Symboliek van de Notre Dame van Chartres

De monumentale gotische kathedraal van Chartres zit vol symboliek. Het dak boven middenschip en dwarsschip heeft een kruisvorm. De twee torens worden gezien als vingers van God. De indeling is wellicht ontworpen met behulp van het zgn. Gouden Getal (1,618), want de afstand tussen de zuilen en de lengte van middenschip, dwarsbeuken en koor zijn allemaal veelvouden van dit getal.

Inspirerend bouwwerk

In het noorden van Frankrijk ligt de stad Chartres. Het is een kleine marktstad die gedomineerd wordt door een schitterende 12de eeuwse gotische kathedraal: de Notre-Dame. De krachtige uitstraling van het bouwwerk maakt op menig bezoeker een diepe indruk. De sierlijkheid van het Godshuis en het kunstig vervaardigde glas-in-lood heeft na meer dan 800 jaar nog niets aan schoonheid ingeboet. Nog altijd worden er diensten gehouden. Naast pelgrims en kerkgangers komen ook architecten en geschiedkundigen naar deze kerk. De laatst genoemden niet in de laatste plaats om haar geheimen te ontsluieren.

Geschiedenis

De prehistorische mens

De plaats waar de Notre-Dame thans staat werd al lang voor spirituele doeleinden gebruikt. De prehistorische mens had in Chartres reeds een dolmen neergezet in een poging om de aardenergie te bedwingen. Een dolmen is een aantal stevige, ruwe stenen, afgedekt met een platte steen. Wie de ruimte tussen de ruwe stenen binnenging, zou nieuwe energie opdoen door de krachten in de aarde. Mettertijd werd deze plek, die ook een bron en een door mensenhand aangelegde heuvel omvatte, heilig.

De druïden

In de voorchristelijke tijd stichtten de druïden (Keltische priesters uit Gallië en Groot-Brittannië) een school in Chartres. Deze school werd een centrum voor de druïden-leer. Ingegeven door een profetisch visioen sneden de oude priesters een houten beeld van een maagd met kind. Dit beeld noemden zij 'de Maagd onder de Aarde'.

De christenen

Het beeld werd in de 3de eeuw zwart van ouderdom teruggevonden door christenen, die het sindsdien aanbaden als 'de Zwarte Maagd'. Op de gewijde grond bouwde men de eerste Mariakerk, waarna nog vele bouwwerken zouden volgen, met als hoogtepunt het hedendaagse gotische meesterwerk. Het is de zesde kerk die in de loop der tijden op de heuvel in Chartres is gebouwd. De voorgaande vijf kerken werden door brand verwoest:

• de eerste werd verwoest door de hertog van Aquitanië in 743;
• de tweede werd door de vikingen door middel van vuur met de grond gelijkgemaakt in 858;
• de derde ging in vlammen op in 962;
• de vierde brandde af in 1020;
• de bouw van de vijfde kerk begon in 1134. Het was de eerste Notre-Dame, een kathedraal die in 1194 ook bijna afbrandde.
• Vervolgens zag de jongste versie de huidige, zesde kerk, het bouwkundig levenslicht.

Legende

Omtrent de inspiratiebron voor de huidige kathedraal zijn vele theorieën in omloop. De legende verhaalt dat de geavanceerde kennis, die nodig was voor het bouwen van dit soort bouwwerken door de allereerste Tempeliers meegenomen was uit het Oosten. Die Tempeliers waren negen Franse ridders. Ze waren door de stichter van de cisterciënzerorde (Bernard de Clairvaux) overgehaald hun aardse goederen op te geven en op zoek te gaan naar 'de geheimen', die begraven zouden liggen in het heiligdom onder de resten van Salomo's tempel in Jeruzalem. De zoektocht van de ridders duurde 10 jaar en in die tijd zouden zij zich hebben ingelaten met occulte zaken. Bij hun terugkeer in Frankrijk (in 1128) ging het gerucht dat zij de Ark des Verbonds gevonden hadden.

