Batenburg, een zeer oud stadje en rijk aan monumenten

Om een stad te mogen worden genoemd ging het heel lang niet over het aantal inwoners. Het ging er om of men stadsrechten had verkregen. Batenburg gelegen in de Gelderse gemeente Wijchen is een dergelijk ministadje met oude stadsrechten verkregen in 1349. Maar ook ministeden zijn soms een bezoekje meer dan waard en Batenburg is zo’n stadje dat in 2012 670 inwoners telde. Liefhebbers van historische steden moeten Batenburg hebben gezien want met 24 rijksmonumenten en 32 gemeentelijke monumenten kom je volledig aan je trekken.

Ouderdom van het stadje Batenburg

Even oud als Nijmegen?

Er wordt wel beweerd dat de ouderdom van het stadje Batenburg zou kunnen wedijveren met die van Nijmegen. Boven de toegangspoort was volgens overlevering een gevelsteen aanwezig waarop geschreven stond dat in het jaar 527 het slot Batenburg zou zijn gebouwd op de resten van een Romeinse tempel. Dat zou natuurlijk kunnen want op vele plaatsen in het Land van Maas en Waal waarin ook Batenburg is gelegen, zijn ook meerdere sporen aangetroffen van Romeinse bewoning. Of dit werkelijk zo is kan tot op heden niet echt worden aangetoond. Wel is duidelijk dat het kasteel ergens in de 11e eeuw moet zijn gebouwd. En al is dat dat dan niet in de Romeinse tijd, het is wel van een respectabele leeftijd.

Bloeitijd

Batenburg is gelegen aan de noordelijke Maasoever op nog geen 20 kilometer van de gemeente Nijmegen. De bloeitijd van dit stadje is zeker gelegen in de late middeleeuwen. Het stadje was toen omgeven met verdedigingswerken. In de 16e eeuw zijn deze grotendeels afgebroken.

Imposante ruïne

Verwoesting door de Fransen

In Batenburg is een van de oudste kastelen van Gelderland gelegen. Het kasteel is in een ronde vorm gebouwd en dat wijst op een hoge ouderdom. Eerst na de kruistochten brak het inzicht door dat vierkante kastelen beter te verdedigen waren tegen aanvallers omdat dan vanuit de torens de buitenmuren beter in de gaten konden worden gehouden en daarom ook de aanvallers effectiever bestreden. De bouw van dit kasteel moet ergens voor 1080 hebben plaatsgevonden. In 1794 werd dit kasteel door de Fransen verwoest. Maar zelden zie je echter een dergelijk indrukwekkende ruïne als hier in Batenburg. De resten van het kasteel zijn minstens zo imposant als een vergelijkbaar bouwwerk aan welke een verwoesting voorbij is gegaan. Juist bij deze ruïne ervaar je pas echt heel diep de historische afstand tussen het nu en bijna 1000 jaar terug. Van de westelijke toren staat nog een flink deel overeind. In het metselwerk is de schoonheid van het muurwerk van het kasteel duidelijk terug te zien. Het bestaat uit rode baksteen afgewisseld met lagen van witgele mergelsteen.

Ruïne te bezichtigen

Het is mogelijk de indrukwekkende ruïne van dichtbij te bekijken met een gids. In de ruïne zijn naast natuursteen ook baksteen verwerkt. Komt men speciaal voor de ruïne dan zijn na een bezoek nog tal van andere mogelijkheden in dit ministadje. Bij de ruïne ligt een eendenkooi en een fraaie uiterwaard van de rivier de Maas. Maar een wandeling door het stadje voert je langs 56 rijks- en gemeentelijke monumenten. De historische kern van Batenburg met zijn ruïne is niet voor niets in 1967 al aangewezen als een beschermd stadsgezicht.

Monumenten

Variatie

De rijksmonumenten in Batenburg bestaan vooral uit boerderijen, boerderijcomplexen en woningen. De oudste woningen dateren uit de 16e tot en met de 18e eeuw. Enkele boerderijen en boerderijcomplexen dateren uit de late middeleeuwen. Daarnaast treffen we een standerdmolen aan en het al eerder genoemde kasteel met buitenplaats. Op de gemeentelijke monumenten treffen we naast woonhuizen en boerderijen en schuren ook een Calvarieberg en een bushokje van omstreeks 1955 aan.

Kerken
Op de monumentenlijst staan ook twee kerken die het stadje rijk is. Beide kerken zijn genoemd naar Sint Victor, de patroon van de korenmolenaars. De N.H. Kerk dankt de status van monument aan de toren en klokkenstoel, een stellage waarin klokken worden opgehangen. De kerk is in 1443 gebouwd. In de Tachtigjarige Oorlog is de kerk verwoest en daarna gedeeltelijk weer herbouwd. De nieuwe R.K. kerk werd gebouwd tussen 1873 en 1875 in neogotische stijl.

Boerderijen en boerderijcomplexen en schuren

Veel boerderijen in Batenburg zijn witgepleisterd. De boerderijen dateren vanaf de late middeleeuwen. Op de gemeentelijke monumentenlijst staan vooral boerderijen uit de 19e en 20e eeuw. De boerderijen liggen niet in het buitengebied, maar in het stadje zelf of er bijna tegenaan. Veelal hebben ze thans een woonfunctie.
Standerdmolen
Net even buiten het stadje staat een standerdmolen. Niet bekend is of deze molen ooit een naam gedragen heeft, terwijl ook het bouwjaar van de molen niet bekend is. Dat moet ergens in de 18e eeuw zijn geweest. Het is bovendien een van de weinige standerdmolens met een rietenkap. In de jaren 1913, 1967, 1977 en 1997 werd de molen gerestaureerd. Het is een maalvaardige molen in een prima conditie.

Bushokje

Op de gemeentelijke monumentenlijst prijkt zowaar ook een bushokje gelegen op de Maasdijk van omstreeks 1955. Bij monumenten wordt vaak aan gedacht aan objecten uit het verre verleden. Maar juist een object halverwege de jaren vijftig uit de vorige eeuw laat zien dat ook de bescherming van objecten uit het meer recente verleden een betekenis hebben. Vooral de gemeentelijke monumentenlijsten spelen daar een belangrijke rol in. Een bushokje uit de jaren vijftig van de vorige eeuw lijkt niets bijzonders, maar waar zijn die nog te vinden? Juist door dergelijke oorspronkelijke objecten aan te wijzen als monument blijven ze voor het nageslacht behouden. In Batenburg zien we daar een voorbeeld van.

De moeite waard

Zelfs een klein stadje als Batenburg kan een bezoeker veel te bieden hebben. En zou je al na enkele uren het stadje wel gezien hebben dan is in de directe omgeving nog heel veel te beleven. Batenburg is gelegen in een prachtige streek en wel in het recreatief land van Maas en Waal. In de directe omgeving liggen de fraaie kastelen in Hernen en Wijchen, maar ook de Tuinen van Appeltern zijn in de een dorpje verderop gelegen. Maar Maas en Waal is ook gelegen in het Rivierengebied met vooral aan de zijde van de Waal ruige uiterwaarden met een zeer rijke flora en fauna. Kortom, Batenburg is zeer de moeite waard en een uitstapje naar de omgeving is de kers op de taart!