Terschelling – van zandplaat naar Fries Waddeneiland

Terschelling, het Waddeneiland tussen Vlieland en Ameland, is van strandwal naar zandplaat gegroeid tot een eiland. De Schelling werd Terschelling en het eiland stuiterde in de loop van haar geschiedenis bestuurlijk heen en weer tussen Noord-Holland en Friesland. Het ene moment werd het bestuurd vanuit Noord-Holland en dan weer maakte een Friese familie er aanspraak op en mocht het eiland zich Fries noemen. In de eerste helft van de twintigste eeuw was het weer Noord-Hollands, tot het in 1942 definitief aan Friesland werd toegewezen.

Het Friese eiland dat eens Noord-Hollands was

• Strandwal en zeespiegel
• De Schelling
• Sint Luciavloed
• Waddenzee en Zuiderzee
• Waddeneiland bij Noord-Holland
• Terschelling naar Friesland

Strandwal en zeespiegel

Eerst waren er de gletsjers – tussen de honderd- en tweehonderdduizend jaar geleden – en daarna de strandwal. Zo’n 12.000 jaar geleden begon het Waddengebied vorm te krijgen. Rond 3800 v.Chr. kwam het water: de bodem daalde en de zeespiegel steeg en er ontstonden twee lange zandbanken. De ene liep van Alkmaar tot het Vlie en de andere van Vlie tot en met Ameland, tot er rond het jaar 0 een zeegat werd geslagen, dwars door wat Terschelling zou worden. Het eiland kreeg vorm doordat het zeegat naar het oosten opschoof. Vanaf de 1e tot de 13e eeuw overstroomde het moerassige achterland van de strandwallen steeds vaker. Stormen stuwden het water op en sloegen bressen tussen de zandplaten. De eilanden ontstonden en de Waddenzee kreeg vorm.

De Schelling

De zandplaat die Terschelling zou worden kreeg in de middeleeuwen de naam De Schelling of Schellinck. In die tijd lag ten oosten van De Schelling nog een eiland, dat Wexalia (of Wuxalia of Wecsile) werd genoemd. Deze twee zandplaten groeiden samen uit tot het eiland Terschelling.

Wexalia

De naam Wexalia raakte in de middeleeuwen in onbruik en De Schelling werd Terschelling.

Sint Luciavloed

Terschelling is via een veerverbinding over de Waddenzee verbonden met het vasteland. De veerboot legt aan in Harlingen, na een oversteek van 35 kilometer. Hemelsbreed is de afstand 25 kilometer, maar de veerboot moet de vaargeul volgen en die gaat licht slingerend door de Waddenzee. Een belangrijk moment in de geschiedenis van de Waddenzee en het eiland is de Sint Luciavloed op 17 december 1287. Voor die stormvloed was het eiland te voet bereikbaar.

Hoorn

De oversteek vanaf het Friese vasteland kwam uit bij het dorp Hoorn, dat in die tijd dan ook de belangrijkste plaats van het eiland was. Na de watersnood was het gebied tussen eiland en land een echte zee geworden, de Waddenzee.

Waddenzee en Zuiderzee

De Sint Luciavloed aan het einde van de 13e eeuw was een watersnood die heel veel slachtoffers eiste in Groningen en Friesland en ook in Zeeland. Door de vloed ontstonden de Waddenzee en de Zuiderzee. West-Friesland werd voor altijd van Friesland gescheiden. Een jaar later werd het door graaf Floris V ingelijfd bij Holland.

Waddeneiland bij Noord-Holland

Terschelling wisselde in de loop der eeuwen enkele malen van eigenaar/ bestuurder. In de 10e eeuw was het in handen van een Hollandse graaf en bleef het een tijd lang Hollands, al bestierden in de 14e eeuw Friezen het eiland. Er woedde in die tijd een Fries-Hollandse strijd. In de 15e eeuw was het een Hollandse heerlijkheid, bezit van Hollandse edelen, betwist door de Friese familie Popma.

Twisten

De Hollander edelen stelden vervolgens een Fries aan als schout, een ambtenaar die belast was met de taak van bestuur en handhaven van de orde. Het bleef onrustig op Terschelling, wat de heerschappij betrof. Diverse families bestreden elkaars rechten.

Terschelling naar Friesland

Tot 1942 was Terschelling Noord-Hollands, net als Vlieland. Op 1 september 1942, midden in de Tweede Wereldoorlog, ging het eiland over van provincie Noord-Holland naar de provincie Friesland. Een Duitse officier stelde voor de twee eilanden bij Friesland te voegen. Ze hadden immers eerder ook bij die provincie gehoord. Seyss-Inquart, de Duitse Rijkscommissaris van Nederland in die oorlogsjaren, ging akkoord en zette in 1942 zijn handtekening onder de provinciale herindeling. En zo is het gebleven. De Nederlandse regering bevestigde die situatie na de bevrijding. Vanaf 1951 hoort Terschelling officieel bij de provincie Friesland.

De Waddeneilanden

Tegenwoordig vallen Schiermonnikoog, Ameland, Terschelling en Vlieland onder Friesland en is alleen Texel Noord-Hollands.

Lees verder

• Waddeneiland Ameland is de maat
• Waddeneiland Terschelling – en het Stryper Wyfke
• Waddeneiland Schiermonnikoog – eiland van schiere monniken
• Borkum – Waddeneiland van jutters en walvisvaarders
• De Terschellinger - krant en weekblad van het eiland