Slapen bij nomaden in Kirgizië

In het hart van Kirgizië in Centraal-Azië ligt het meer Son Kul. Hier brengen de Kirgiezen in de lente hun vee naar toe. Met het hele gezin verblijven ze in een traditionele yurt aan de oevers van het meer, tot de eerste sneeuw weer op de hoogvlakte valt. Oude tijden herleven in Son Kul. De provincie Naryn, in het hart van Kirgizië. We zijn op 3100 meter hoogte en het is ijskoud. De wind heeft vrij spel op de grote geelgroene grasvlakte, die half is kaalgevreten door de schapen, geiten en paarden van de nomaden. Er is nergens een boom te bekennen, hooguit groeien er wat lage doornstruiken tegen de hellingen van de bergen.

Een meer van 29 kilometer lang

Vanmiddag ben ik hier aangekomen, na een reis van acht uur door de bergen. De chauffeur heeft de auto handig over de smalle bergweggetjes gemanoeuvreerd, de rotsblokken ontwijkend. Af en toe stapt hij uit om met behulp van de passagiers de weg vrij te maken. Na de smalle wegen door de bergen volgt een lange weg vol kuilen op een platte kale hoogvlakte. En dan op eens gaan we naar links, de wei in. Er staat niks aangegeven. Geen bord, geen boom, geen rotsblok, maar toch gaan we hier naar links, het gras op. In de verte zie ik het immense meer Son Kul, 29 kilometer lang en 18 kilometer breed. Na een uurtje hobbelen in de auto over het gras komen we aan bij een eenzame yurt, een traditionele vilten koepeltent. Hier verblijft de familie Kasymova van mei tot oktober met haar kudde vee. Voor de komende dagen is dit mijn Kirgizische gastfamilie.

We schuiven aan rond de tafel in het midden van de yurt. In kleermakerszit zitten we in een kringetje op de grond. Ik zit met mijn gezicht naar de ingang van de yurt, dat is de beste plek en die is voor de gasten. Er wordt thee geschonken en brood geserveerd. Vader en moeder Kasymova, die liefkozend Ata en Apa worden genoemd, zijn tegen de 70. De komende zomer zijn ze in het gezelschap van een dochter en kleinzoon.

Nederlandse geiten

Terwijl Apa water kookt, praat Ata er lustig op los. Hij en zijn vrouw hebben zes kinderen en zes kleinkinderen, maar die konden dit jaar niet allemaal mee naar Son Kul. Beiden zijn docent geweest aan de universiteit, Apa in chemie en hijzelf in agricultuur. Daarom weet hij veel over Nederland. Hij vertelt dat er in de Sovjettijd Hollandse kaas werd geïmporteerd. “Erg lekker.” En hoe hij Nederlandse geiten heeft laten overkomen, om ze te kruisen met de Kirgizische. “Geen succes.” We drinken een kom thee, met koeienmelk en suiker. Tegen elf uur ‘s avond is het tijd voor de eerste nacht, in dezelfde yurt. De tafel wordt op zijn kant gezet en naar de zijkant geschoven, terwijl de slaapmatten tevoorschijn worden gehaald. Als gast krijg ik twee schapenvellen in plaats van een. Toch doe ik geen oog dicht. Ik lig met muts op en thermoskleding aan in mijn slaapzak onder de twee schapenvellen en heb het koud. Naast me hoor ik gesnurk.

Na de val van het Russische regime in 1991 proberen de Kirgiezen veel van hun oude gewoonten weer op te pakken. Voor de invasie van de Russen trok het merendeel van de Kirgiezen als nomaden door de bergen. Het enige dat ze bezaten waren hun geiten, paarden en de yurt. De vilten ronde tent kan binnen een uur in en uit elkaar gehaald worden en dat is makkelijk voor het reizen. Sinds Kirgizië een onafhankelijk land is proberen de mensen het nomadenbestaan weer op te pakken. Zoals de familie Kasymova. Het bezit van vee is ook in het moderne Kirgizië belangrijk voor het levensonderhoud. Hoe meer vee, hoe rijker je bent. En dus moet daar goed voor gezorgd worden.

Verrekijker

Elke ochtend staat vader Kasymova buiten met de verrekijker. Constant roept hij: “Kijk!” Dan ziet hij weer een arend, dan weer de buurman te paard. Maar deze ochtend houdt hij zijn kleinzoon met de verrekijker in de gaten. ’s Nachts zijn er vier schapen verdwenen. Losgemaakt? Door de storm? In ieder geval moeten ze zo snel mogelijk terug en dus is de achtjarige Anvar ’s ochtends vroeg met paard en lasso vertrokken om de dieren te vangen. Maar Anvar is nog wat speels vindt Ata en dus houdt hij zijn kleinzoon goed in de gaten.

