De kathedraal van Chartres

De kathedraal van Chartres is een van de meest raadselachtige ter wereld. Wie bouwde dit godshuis en waarom? Wat is er zo bijzonder aan deze plaats? Waar haalden de architecten hun kennis vandaan?

Het onstaan van Chartres

Chartres ligt aan de oever van de Eure in een vruchtbare vlakte, 90 km te zuidwesten van Parijs. Van alle gotische kathedralen is die van Chartres wel de meest bejubelde en meest geheimzinnige, niet op de laatste plaatse door de locatie. Nog vóór de beschaving van de Galliërs en Kelten in dit deel van Europa tot bloei kwam, waren de bouwers van megalietkringen als die van Stonehenge hier al aan het werk geweest, door er een door een aarden wal omgeven Dolmen (drie tot vier verticale steenblokken die een grote platte deksteen schragen) te bouwen, naast een bron binnen een terp.

Toen in de 3e eeuw de eerste Christenen naar Chartres kwamen bouwden zij op deze plek een kerk gewijd aan de Heilige Maagd. De eerste vijf godshuizen werden door brand verwoest, maar steeds werd er een nieuwe gebouwd, als zichtbaar bewijs van het geloof en ook de tomeloze energie van vele pelgrims, bouwers, architecten en de bevolking. De bouw van de huidige, zesde, laatste basiliek, de gotische kathedraal, is in nevelen gehuld. Er bestaat geen samenhangend verslag van de planning of de bouw van een van de fraaiste scheppingen die de architectuur ooit heeft voortgebracht.

Waar kwam deze architectonische kennis vandaan?

Uit allerlei brokstukjes informatie ontstaat een zeer opmerkelijk verhaal. Het begint met Bernadus van Clairvaux, de stichter van de orde der cisterciënsers, die kans zagen negen Franse edelen over te halen om al hun aardse bezittingen te verlaten en op zoek te gaan naar de geheimen die volgens Bernard begraven moesten zijn in de Allerheiligste van de ruïnes van Salomo’s Tempel in Jeruzalem. De edelen werden bekend als de Tempeliers; en ze brachten bijna tien jaar door in het Heilige Land, om - even geheimzinnig als ze waren vertrokken- in 1128 in Frankrijk terug te keren. Vanaf dat moment bloeide de gotische architectuur op, maar niemand hoe dit is ontstaan. Hadden de Tempeliers de sleutel tot zeer oude kennis gevonden? En brachten zij deze kennis nu met de hulp ban de cisterciënsers in praktijk? Anders gezegd: Was de gotiek, waarvan Chartres een van de hoogtepunten is, het resultaat van de Tempeliers?

Er is zowel vóór als tegen de veronderstelling gepleit, maar de waarheid is moeilijk te achterhalen. Is het mogelijk dat de Franse ridders de resten van Mozes Ark des Verbonds en de erin verborgen geheimen hadden gevonden, de Goddelijke Wet die getal, gewicht en maat beheerst? De knapste geleerden onder de cisterciënsers zouden jaren nodig hebben gehad om dergelijke geheimen te doorgronden en de erin vastgelegde beginselen van de hogere wis- en meetkunde te achterhalen. Wat ook de aard van hun ontdekking geweest moge zijn, zeker lijkt dat - toen de eerste kathedraal van Chartres grotendeels in de as was gelegd - deze monniken voldoende wisten om de principes van die sacrale bouwkunst in praktijk te brengen.

Binnen dertig jaar schiepen metselaars, beeldhouwers, glazeniers en timmerlieden een godshuis van zo’n adembenemende schoonheid dat maar weinig die het betraden er niet door werden ontroerd. Want de oriëntatie, de proporties, de positie en de symboliek van deze kathedraal zijn alle berekend op het verkwikken van de ziel en het ‘opwekken’ van de geest.

Het sacrale hart van de kathedraal bevindt zich tussen de tweede en derde uitbouw van het koor: hier stond het oorspronkelijke hoogaltaar, dat in de 16e eeuw werd verwijderd. Het waterpeil in de bron ligt er circa 37meter onder. Precies even hoog erboven bevindt zich het hoogste punt in het gotisch gewelf, met de spitsbergen die zo karakteristiek zijn voor de gotische bouwkunst, zo volmaakt geproportioneerd dat het lijkt alsof ze niets hoeven te schragen.

Waarom was Chartres een pelgrimsoord?

Chartres is een centrum van werkzame spiritualiteit en bezit naar verluidt het vermogen ons mensen te transformeren naar een hoger spiritueel niveau. Vele pelgrims die via de Westelijke Hoofdpoort de kathedraal betraden, ontdekten dat ze ongewild een rechtere houding aannamen, met opgeheven hoofd. Want de proporties van het interieur lijken een uitgesproken ‘verheffend’ effect op het lichaam te hebben. Alsof het moet worden voorbereid op de aardse uitstraling onder de voeten, in combinatie met de goddelijke inspiratie van bovenaf.