Enkhuizen: de havens, de Houtribdijk en het Naviduct

De havens spelen in Enkhuizen een belangrijke rol. In de Gouden Eeuw was de noodzaak groot om nieuwe havens te maken: veel handelsschepen voeren hiervandaan naar de Oostzee. In de 20e eeuw kregen de havens een prominente functie voor de pleziervaart. De Houtribdijk verbindt Enkhuizen met Lelystad. Boten en auto's moesten vaak lang op elkaar wachten. Om de toenemende drukte op te vangen werd het Naviduct gebouwd.

De verschillende havens

De eerste binnenhavens

De Zuider- en Noorderhavendijk waren de eerste binnenhavens. Deze waren alleen geschikt voor kleine vaartuigen en hadden twee ingangen: aan het Zuiderspui en aan het Noorderspui. Nu is alleen de Zuiderhavendijk nog in gebruik als haven.

De buitenhavens
In 1395 werd de eerste buitenhaven aangelegd: de Rommel- of Lorredraaiershaven. Deze is nog steeds in gebruik als buitenhaven.

De Oude Haven

Rond 1550 was uitbreiding van aanlegplaatsen noodzakelijk. De stadsgracht, van Spui tot aan de Kuipersdijk, werd hiervoor uitgediept en verbreed. Hierdoor ontstond de Oude Haven.

De Vissershaven

In 1562 werd de Vissershaven aangelegd, aan het huidige Wilhelminaplantsoen, evenwijdig aan de Vissersdijk. De haven werd van de Zuiderzee afgeschermd door een dijk.

De Oosterhaven

De nieuwe Oosterhaven dateert uit 1567. Ook deze haven werd door een wierdijk van de Zuiderzee gescheiden.

De Krabbershaven en de Maashaven

Eind 16 eeuw werd de Krabbershaven aangelegd. In 1602 volgde de aanleg van de Maashaven. De havens in het noorden van de stad zijn allemaal verdwenen. Ook de Nieuwe Haven bestaat niet meer; daar is nu het Snouck van Loosenpark gevestigd.

De havens bij het spoor

Naast de Kuipersdijk lagen de Oude Buishaven en de Nieuwe Buishaven. Waar nu het spoor ligt werd de Koopmanshaven (ook wel St. Pietershaven) aangelegd. Deze havens werden tussen 1609 en 1621 gegraven.

Opkomst, ondergang, en weer opkomst

In de Gouden Eeuw waren de havens waren hard nodig omdat Enkhuizen in die tijd een belangrijke vissershaven was. Veel handelsschepen vertrokken vanuit Enkhuizen naar de Oostzee en de Middellandse Zee.

In de tweede helft van de 17 eeuw ging het een stuk slechter met Enkhuizen. De havens hadden hun functie verloren en de meeste werden gedempt. Rond 1885 bloeide de stad weer een beetje op; met de komst van de spoorlijnverbinding met Amsterdam namen de activiteiten weer toe.

Enkhuizen werd steeds populairder bij de pleziervaart en er kwam weer behoefte aan ligplaatsen. Op 7 juni 1969 werd de Compagniehaven aangelegd, in de jaren ‘70 volgde de Buyshaven, en, recenter, de Krabbershaven, de Veerhaven en de Gependam.

De Houtribdijk

De Houtribdijk loopt van Enkhuizen naar Lelystad en werd in 1975 in gebruik genomen. De dijk vormt de scheiding tussen het IJsselmeer en het Markermeer. Deze 30 kilometer lange dijk was eigenlijk bedoeld voor de Markerwaard, maar die is er nooit gekomen. Officieel heet de dijk: ‘Markerwaarddijk.’

De Houtribsluizen bij Lelystad houden, samen met de sluizen bij Enkhuizen, het water in het Markermeer op peil en zorgen ervoor dat het vaarverkeer door kan gaan. Met het uitstel, en later afstel, van de Markerwaard, werd besloten een weg over de dijk aan te leggen. Tegenwoordig vormt deze weg (als de N302) een belangrijke verkeersader.
De Krabbegatsluis bevindt zich in de Houtribdijk en deze verbindt het IJsselmeer met het Markermeer. De sluis is eind jaren ‘60 gebouwd; de eerste schepen voeren erdoor in 1971. De Krabbegatsluis was de drukste sluis wat betreft recreatieverkeer geworden. Het werd ‘de Kalverstraat van het IJsselmeer’ genoemd. Vooral in de zomer kampte de route met een groot capaciteitsgebrek; het wegverkeer werd via een opklapbrug over de sluis geleid, waardoor boten en auto’s vaak erg lang moesten wachten. Daarom startte men in 1999 met het naviduct.

Naviduct

Een ‘naviduct’ is een sluis waar een verkeersweg onderdoor gaat; een combinatie van een sluis en een aquaduct dus. Dit woord is speciaal hiervoor bedacht, en daarmee had Enkhuizen een wereldwijde primeur.