Nederland en de VOC: rijkdom van overzee

Ooit was Nederland een zeevarende natie van jewelste en bracht de handel met verre landen ongekende welvaart. De handel in specerijen uit Indië zorgde zelfs mede voor de Gouden Eeuw en de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) was de eerste multinational ter wereld. Op diverse locaties vind je opnieuw gebouwde VOC-schepen en exposities over de handel overzee. Een konvooi onder leiding van de Nederlanders Cornelis en Frederik de Houtman vond in 1596 de zuidelijke doorgang naar Indië en wist de archipel zelfs te bereiken, ondanks veelvuldig vijandelijk treffen onderweg. Vanaf dat moment was Holland voor het kopen van kostbaarheden als nootmuskaat, peper en foelie niet meer afhankelijk van Venetië, Spanje en Portugal, maar kon rechtstreeks, dus goedkoper, inslaan. De Houtman stichtte meteen een factorij (stapelplaats van koopwaren) op het eiland Java en al snel voeren zakenlieden vanuit vele plaatsen in Holland uit naar Indië. In 1602 voegde staatsman Johan van Oldebarneveldt de zeventien bedrijven die op Indië voeren samen tot één grote compagnie: de VOC. In de twee daaropvolgende eeuwen voeren honderden schepen met de VOC-vlag uit en keerden terug met specerijen en andere kostbare waar. Áls ze terug keerden tenminste. De gevaren onderweg waren groot: storm, piraterij en de nog lang durende concurrentiestrijd met handelaren uit onder meer Spanje en Portugal.

Batavia

Het schip de Batavia verging bijvoorbeeld in 1628 al tijdens zijn eerste reis naar Indië, vlak voor de kust van West-Australië. Op de Bataviawerf in Lelystad kwam in 1995 een reconstructie van het oorspronkelijke schip gereed. Een reconstructie houdt in dat het schip is gebouwd op dezelfde wijze als de 17e-eeuwse Batavia, met materialen, gereedschappen en technieken die ook toen gebruikt werden. Het bouwproces was een leerproject waarbij onder meer werkloze jongeren de gelegenheid kregen een vak te leren. Inmiddels wordt op de Bataviawerf gebouwd aan een nieuw schip: de Zeven Provinciën uit 1665. Dit was het vlaggenschip waarmee Michiel de Ruyter zijn zeeslagen won. De Batavia is van boven tot onder te bezichtigen. Klim in het want (mogelijk op diverse dagen in het hoogseizoen), kruip door het ruim waarin de 341 opvarenden sliepen en neem een kijkje in het buiten het schip hangende ‘gemak’. Ook de ateliers en werkplaatsen op de werf zijn toegankelijk: de touwslagerij en de zeilmakerij bijvoorbeeld. Heel interessant is het beeldsnijdersatelier. De Batavia is rijkelijk versierd met houten beelden en hier kun je zien wat er allemaal komt kijken bij het maken daarvan. In het hoofdgebouw kun je onder meer een film zien over de bouw van het schip. Ook kom je er meer te weten over de stranding van het schip in 1628, wat gepaard ging met moord, verraad en muiterij.

Meer informatie Bataviawerf

Oostvaardersdijk 01-13
8243 PB Lelystad
0320 – 26 14 09
Bataviawerf
dagelijks 10 – 17 uur
toegang: € 5 - € 11

De Amsterdam

Ook in het Amsterdamse Scheepvaartmuseum komt de VOC-historie tot leven in een opnieuw gebouwd schip uit die tijd: de Amsterdam. Dit schip is een replica en geen nauwkeurige reconstructie. Het schip ziet er oorspronkelijk uit, maar het is gebouwd van tropisch hardhout in plaats van eikenhout. De smalle ladders waarmee opvarenden van dek naar dek klommen, zijn vervangen door een trappenhuis. En voor de ballast is beton gebruikt. De oorspronkelijke Amsterdam was net als de Batavia niet fortuinlijk en verging al tijdens de eerste reis in 1749. Door een zware storm moest het schip schuilen voor de Engelse kust. De storm was zo zwaar dat de kapitein, Willem Klump, besloot het schip op het strand te zetten en zoveel mogelijk van schip, lading en bemanning te redden. Dat lukte niet. Niet alleen werd het schip geplunderd, ook zakte het weg in de klei en verdween het binnen enkele weken onder de golven. De replica ligt sinds 1990 afgemeerd bij het Scheepvaartmuseum en is van binnen te bezichtigen. Regelmatig wordt de Amsterdam bevolkt door acteurs, die het leven aan boord van een VOC-schip uitbeelden.

Meer informatie VOC-schip Amsterdam

Kattenburgerplein 1
1018 KK Amsterdam
020 – 523 22 22
Scheepvaartmuseum
dagelijks 9 – 17 uur
toegang (museum en schip): € 7,50-15 (Museumkaart geldig)

Nog een VOC-schip

In Australië werd begin jaren 1990 de Duyfken opnieuw gebouwd. Dit schip zeilde in 2002 naar Nederland om hier de viering van 400 jaar VOC mee te maken (Duyfken).