Schmallenberg - aantrekkelijk vakantieoord in Sauerland

Sauerland is een populaire buitenlandse vakantiebestemming voor de Nederlanders. Het is relatief dichtbij (plm. 300 km van Utrecht) en heeft alles aan landschap, vergezichten en natuur wat het Europees middelgebergte zo aantrekkelijk maakt. In het zuidelijk deel van Sauerland, aan de noordkant van het Rothaargebergte, ten westen van waarschijnlijk de bekendste plaats van de regio Winterberg, ligt Schmallenberg. Het is een ideaal vakantieoord voor de toeristen die van het fraaie Sauerlandlandschap en een hoog niveau van verblijfsaccommodatie willen genieten. Ook de liefhebbers van cultuurhistorie en 's winters van het skiën kunnen er volop terecht. Al dat moois vinden we natuurlijk ook in het alom bekende Winterberg, maar in Schmallenberg is het allemaal minder toeristisch in die zin dat het er rustiger is. Een aardige bijkomstigheid is bovendien dat de prijzen van de aangeboden accommodatie er over het algemeen lager zijn.

Inhoud

• Stadt Schmallenberg
• Schmallenberg - Grafschaft - Schanze
• Wandelen en skiën
• Heidenstrasse, kerken en andere monumenten

Stadt Schmallenberg

De plaats Schmallenberg in het Sauerland verkreeg stadsrechten in 1244. Na een turbulente geschiedenis met de nodige hoogte- en dieptepunten werd 1975 een jaar van cruciale betekenis: bij een gemeentelijke herindeling werden Schmallenberg en tien andere gemeenten samengevoegd; zo ontstond de huidige Grossgemeinde Stadt Schmallenberg. Met haar oppervlakte van 303 km² is het na Keulen de grootste kreisangehörige gemeente van de deelstaat Nordrhein-Westfalen, maar het inwonersaantal bedraagt slechts 25.400 en dat van Keulen ruim een miljoen (aantallen: 2016).

Let wel, hier wordt met Schmallenberg de plaats bedoeld en met Stadt Schmallenberg de gemeente. De gemeente is verdeeld in 22 Bezirkte (districten) en telt al met al maar liefst 83 Ortschafte (woonkernen) waarvan Scmallenberg de grootste is (plm. 6000 inwoners), gevolgd door Bad Fredeburg (plm. 4000 inw). De rest is kleiner, sommige heel klein.

Schmallenberg - Grafschaft - Schanze

De geschiedenis van Stadt Schmallenberg is nauw verbonden met het klooster in Grafschaft dat in 1072 door aartsbisschop Anno van Keulen gesticht werd, 3 km. van Schmallenberg. Het was ook de bisschop van Keulen die in 1244 stadsrechten verleende aan Schmallenberg. Vanuit het klooster werden eveneens elders in de regio kerken gesticht en de bisschoppen van Keulen verleenden her en der stadsrechten en andere privileges. Het werd het middelpunt van geestelijk en ook van cultureel en wetenschappelijk leven in de regio. Met Keulen zou er langdurig een relatie blijven. De geestelijke en wereldlijke macht werd uitgeoefend door de bisschop van Keulen. In de 19e eeuw was de regio een deel van de Pruisische provincie Westfalen en in 1946 van de deelstaat Nordrhein-Westfalen.

Grafschaft - klooster en plaats

Nog altijd is er een groot klooster prominent aanwezig in het gelijknamige dorp; tegenwoordig uitgebreid met een hospitaal dat gespecialiseerd is in hart- en longziekten en de behandeling van allergieën. Het Heilklimatische Kurort Grafschaft valt ook op door de vele vakwerkhuizen. En natuurlijk zijn er de nodige hotels, vakantiewoningen en dergelijke. Voor de wandelaars zijn er mooie routes uitgezet. Bekend doel daarbij is de naburige Wilzenberg met uitzichttoren. Zo ook Schanze.

Schanze

Op een afstand van één wandeluur van Schmallenberg ligt het buurtschap Schanze, 720 mtr. hoog, op een kam van het Rothaargebergte. De naam refereert aan de oude handels- en legerroute die hier waarschijnlijk al sinds rond 800 na Chr. aanwezig was. In verband daarmee werden er langs de route verdedigingspunten, 'schansen' gebouwd - ook op deze plek - om de handel te beschermen en de bewoners van het oord een veilig onderkomen te bieden. Ook dienden ze als wegversperringen ten bate van tolheffing. Bij de verdedigingsfunctie hoorden eveneens aarden wallen waarvan resten nu nog aanwezig zijn.

