Een stedentrip naar Obernai in de Elzas

Wie de Elzas in een notendop wil ervaren, hoeft niet verder te kijken dan het stadje Obernai (Ober-Ehnheim in het Duits) in het noordoosten van Frankrijk. Obernai is een middeleeuwse stad aan de voet van de Vogezen. Het ligt op de zogeheten wijnroute - la route des vins - tussen Straatsburg en Colmar in, binnen de Grand Est regio (het Bas-Rhin departement). Hoe komt Obernai aan zijn naam en wat maakt het zo bijzonder? Wat zijn de bezienswaardigheden tijdens een stedentrip naar Obernai? Deze stad en zijn omgeving - omhuld door sagen en mythen - nodigt zeker uit tot een nadere verkenning.

De Elzas

De Elzas (Alsace in het Frans en Elßas in het Duits) staat bekend om zijn wijnroute, zijn culinaire verleidingen, de mooie natuur, zijn pittoreske stadjes, burchten, kerken en kastelen. Wanneer een mengelmoes van mist, bergen, geesten en wonderen daar aan toegevoegd wordt, dan ontstaan bijna vanzelf de mythes, legenden en bijzondere verhalen die al eeuwen in de Elzas ronddolen.

Waar ligt deze streek in Frankrijk? De Elzas is een lange, dunne strook land dat in het uiterste noordoosten links van de Rijn ligt en daar de grens tussen Frankrijk en Duitsland is. De Elzas vormt in het zuiden de grens tussen Frankrijk en Zwitserland. Verder wordt deze streek in het noorden afgegrensd door Lotharingen en in het westen door de bosrijke Vogezen. Lotharingen wordt ook Lorraine genoemd. De Elzas is verdeeld in de departementen Haut-Rhin en Bas-Rhin. De Elzas behoorde in de loop der tijd dan weer tot Frankrijk dan weer tot Duitsland. Het behoorde tot Duitsland van 1870 tot 1918 en van 1940 tot 1944. Veel plaatsnamen doen onder invloed daarvan Duits aan, maar worden op zijn Frans uitgesproken. Het Elzas-dialect heet het Alemannisch of Westopperduits.

De Elzasser keuken

De traditionele streekgerechten uit de Elzas hebben duidelijk Duitse invloeden ondergaan, vooral de charcuterie. De Elzasser kok rekent wat de porties betreft op flinke eters. De gerechten zijn voedzaam en boers van karakter. Het culinaire aanbod in de Elzas vertaalt zich naar uiteenlopende gerechten met zaken als bijvoorbeeld gevogelte (gans!), wild, vis, paddenstoelen, kastanjes, sterk smakende kruiden vergezeld door geurige wijnen of bier.

Zoetigheid in de vorm van ruim bemeten taartpunten (patisserie) wordt niet geschroomd. Lokale bieren en plaatselijke destillaat zijn ook volop verkrijgbaar. De streekgerechten uit de Elzas zijn echte klassiekers en staan vrijwel standaard op het menu. Dit is niet zo verwonderlijk, omdat de ingrediënten uit de Elzas zelf komen - of het nu varkensvlees voor de worsten is of fruit voor de eau de vie (levenswater) betreft - waardoor de streek in feite zelfvoorzienend te noemen is. Daarnaast is onder de traditionele gerechten altijd wel iets van iemands gading te vinden. Zelfs water uit de kraan in Obernai komt uit lokale waterbronnen.

Een aantal Elzasser specialiteiten zijn:

• Baeckeoffe: een rijkgevulde stoofschotel vaak opgediend in een terrine versierd met folklore afbeeldingen;
• Choucroute: zuurkool met diverse soorten worsten, spek en aardappel;
• Spaetzle: dit bijgerecht is een soort pasta gemaakt van room en eieren;
• Bretzel: een krakeling als borrelhap of fastfood. De bretzel is vaak terug te vinden als symbool van de Elzas;
• Gerechten met zoetwatervis, enzovoorts.

Obernai heeft in het oude centrum veel restaurants ('winstuben'), speciaalzaken en een aantal theesalons. Daarnaast zijn in Obernai ook diverse chocolaterieën en patisserieën te vinden met aanlokkelijke etalages. In Obernai met zijn met bloemen versierde gevels, bogen en vele doorkijkjes, zijn in het oude centrum (met behoud van het traditionele karakter) sommige restaurants in traditionele vakwerkhuizen gevestigd. Een bezoek aan deze restaurants biedt de gelegenheid om de traditionele sfeer van weleer op te snuiven en het gebouw goed van binnen te bekijken. Ook sommige accommodaties zijn in vakwerkhuizen ondergebracht. Lehmann is een distilleerderij in Obernai die gespecialiseerd is in eaux de vie van bijvoorbeeld wilde frambozen, peren en kwetsen.

