De Duitse Rijksdag, het parlementsgebouw van Duitsland

De Duitse Reichstag is sinds 1999 weer de zetel van het Duitse parlement. Dit markante gebouw is zijn bouw in 1894 een van de bekendste gebouwen in Berlijn. Het door de Tweede Wereldoorlog en het vallen van de Berlijnse muur een symbool geworden van de Duitse wederopstanding en hereniging.

De geschiedenis

De aanleiding en bouw

Voordat het huidige gebouw er kwam in 1894 waren er in de buurt al diverse gebouwen waar onder andere het Pruisische parlement vergaderde. Dit gebouw volstond niet echt voor Pruisen zelf en met het een worden van Duitsland, en als gevolg daarvan dat Berlijn de nieuwe hoofdstad werd, was dringend behoefte aan een beter gebouw. Uiteindelijk hakte keizer Wilhelm I de knoop door, maar waren er nog problemen om er een plaats voor het gebouw te vinden. Uiteindelijk wist Otto von Bismarck dat te regelen na het overlijden van een Berlijnse graaf. De eerste steen werd in 1884 gelegd. Opvallend was dat behalve de staatsman Otto von Bismark er voornamelijk militairen aanwezig waren bij de ceremonie.

Alhoewel in het ontwerpen en bouwen van de Reichstag problemen ontstonden is het toch gelukt om het gebouw in 1894 af te krijgen. Er waren nog diverse problemen bij het bouwen ervan, omdat keizer Wilhelm I zich ermee bemoeide. De keizer eiste bijvoorbeeld dat het gebouw niet hoger werd dan zijn paleis. Toen de koepel toch 30 centimeter hoger bleek te zijn, sprong hij ook uit zijn vel.

Bij de bouw kwamen er nog problemen omdat bij de oorspronkelijke koepel, die op het gebouw moest verrijzen, van een stenen constructie uitgegaan was. Er werden in een later stadium een aantal aanpassingen aan het ontwerp gedaan, terwijl men al was begonnen met de bouw. Doordat de koepel groter moest worden waren de steunmuren aan de zijkanten niet sterk genoeg en moest er naar een alternatief gezocht worden. Dit is een stalen koepel geworden. Een andere wijziging werd doorgevoerd toen de vooraanstaande architect Paul Wallot voorstelde om het gebouw in een nieuw ontworpen nationale bouwstijl te bouwen. Dit plan vond doorgang, maar hiervoor waren niet veel aanpassingswerkzaamheden nodig, omdat men net met de ruwbouw begonnen was. Op de stijl komen we later nog terug.

De eerste jaren

De eerste jaren van het gebouw verliepen rustig omdat het pas opgerichte parlement nog niet helemaal duidelijk wist hoe veel taken bij hun lagen en omdat de keizer nog zijn invloed had. 10 jaar na het gereedkomen van het gebouw werd in 1894 het laatste plan uit het oorspronkelijke bouwplan uitgevoerd; het plaatsen van de zin Dem Deutschen Volke, wat aan het Duitse volk betekend. De reden dat dit niet direct gebeurde was omdat de Duitse keizer Wilhelm I nogal tegenwerkte.

Na het einde van de Eerste Wereldoorlog werd op last van het verdrag van Versailles een nationale vergadering opgericht, die in eerste instantie in de Reichstag wilde vergaderen. Door de problemen omdat de communisten en andere partijen in Berlijn onrust probeerde te veroorzaken vertrok de nationale vergadering uit Berlijn en verhuisde naar de stad Weimar, waar de naam de Weimarrepubliek vandaan komt.

Het nationaal-socialisme en de brand
Het einde van de Weimarrepubliek werd de monsterzege van de NSDASP van de latere dictator Adolf Hitler. Deze liet de nationale vergadering weer naar Berlijn verhuizen. Overigens was de verhuizing naar Berlijn grotendeels show, want nadat Hitler aan de macht kwam begon hij al met zijn tegenstanders uit de weg te ruimen, waardoor er een 'showparlement' overbleef. Niet lang na deze gebeurtenis, op 27 februari 1933, brandde de Reichstag voor een groot deel uit. De nationaal-socialisten beweerden dat het vuur was aangestoken door de communisten. Voor de brand die de rijksdag voor een deel in de as legde werd de Nederlander Marinus van der Lubbe opgepakt en vermoord.
Na de brand werd de rijksdag enigszins hersteld, zodat er bijeenkomsten van groepen gehouden konden worden. Het kreeg in de daaropvolgende tijd onder het nationaal socialisme niet de functie van parlementszetel, omdat er niet een echt parlement meer was. Het gebouw is overigens zelfs even als kraamafdeling van een ziekenhuis gebruikt.

In het einde van de oorlog raakte het gebouw zwaar beschadigd door de Russen. Uiteindelijk wisten zij de beroemde rode vlag met de hamer en sikkel op het gebouw te plaatsen. Nadat ze dit gedaan hadden hebben ze op een aantal muren zogeheten "ik was hier" berichten achter gelaten.