Het Gouden Getal

De Ark des Verbonds was een kist die de Goddelijke Wetsgeheimen betreffende getal, gewicht en maat zou bevatten. Dit inclusief het 'Gouden Getal' (1,618). De verhouding 1 : 1,618 noemen we de Gulden Snede of het Gulden Midden. Deze verhouding wordt als aangenaam ervaren en is vanaf de renaissancetijd in veel kunst- en bouwwerken toegepast.

Opkomst van de gotiek in Europa

Het tijdstip waarop de Tempeliers terugkeerden in Frankrijk valt in ieder geval samen met de opkomst van de gotiek in Europa. In 1194 begon men in Chartres met de bouw van de tweede kathedraal. Binnen dertig jaar lieten metselaars, glazeniers, beeldhouwers, meetkundigen, astronomen en andere ambachtslieden een immens heiligdom verrijzen. Sindsdien hebben de afmetingen, oriëntering, plaats en symboliek de bezoekers altijd geïnspireerd.

Heilig zwaartepunt

Het 'heilige zwaartepunt' van de kathedraal ligt tussen de tweede en de derde koornis. Dit is de oorspronkelijke plaats van het altaar. Ongeveer 37 meter onder dit heilige punt bevindt zich de druïdenbron. Op precies dezelfde afstand boven de bron bevindt zich het hoogste punt van het kathedraalgewelf.

Opmerking

Niemand weet of deze symmetrie toeval of opzet was. Maar eigenlijk doet dat niets af aan de spirituele kracht van deze plek, die mensen transformeerde, op een hoger plan tilde op dezelfde wijze als alchemisten onedele metalen in goud probeerden te veranderden.

De eigenschappen en het mystieke van de kathedraal

Van dezelfde hand?

De Notre-Dame van Chartres telt ongeveer 2.000 beelden die de bordessen en portalen van dit kerkgebouw sieren. Kenmerkend aan de beeldengroep is de natuurlijke houding en het samengaan van religieuze en aardse onderwerpen. Dat verraadt de gotische invloed. Vaak is de identiteit van de maker onbekend, maar soms vind je kenmerken van de figuren van Chartres terug in die van de kathedraal van Anger, Le Mans, Bourges en Senlis. Het wekt het vermoeden dat ze van dezelfde hand zijn.

De glas-in-loodramen

De glas-in-loodramen van Chartres behoren tot de mooiste ter wereld. Het raam met de afbeelding van de Maagd Maria vormt het middenstuk op het koor van de Notre-Dame-de-la-Belle-Verrière (Onze Lieve Vrouwe van het Mooie Glas).
Opmerking
De kunstenaar kon zijn werk pas bekijken als het was aangebracht. En dan is het te laat voor wijzigingen!

Indrukwekkende luchtbogen

Het gebruik van luchtbogen (zoals in Chartres) vond veel navolging. Het is een gotische vinding die de constructie van hoge, gewelfde daken mogelijk maakte, doordat de bogen een deel van de druk overnamen die muren en zuilen anders naar buiten zou drukken. Door toepassing van luchtbogen ontstond niet alleen een ruimtelijk effect, maar werd ook de toepassing van grote glas-in-loodpartijen mogelijk, zonder dat dit de structuur van het geheel zou aantasten.

Strijd tussen goed en kwaad

De strijd tussen goed en kwaad in de mens was een geliefd onderwerp bij middeleeuwse steenhouwers en komt dan ook in Chartres veel voor.

Verheffend effect

De pelgrim die op de drempel van de ingang van de Notre-Dame in Chartres stond (bij de Grote Westelijke Deur) hief vanzelf het hoofd op. Het interieur van Chartres kathedraal heeft dan ook een verheffend effect. Het is alsof het lichaam wordt voorbereid op de mysterieuze aardkrachten van beneden en de goddelijke inspiratie van boven.
Opmerking
Hoewel de ware aard van de spirituele betekenis misschien nooit achterhaald wordt, is de wereldse betekenis van deze kathedraal overduidelijk, als je let op de vele navolgingen zoals in de kathedraal van Reims, Amiens en Bruggen. En - hoewel de architectuur van de Notre-Dame in Chartres mogelijk ooit overtroffen zal worden - blijft de unieke fascinatie die deze kerk oproept onnavolgbaar.