Moeder maakt ’s ochtends boter. In een plastic machine schenkt ze melk en ze draait net zo lang rond aan een hengsel tot er boter uit komt. Voor dochter Gulzat en mij ligt er ook een taak te wachten. We moeten kurut maken, gezouten yoghurtballen. De yoghurt mengen we eerst met flink wat zout en daarna kloppen we de yoghurt om het zo dik mogelijk te krijgen. Van dat mengsel draaien we balletjes, die we op een kleed buiten in de zon te drogen leggen. Het is een lekkernij voor bij de thee, legt Gulzat uit.

Bruidkidnapping

Gulzat is dertig jaar en heeft net als haar moeder chemie gestudeerd aan de universiteit in de hoofdstad Bisjkek. Maar ze woont nog thuis, is ongehuwd en dat is een schande. “Een goed huwelijk begint met tranen” zeggen ze in Kirgizië. Met die uitspraak verwijzen ze naar de bruidkidnappingen, ook een oude traditie die weer opleeft in Kirgizië sinds het uiteenvallen van de Sovjet Unie. Zo’n veertig procent van de huwelijken komt vandaag de dag tot stand doordat de man de vrouw ontvoerd. Soms gebeurt dat met medeweten van haar familie, maar dat is niet altijd het geval.

Toch is bruidkidnapping nog altijd beter voor een Kirgizische vrouw dan ongehuwd blijven. Wie niet trouwt in Kirgizië is een sociale outcast. Met haar dertig jaar is Gulzat volgens haar familie een oude vrijster en is het moeilijk om nu nog aan de man te komen. Zelf wil ze er weinig over kwijt, ze is verlegen en staart veel naar de grond. Maar voor haar vader is het een geliefd onderwerp. Hij klaagt graag dat zijn dochter een mislukkeling is. Wie niet getrouwd is in Kirgizië heeft iets uit te leggen.

Zes keer per dag worden de paarden van de familie Kasymova gemolken. Eerst neemt het veulen een paar slokken van de merrie, om zo de melkproductie op gang te brengen. Ik moet van een afstandje toe kijken, omdat de paarden altijd wat altijd onrustig worden bij het melken. Van de melk wordt kumuz gemaakt, de nationale drank. De paardenmelk wordt dagenlang in een grote ton geroerd. Daardoor ontstaat gisting en komt er een beetje alcohol in de drank, zo’n 2 tot 4 procent. Aan de kumuz worden allerlei bijzondere kwaliteiten toegeschreven. Het zou goed zijn voor de organen en het ijzergehalte in het bloed, zeggen de Kirgiezen en ze drinken er dan ook veel van. Zodra je mok leeg is wordt hij bijgevuld, “nee” zeggen is onbeleefd. Ik vind de drank vooral vies. Het smaakt naar bedorven karnemelk met spa rood.

Plov

’s Avonds zit de hele familie binnen in de yurt. Kleinzoon Anvar heeft drie van de vier schapen gevonden en heeft de rest van de dag buiten gespeeld met de hond. Vader heeft de dag doorgebracht met de verrekijker en moeder breidt een sjaal. De enige die nu nog bezig is, is dochter Gulzat. Zij bereidt de avondmaaltijd voor. We krijgen plov, een Oezbeeks gerecht dat ook veel in Kirgizië gegeten wordt. Het gerecht bestaat uit schapenvlees met uien, wortelen en rijst. Het eenpits fornuis staat in een hoek van de yurt, met een buis wordt de rook naar buiten gevoerd. Er komt flink wat rook uit de pan, die bovenin de yurt blijft hangen. Vader klaagt dat de plov van zijn dochter te vet wordt, maar toch schept hij tijdens het eten nog een tweede keer op. Na een spelletje kaarten kruip ik ’s avonds weer in mijn slaapzak onder de twee schapenvellen. Misschien wordt het vannacht maar min vijf. Morgen wacht weer een nieuwe dag. Opnieuw de paarden melken, zes keer. Met Apa brood bakken en boter maken. Ata zal weer veel tijd met de verrekijker doorbrengen, zodat hij ’s avonds na het eten kan vertellen wat hij gezien heeft. Over de buurman met zijn geiten, het groepje toeristen te paard en het verdwaalde schaap in de bergen. Klinkt dat saai? Nee, het smaakt naar meer.

Lees verder

• Reizen naar Kirgizië
• Simpele tips om makkelijk geld te besparen
• De meest bijzondere weetjes over dieren in Nederland