De deling van Duitsland

Bij de Potsdamconferentie is besloten dat de Sovjet-unie het stadsdeel Berlin-Mitte kreeg, met als grens de Brandenburger Tor. De Reichstag lag dus net ten Westen van de weg die vlak voor de Brandenburger Tor langs ging, waardoor hij in de Franse zone terecht kwam. Het gebouw was in de oorlog zwaar beschadigd geraakt. In 1954 werden de resten van de koepel opgeblazen, omdat instortingsgevaar dreigde. De rest van het gebouw werd gerestaureerd.

Met het opheffen van de bezetting van Duitsland kreeg Oost Berlijn de functie als regeringsplaats terug voor de Duitse Democratische Republiek (de communistische DDR), maar bleef West Berlijn verdeeld in zones. Verder vond de net gekozen Bundeskanselier (president) Adenhauer het niet verstandig om een regeringszetel in een enclave te hebben, waardoor het Duitse parlement niet in Berlijn, maar in Bonn neerstreek. De Bundestag bleef in Bonn tot na de hereniging. Tot de hereniging werd het gebouw weer ingericht als vergaderzaal en gebruikt voor congressen en dergelijke. Het Duitse historische instituut was in een vleugel gevestigd.

De hereniging van Duitsland

Na de Duitse hereniging van 3 oktober 1990 gingen er al snel stemmen op om de regering weer naar Berlijn te laten verhuizen. In de Bundestag werd al begin 1991 het voorstel aangenomen om zitting te gaan nemen in Berlijn. Er volgde een wedstrijd voor de ontwerpen, waarbij uiteindelijk een ontwerp van Norman Foster won. Tijdens het uitwerken van het ontwerp is de Reichstag nog voor 14 dagen als kunstuiting ingepakt geweest. In 1995 begonnen de voorbereidingen voor de renovatie en bouw van de nieuwe koepel. Hierbij kwamen de aantekeningen van de Russische soldaten aan het licht die in mei 1945 op de muren waren gekrast. Deze maken nu achter plexiglas een onderdeel uit van het gebouw. Om de weer de functie van parlementsgebouw te kunnen vervullen zijn er dependances gebouwd aan de overkant van de rivier de Spree, dus in Berlin-Mitte. Het gebouw van de Bundeskanzelier staat aan de Platz der Republiek. De Reichstag werd in september 1999 weer in gebruik genomen als parlementszetel.

Het gebouw

Der Reichstag
De rijksdag valt op omdat hij in de eclectische stijl gebouwd is. Deze stijl is een samenvoeging van meerdere stijlen. Zo is aan de voorkant van de Reichstag duidelijk een Grieks element te zien aan de zuilen bij de ingang, maar in diverse delen van het gebouw worden ook elementen van de renaissance en barok gebruikt. Bij de dakrand zelf zijn duidelijk gotische versiersels te zien. Het gebouw bestaat uit 4 torens aan de zijkanten, als een soort kasteel, met daartussen een lange, hoge muur en aan de binnenkant de parlementszaal.
De plenaire zaal is 1200 vierkante meter groot. De rijksdag is voornamelijk gebouwd met kalk- en zandsteen. De plenaire zaal bevat een grote 'Bundesadler' (bonds adelaar) die van aluminium gemaakt is en 2,5 ton weegt.
De koepel
De huidige en oude koepel zijn allebei opgetrokken uit staal. Na de vernieling van de oude koepel door de oorlog is er in 1994 een nieuwe ontworpen. Deze bestaat uit stalen draagbalken die de glazen muurplaten dragen. Er lopen twee wenteltrappen naar de top van de koepel, een voor omhoog en de andere voor omlaag gaande mensen. De bovenkant van de koepel is open. Dit heeft een verklaring: door het ontwerp van de koepel wordt de koepel zelf en een groot deel van de Bundestag in de zomer door de luchtstroom gekoeld en in de winter verwarmd. Ook bevat de koepel een zonnecollector die met de zon meedraait. Hierdoor wordt er aanzienlijk minder energie gebruikt dan bij een ander gebouw het geval zou zijn.

De koepel is apart van de rest van het gebouw te bereiken en heeft op de begane grond een restaurant. Deze combinatie van koepel en gebouw, gecombineerd met het uitzicht over de fantastische skyline van Berlijn hebben de Reichstag tot een publiekstrekker gemaakt, waar 'zomers soms wel wachtrijen van twee uur staan.

De naam van het gebouw

Vaak hoort men twee namen om het gebouw aan te duiden:

1. Der Reichstag
2. Der Bundestag

Het verschil in deze twee is historisch. Bij allebei de namen wordt naar het Duitse parlement verwezen. Echter de eerste was de naam van het parlement onder keizerlijk Duitsland, en bij bouw ook de naam van het gebouw. Na het verliezen van de eerste wereldoorlog werd het de parlementszetel van de Weimar-republiek, maar bleef het de Reichstag heten.

Na de Tweede Wereldoorlog werd Berlijn verdeeld, waardoor de West-Duitse regering naar Bonn verhuisde. De Reichstag vervulde toen geen parlementsfunctie. Met de Wende (het een worden van Duitsland) en het verhuizen van het parlement naar Berlijn nam het parlement de naam van Bundestag mee. Hierdoor wordt sinds 1995 ook de term Bundestag gebruikt voor het gebouw.