Toponymie van Obernai

Obernai heettte eerst Ober-Ehenheim naar de nabijgelegen rivier de Ehn. Het gaf daarmee het onderscheid aan tussen de plaatsen Ober-Enenheim en Nieder-Ehenheim (Niedernai) aan. Het is te vergelijken met de benamingen van Nederlandse plaatsaanduidingen zoals Hoge Vuursche en Lage Vuursche. De naam Ehenheim (eerder Ehinhaim) is samengesteld uit de Germaanse naam heim of haima. Dit betekent woning, thuis of dorp en is bijvoorbeeld te herkennen in het Duitse woord 'die Heimat' en het Engelse woord 'home'. De naam van de rivier de Ehn is eenvoudigweg voor heim geplaatst om samentrekkend tot de plaatsnaam Ehenheim te komen. De Obernai-vorm is een verfransing van de Elzasser Owernäh.

Mur païen: de oude muur van mont Sainte-Odile

Rondom de top van mont Sainte-Odile staat een muur met een omtrek van ongeveer 11 kilometer. Het heet 'mur païen', dat in het Nederlands de Heidense muur betekent. De oorsprong van de muur is onbekend. Die onbekendheid leidt tot allerlei verhalen en mythen rondom zijn ontstaan. Deskundigen schatten in dat de muur is opgetrokken ergens tussen 1000 en 100 voor Christus. In de Keltische tijd was de berg een plaats voor aanbidding. De Rooms Katholieke kerk heeft de muur in latere tijd het predikaat 'Heiden' gegeven. Ook deed de kerk pogingen om bezoekers die genezing zochten voor hun oogkwalen bij de 'genezende' waterbron te weren. Sommigen speculeren dat in de nabije omgeving overblijfselen staan van de tempel van een cult, die vergelijkbaar is met het Engelse Stonehenge. Zelfs heden ten dage worden bijzondere krachten (energiestralen) aan de omgeving van mont Sainte-Odile toegedicht. Langs de oude muur zijn wandelroutes uitgezet om van de indrukwekkende vergezichten te kunnen genieten.

Bezienswaardigheden tijdens een stedentrip naar Obernai

Het stadje Obernai nodigt uit om zelf te ontdekken. Het ommuurde oude centrum is niet groot en overzichtelijk qua opzet. De karakteristieke huizen in het oude centrum hebben veelkleurige daken en zijn versierd met gildewapens. Aan veel gevels hangen bakken met geraniums. Het geheel maakt een verzorgde indruk. Tijdens de Heilige Roomse Rijk periode is een dubbele ommuring rondom het centrum gebouwd ('remparts' geheten). Het bestaat uit twee dikke muren die aan de bovenkant met elkaar verbonden zijn door een brede avenue met aan weerszijden bomen. Er kan op de 'rempart' gewandeld en gefietst worden. Ondanks wat bestemmingsverkeer en diverse parkeerplaatsen is de traditionele sfeer niet verloren gegaan. Deze idyllische avenue biedt uitzicht op de achterkant van veel traditionele huizen en heeft hier en daar nog wat restanten van uitkijktorens.

Een deel van de wekelijkse markt staat op de 'rempart'. Iedere wandeling door de oude binnenstad komt wel ergens uit op de 'rempart'. Het is welhaast onmogelijk om in het centrum te verdwalen, ondanks alle pittoreske afleidingen die zeker daartoe aanleiding geven. Bezienswaardigheden die men zoal tegen komt tijdens een stedentrip aan Obernai zijn:

• De put met de zes emmers (puits aux six seaux) Deze decoratieve put dateert uit de Renaissance. Het is gebouwd in 1567 en mooi gerestaureerd;
• Place du Marché met aangrenzende vakwerkhuizen: Op dit plein wordt sinds 1310 de wekelijkse markt op donderdagochtend gehouden;
• Ancienne Halle au Blés. Dit gebouw gelegen aan het centrale marktplein dateert uit 1554. In vroegere tijden waren in dit gebouw de gemeentelijke slagerijen hier te vinden. De runderkoppen aan de gevel verwijzen hier naar. Het is inmiddels al jarenlang een drukbezocht restaurant;
• De Eglise St Pierre et Saint Paul is een kerk met bijzonder kerkhof net buiten de 'remparts';
• Net buiten Obernai (maar wel op loopafstand) zijn diverse wijnhuizen en hun wijngaarden te vinden waar naar hartenlust gewandeld kan worden. Volg alleé du vignoble ten noorden van het centrum van Obernai om bij de wijngaarden te komen.

