Frankrijk: prehistorische grafheuvels van Carnac

De menhirs van Carnac zijn niet het enige prehistorische monument van deze plaats in het west-franse Bretagne. Het is evenmin het oudste. Er zijn daar ook aarden grafheuvels ontdekt, waarvan er minstens twee dateren van vóór 4.000 voor Chr. Menhir is een woord dat afkomstig is van het Welshe maen (steen) en hir (lang) en is de benaming voor grote, losstaande stenen.

Duizenden bezoekers

Toeristisch trekpleister

De grafheuvels en de menhirs hebben door de eeuwen heen duizenden bezoekers naar Carnac getrokken en velen hebben geprobeerd om de betekenis van de menhir-rijen te achterhalen. Zo ook de romanschrijver uit de 19de eeuw, Gustave Flaubert, die al zei: "Er is over Carnac meer onzinnigs geschreven dan er stenen zijn".

Theorieën

• Een van de populairste theorieën is dat Carnac een religieus centrum zou zijn en dat de oude Bretons de stenen aanbaden. Eeuwen later zouden de Romeinen er de namen van hun goden in kerven;
• De plaatselijke overlevering vertelt echter dat de menhirs Romeinse soldaten zijn, in steen veranderd door de plaatselijke heilige en paus, Cornèly, nadat de Romeinen hem naar Bretagne teruggestuurd hadden;
• Volgens een theorie die tot ver in de middeleeuwen standhield, bevorderden de stenen de vruchtbaarheid. Onvruchtbare vrouwen werden ingesmeerd met was, olie en honing. Vervolgens sliepen ze soms nachtenlang op een cromlech. Een cromlech is een dekplaat die op staande stenen rust. Ook schorten de onvruchtbare vrouwen hun rokken op en gingen schrijlings op een steen zitten of ze schoven eroverheen om zo de toverkracht te absorberen;
• Sommige personen dachten dat de staande stenen de geesten van hun voorouders voorstelden, die voor eeuwig versteend waren;
• Maar misschien waren de stenen wel plaatsaanduidingen voor rituele ceremonies, waarbij gewassen en dieren werden gezegend door druïdenpriesters;
• Of het zijn gewoon gedenktekens voor de doden. 'Carnac' is immers het Bretonse woord voor 'dodenakker';
• Een recentere theorie schrijft aan de stenen een specifiek doel toe. Bestudering van Carnac en andere megalietformaties heeft Dr. Alexander Thom tot de conclusie gebracht dat de menhiropstellers een vergevorderde kennis van astonomie moeten hebben gehad en de stenen gebruikten:
1. om de beweging van hemellichamen te bestuderen. Vooral de beweging van de maan, maar ook die van de zon en de sterren;
2. als een grote astronomische klok, die bijvoorbeeld ploeg- en zaaitijd aangaf;

Opmerking

Dr. Alexander Thom was een voormalig hoogleraar technische wetenschappen aan de Universiteit van Oxford. Hij kwam tot de controversiële conclusie dat de stenen astronomische betekenis hadden. Volgens Dr. Thom is de belangrijkste steen in dit maanobservatorium de nu stuk gevallen megaliet bij Locmariaquer. Deze steen wordt Er Grab (de Sprookjessteen) genoemd. Met deze steen als vizier was van grafheuvels en menhirs tot op 13 km afstand de opkomst en de ondergang van de maan waar te nemen.

Er Grab

De sprookjessteen is een 20 meter hoge steen, die behalve Er Grab ook wel Le Grand Menhir Brisé (Grote gebroken menhir) wordt genoemd. Het was ooit de grootste megaliet van Europa. Mogelijk was het de sleutelsteen van een maanobservatorium. Maar omdat hij stond bij een neolitische grafheuvel, is het ook mogelijk dat hij de doden moest bewaken. Hij is waarschijnlijk in 1722 bij een aardbeving omgevallen.

Het ganggraf van Kercado

De stenenrijen van Kermario (in het menhir complex van Carnac) wijzen naar een rechtop staande steen die de toegang tot het ganggraf van Kercado markeert. Het ganggraf is een grote, met gras begroeide heuvel met daarop één enkele steen. In de heuvel is een met steen beklede gang die naar een vierkante stenen kamer leidt, waar vele generaties begraven liggen. Dit ganggraf is omstreeks 4.700 voor Chr. aangelegd, met de ingang naar de plaats waar de midwinterzon opkomt. Het is het oudste nog bestaande bouwwerk in Europa.

Tumulus St-Michel

Het ten noordoosten van Carnac gelegen Tumulus St-Michel bevat een grote grafkamer met verbindende gangen naar kleinere kamers. De grafheuvel van St-Michel is 19 meter hoog en 114 meter lang en wordt gedateerd omstreeks 4.000 voor Chr. De grafheuvel werd blootgelegd in 1862.
Oorspronkelijk was de Tumulus St-Michel een heidense begraafplaats, maar later is hij gekerstend door de plaatsing van een kruis en een kapelletje voor St. Michiel, de drakendoder. St. Cornély, paus en beschermheilige van het vee, wordt echter vaker met deze streek geassocieerd.

Schakel met het begin van de Europese beschaving

Misschien valt nooit met zekerheid te zeggen wat de reusachtige stenen en de geheimzinnige grafheuvels bij Carnac betekenen, maar dat doet helemaal niets af aan de indruk die zij jaarlijks op duizenden bezoekers maken. Hoewel ze met korstmos bedekt zijn en er veel ontbreken, vormen de menhirs toch een imposante schakel met het begin van de beschaving op het Europese continent.