Wandelen en skiën

De route naar Schanze is één van de 17 wandelroutes die in het gebied zijn uitgezet, aangegeven en beschreven in de brochure Grafschaft-Schanze, 17 Vorschläge für Wanderer und Spaziergänger, uitgegeven door de betreffende Verkehrsverein in beide plaatsen.

Als speciale attractie is er een hangbrug over een dal. Ook zijn er op een aantal plekken kunstwerken te zien. In de winterperiode wordt er in Sauerland veel geskied, ook in Stad Schmallenberg, bijvoorbeeld in Schanze. Er zijn daar onder andere Langlauf Loipes uitgezet.

Heidenstrasse, kerken en andere monumenten

De oude handelsroute waaraan Schanze ligt liep van Keulen naar Kassel en staat ook wel bekend als de Heidenstrasse. Waarschijnlijk heeft die naam te maken met de veronderstelling dat deze route al rond 800 gebruikt werd door missionarissen ten bate van hun missiewerk vanuit Keulen. In het gebied woonden de van oorsprong heidense Saksen en in de genoemde periode stelde de Rooms-katholieke Kerk alles in het werk om, in samenwerking met de Frankische heerser - rond 800 was dat koning/keizer Karel de Grote - de Saksen tot het christendom te bekeren; wat dus in de praktijk betekende dat ze tegelijk aan het wereldlijk gezag van Karel en diens opvolgers werden onderworpen.

Kerken

Uiteindelijk leidde de overgang tot het christendom tot de vestiging van kloosters (zie Grafschaft) en, zoals in Stadt Schmallenberg dus, tot de stichting van kerken. Ook werden kapellen gebouwd en kruisen langs de wegen geplaatst - dat alles is nog steeds volop aanwezig. De eerste kerk die gesticht werd, eind 11e eeuw, vanuit het klooster in Grafschaft, was die in Wormbach. De huidige St. Peter und Paul Pfarrkirche daar, in romaanse stijl gebouwd en voorzien van opvallende wandschilderingen (met sterrenbeeelden), stamt uit de 13e eeuw. Het is nu een mooi gerestaureerd, beschermd monument. De oorsprong van de kerk in Berghausen ligt in de 13e eeuw. Er zijn nog originele romaanse muurschilderingen aanwezig. Ook uit de tijd dat er in romaanse stijl werd gebouwd dateert de St. Vincentiuskerk in Lenne. De toren van die kerk stamt uit 1756, maar er zijn twee middeleeuwse klokken.

Meer monumenten

Kerken en kapellen zijn niet de enige beschermde monumenten in Stadt Schmallenberg. Ook talrijke boerderijen en huizen, overwegend met vakwerk, behoren tot die categorie. Bijvoorbeeld het boerenhuis in Berghausen oostelijk van de kerk, gebouwd in 1835-1840. Vakwerkmuren, natuurlijk, maar met een trap/stoep in jugendstil. Ook noemenswaardig is het voormalige gemeentehuis in Bödefeld, met en een streng-classisistische vakwerkfacade, gebouwd 1820-1825. En in dezelfde plaats een pastorie uit 1840-'41 waarvan de bouwstijl als typisch voor het Sauerland wordt gezien. Als typerend voor een monument in Duitsland kan het indrukwekkende, grote boerenvakwerkhuis in Oberkirchen (Eggeweg) gezien worden: het werd, zoals zoveel monumenten in het land, verwoest in de Tweede Wereldoorlog en in 1946 geheel gerestaureerd.

Nog een herinnering aan de Tweede Wereldoorlog: in Schmallenberg bevindt zich aan de Synagogenstrasse een monument ter herinnering aan de 36 joodse medeburgers van de stad die tussen 1942 en 1945 "omgebracht werden door het naziregime", zoals vermeld wordt. Daarvóór, in 1938, werd de synagoge ter plaatse verwoest. Er is ook nog een oud joods kerkhof te bezoeken in Schhmallenberg.