilometer ten noorden van Doué) vind je ondergrondse boerenwoningen. In de ruimten heel wat traditionele voorwerpen. Je mag er twee bezichtigen van de 40 boerderijen en de 250 zalen die ooit in de gemeente werden gegraven. Recentelijk werden ook sporen gevonden van een Gallo-Romeinse nederzetting, wat het geheel nog interessanter maakt. Aan de overkant de Sainte-Madeleine-et-Saint-Jean kerk uit de dertiende eeuw.

Dénezé-sous-Doué

Drie kilometer van Rochemenier vind je de gesculpteerde grot (la caverne sculptée) op de D69. In de tufsteen werden hoofden uitgehouwen. Het geheel lijkt op een stripverhaal. Er wordt de draak gestoken met de rijken en de mode. Het geheel dateert uit de 16de en 17de eeuw. De gids vertelt er enkele leuke anekdotes.

Champignonnière du Saint-aux-Loups

Een paddenstoelenkwekerij in een grottenstelsel waar je kan kennismaken met de verschillende stadia van het paddenstoelen kweken en met verschillende, soms zeldzame, soorten paddenstoelen.

Saumur (D)

In Saumur worden de grotten gebruikt als wijnkelders en als paddenstoelenkwekerijen.

Kortom, heb je een thema nodig voor een vakantie in de Jardin de la France (de tuin van Frankrijk) dat een beetje anders is dan de traditionele bezoeken aan de vele kastelen, dan ben je hier aan het goede adres!