Frankrijk: Franse departementen

Frankrijk is ingedeeld in 100 departementen (départements), met elk hun eigen karakter. Maar wat zijn die departementen eigenlijk? Alle Franse departementen vormen samen een bestuurlijke laag die we in Nederland niet kennen. Hoe zit dat precies in elkaar?

Wat zijn Franse departementen?

Een bestuurlijke laag is kortweg niet meer dan een duidelijk afgebakend gebied in een bepaald land, waarover de lokale overheid iets te zeggen heeft. In Nederland kennen we drie bestuurlijke lagen: het Rijk (héél Nederland), de 12 provincies en de gemeentes.

Frankrijk zit wat dat betreft een stuk ingewikkelder in elkaar. Daar heb je als bestuurlijke lagen het Rijk (héél Frankrijk), 26 régions (te vergelijken met onze provincies), 100 départements en ruim 36.000 communes (gemeentes). Overigens bestaat elk departement weer uit honderden arrondissementen en duizenden cantons.

Om een trapsgewijs beeld te schetsen: verschillende aan elkaar grenzende gemeentes vormen een departement, en verschillende aan elkaar grenzende departementen vormen op hun beurt weer een provincie. Alle provincies samen vormen uiteindelijk natuurlijk weer het hele land. De departementen zijn dus groter dan de gemeente, maar kleiner dan de provincie.

Elk departement heeft een prefectuur. Dit kun je beschouwen als de hoofdstad van het departement. Elk departement heeft ook een eigen nummer. Die nummers zijn voor het overgrote deel toegekend op alfabetische volgorde, en kun je ook terugvinden op Franse kentekenplaten: de laatste twee cijfers op een Frans nummerbord verwijzen naar het departement waar de automobilist inwoner van is. Er zijn inmiddels onder Sarkozy plannen geopperd om dit af te schaffen, maar tot 1 januari 2009 zullen alle kentekenplaten van nieuwe auto's nog verwijzen naar de departementen.

Departementen van Frankrijk

Hieronder volgt een lijst van de 100 Franse departementen met de bijbehorende prefecturen. Ook is er telkens een verklaring voor de naam van het departement gegeven. Opvallend is dat bijna alle departementen hun naam danken aan een bepaald geografisch kenmerk, meestal een of meerdere rivieren die er doorheen stromen: maarliefst 67 van de 100 departementen zijn naar rivieren vernoemd.

Departementen in Frankrijk (Départements métropolitaines)