Deze opsomming is slechts een kleine selectie, er valt de bezoeker veel meer voor in het centrum en daarbuiten te ontdekken. Voor een luttel bedrag koopt men een plattegrond van het plaatselijke toeristenbureau met een uitgestippelde stadswandeling. Dit verwijst naar meer interessante bezienswaardigheden. Het toeristenbureau bevindt zich achter het stadhuis ('mairie d'Obernai') in het oude centrum. Obernai kent seizoensgebonden vieringen die de moeite waard zijn om te bezoeken, zoals bijvoorbeeld de kerstmarkt. In de donkere dagen voor Kerst worden de gevels in het oude centrum sfeervol versierd met teddyberen, kerstornamenten, lichtjes en guirlandes. In het oude centrum staan dan op diverse plaatsen afsluitbare marktkramen opgesteld, vuurkorven en vermaak voor de kinderen.

Odilia, de patroonheilige van de Elzas

Wie was Odilia en waarom is zij zo belangrijk voor Obernai? Diverse verhalen doen de ronde, waarvan het volgende relaas de meest voorkomende vertelling is. De verhalen over Odile en haar vader steunen niet op concrete bronnen en zijn mogelijk geromantiseerd. Toch zijn het prachtige vertelsels, die perfect lijken te passen in de sprookjesachtige sferen van de Elzas.

Hertog Etichon-Adalric (635 tot 390) regeerde als hertog van de Elzas over de omgeving van Obernai. Hij was vader van zes kinderen, waaronder een dochter genaamd Odile (Otillia of Odilia) en bewoonde kasteel Hohenbourg, dat onder meer een panoramisch uitzicht bood (en nog biedt) over de uitgestrekte, wijde omtrek. Volgens overlevering kwam Odile blind ter wereld en werd zij door haar vader verstoten. Zij werd ver weggestopt en kwam uiteindelijk in een klooster in de Bourgogne terecht. Tijdens haar doopceremonie keerde het licht in haar ogen terug en kon het meisje weer zien. Zij keerde daarop weer terug naar haar familie en kasteel Hohenbourg, dat nog steeds bovenop de berg boven Obernai uittorent. Odile hield zich bezig met het verzorgen van zieken en het voeden van de armen. Om te ontkomen aan een gedwongen huwelijk besloot zij op een gegeven moment te vluchten naar het Zwarte Woud. Vader Etichon-Adalric zat haar daarbij op de hielen, omdat hij door dat huwelijk nog machtiger zou worden dan hij al was. Op miraculeuze wijze opende een rotswand zich, zodat Odile kon schuilen. Haar vader staakte zijn ideeën rondom een gedwongen huwelijk voor Odile door het aanschouwen van dit wonder en liet haar terugkeren naar Hohenbourg.

Hij liet een klooster bouwen waar zij de eerste moeder overste werd. Odile stierf rond 720 in Hoherbourg. In de elfde eeuw werd zij heilig verklaard (13 december). Paus Pie XII riep haar in 1946 uit tot patroonheilige van de Elzas. Haar tombe is nog steeds te bezichtigen in mont Sainte-Odile, waar een aantal kapellen ingericht, te weten het kapel der tranen van Sainte-Odile en het kapel der Engelen. Het kasteel is nu een horeca gelegenheid met hotel en restaurant. De omgeving is druk met toeristen, maar ook met de vele bedevaartgangers.

Overige legendes en verhalen die verband hebben met de mont Sainte-Odile zijn:

• Verhalen over wonderen door het geneeskrachtige bronwater van Sainte-Odile;
• Het verhaal over de jaarlijkse zegening van de wijngaarden door Sainte-Odile;
• Diverse uitingen van volksgeloof rondom het zogeheten hangende kapel;
• Het verhaal over de vervloekte jager;
• Het verhaal over de schat van het klooster en de zwarte hond;
• Verhalen over het sprookjesplateau met heksen en de nachtjager, enzovoorts

Geheime gangen in het klooster

Het leest als een thriller, maar het is echt gebeurd: het mysterie rondom de verdwenen zeldzame boeken uit de afgesloten kloosterbibliotheek. De plaatselijke politie stond ruim twee jaar voor een volkomen raadsel, totdat een verdekt opgestelde camera de oplossing bood. Wat was er aan de hand? Een leraar had bij toeval een plattegrond ontdekt in het stadsarchief, waarop geheime gangen in het klooster vermeld stonden. Om telkens bij de boekencollectie te komen, moest hij diverse keren een bergwand boven een afgrond beklimmen om vervolgens met gevaar voor eigen leven nog de steile buitenmuren van het klooster op te klauteren. Zo wist hij met behulp van touw en touwladders via allerlei verborgen gangen bij de geheime toegang (een deur vermomd als boekenkast) tot in de kloosterbibliotheek te komen. Alle boeken zijn teruggevonden in zijn appartement. Als boetedoening kreeg hij onder meer als taakstraf het catalogiseren van de boekencollectie van het klooster.

Lees verder

• Wat maakt vakantie in Supetar Kroatië zo uniek?
• Monte Gordo in de Algarve: ook bij senioren geliefd!
• De geschiedenis en gebruiken rond de bretzel of pretzel