Departement	Prefectuur	Verklaring
01. Ain	Bourg-en-Bresse	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
02. Aisne	Laon	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
03. Allier	Moulins	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
04. Alpes-de-Haut-Provence	Digne-les-Bains	Het departement ligt in de Alpen en het hoger gelegen deel van de streek de Provence
05. Hautes-Alpes	Gap	'De Hoge Alpen'; het is het hoogst gelegen departement van Frankrijk
06. Alpes-Maritimes	Nice	'De Zee-Alpen'; het departement ligt op de scheiding van de Alpen en de Middellandse Zee
07. Ardèche	Privas	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
08. Ardennes	Charleville-Mézières	Vernoemd naar het gelijknamige laaggebergte
09. Ariège	Foix	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
10. Aube	Troyes	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
11. Aude	Carcassonne	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
12. Aveyron	Rodez	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
13. Bouches-du-Rhône	Marseille	In dit departement mondt de rivier de Rhône uit in de Middellandse Zee
14. Calvados	Caen	Vernoemd naar de kale rotsen aan de kustlijn. Op oude Romeinse zeekaarten wordt de streek aangeduid als 'calva dorsa', wat zoveel betekent als 'kale ophogingen'
15. Cantal	Aurillac	Vernoemd naar het gelijknamige gebergte
16. Charente	Angoulême	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
17. Charente-Maritime	La Rochelle	Het maritieme ('aan zee gelegen') deel van de Charente
18. Cher	Bourges	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
19. Corrèze	Tulle	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
2A. Corse-du-Sud	Ajaccio	Het zuidelijk gelegen gedeelte van het eiland Corsica
2B. Haute-Corse	Bastia	Het hoger gelegen gedeelte van het eiland Corsica
21. Côte-d'Or	Dijon	Dit is een bijzonder geval: letterlijk betekent de naam 'Goudkust', hoewel het departement diep in de binnenlanden ligt. De naam is bedacht door André-Rémy Arnoult, die daartoe werd geïnspireerd door de goudachtige tinten die de wijngaarden vooral in de herfst krijgen
22. Côtes-d'Armor	Saint-Brieuc	'Kusten van Armor'. 'Armor' is oud-Bretons voor 'zee'
23. Creuse	Guéret	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
24. Dordogne	Périgueux	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
25. Doubs	Besançon	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
26. Drôme	Valence	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
27. Eure	Évreux	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
28. Eure-et-Loir	Chartres	Vernoemd naar de gelijknamige rivieren
29. Finistère	Quimper	Verbastering van 'fin' en 'terra' ('einde van het land'). Het departement ligt dan ook in het uiterst westelijke puntje van Frankrijk
30. Gard	Nîmes	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
31. Haute-Garonne	Toulouse	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
32. Gers	Auch	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
33. Gironde	Bordeaux	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
34. Hérault	Montpellier	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
35. Ille-et-Vilain	Rennes	Vernoemd naar de gelijknamige rivieren
36. Indre	Châteauroux	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
37. Indre-et-Loire	Tours	Vernoemd naar de gelijknamige rivieren
38. Isère	Grenoble	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
39. Jura	Lons-le-Saunier	Vernoemd naar het gelijknamige hooggebergte
40. Landes	Mont-de-Marsan	Vernoemd naar het gelijknamige bos. Dit bos bedekt bijna 70% van de oppervlakte van het departement en is het grootste bos van Frankrijk
41. Loire-et-Cher	Blois	Vernoemd naar de gelijknamige rivieren
42. Loire	Saint-Etienne	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
43. Haute-Loire	Le Puy-en-Velay	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
44. Loire-Atlantique	Nantes	In dit departement mondt de Loire uit in de Atlantische Oceaan
45. Loiret	Orléans	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
46. Lot	Cahors	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
47. Lot-et-Garonne	Agen	Vernoemd naar de gelijknamige rivieren
48. Lozère	Mende	Vernoemd naar de Mont Lozère, met 1699 meter de hoogste berg van het departement
49. Maine-et-Loire	Angers	Vernoemd naar de gelijknamige rivieren
50. Manche	Saint-Lô	Vernoemd naar 'La Manche' ('Het Kanaal'), het water tussen Frankrijk en Engeland, dat het departement voor een groot gedeelte omringt
51. Marne	Châlons-en-Champagne	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
52. Haute-Marne	Chaumont	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
53. Mayenne	Laval	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
54. Meurthe-et-Moselle	Nancy	Vernoemd naar de rivieren Meurthe en Moselle (Moezel)
55. Meuse	Bar-le-Duc	Vernoemd naar de rivier de Meuse (Maas)
56. Morbihan	Vannes	Dit departement ligt in Bretagne aan de 'Golf van Morbihan'. 'Morbihan' betekent zoveel als 'kleine zee' in het Bretons. Daarmee is dit departement het enige dat strikt genomen geen Franse naam draagt
57. Moselle	Metz	Vernoemd naar de gelijknamige rivier, die wij kennen als Moezel
58. Nièvre	Nevers	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
59. Nord	Lille	Het meest noordelijk gelegen departement
60. Oise	Beauvais	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
61. Orne	Alençon	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
62. Pas-de-Calais	Arras	Dit departement grenst aan de smalle zeestraat ('Straat van Calais') die Frankrijk scheidt van Engeland
63. Puy-de-Dôme	Ambert	Vernoemd naar de gelijknamige vulkanische berg die in het departement ligt
64. Pyrenées-Atlantiques	Pau	Dit meest zuidwestelijk gelegen departement herbergt het deel van de Pyreneeën dat aan de Atlantische Oceaan grenst
55. Hautes-Pyrenées	Tarbes	Vernoemd naar het gelijknamige hooggebergte
56. Pyrenées-Orientales	Perpignan	'De Oostelijke Pyreneeën'
67. Bas-Rhin	Strasbourg	Vernoemd naar de gelijknamige rivier, die wij kennen als de Rijn
68. Haut-Rhin	Colmar	Vernoemd naar de gelijknamige rivier, die wij kennen als de Rijn
69. Rhône	Lyon	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
70. Haute-Saône	Vesoul	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
71. Saône-et-Loire	Mâcon	Vernoemd naar de gelijknamige rivieren
72. Sarthe	Le Mans	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
73. Savoie	Chambéry	'Savoie' is een verbastering van 'Sapaudia' (Latijn), wat zoveel als 'land van sparren' betekent
74. Haute-Savoie	Annecy	Het hoger gelegen gedeelte van de Savoie
75. Paris	Paris	Vernoemd naar de gelijknamige stad. 'Paris' is afgeleid van de stichters van de stad, een Gallische stam die de Romeinen aanduidden als 'Parisii'. Paris is het enige departement waarvan de grenzen exact samenvallen met één gemeente
76. Seine-Maritime	Rouen	In dit departement mondt de Seine uit in zee
77. Seine-et-Marne	Melun	Vernoemd naar de gelijknamige rivieren
78. Yvelines	Versailles	Vernoemd naar het 'Bos van Yveline'
79. Deux-Sèvres	Niort	Vernoemd naar twee rivieren: de Sèvre Nantaise en de Sèvre Niortaise
80. Somme	Amiens	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
81. Tarn	Albi	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
82. Tarn-et-Garonne	Montauban	Vernoemd naar de gelijknamige rivieren
83. Var	Toulon	Vernoemd naar de gelijknamige rivier. Uniek is dat de rivier de Var na bestuurlijke grensvernieuwingen niet meer door het bewuste departement stroomt
84. Vaucluse	Avignon	Ooit vernoemd naar een gelijknamig dorp dat intussen is omgedoopt tot Fontaine-de-Vaucluse. Dit dorp is weer vernoemd naar een vallei (Latijn: 'vallis clausa' die in het departement ligt
86. Vendée	La Roche-sur-Yon	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
86. Vienne	Poitiers	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
87. Haute-Vienne	Limoges	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
88. Vosges	Épinal	Vernoemd naar de gelijknamige bergketen, die wij kennen als de Vogezen
89. Yonne	Auxerre	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
90. Territoire de Belfort	Belfort	Vernoemd naar de gelijknamige stad
91. Essonne	Évry	Vernoemd naar de gelijknamige rivier
92. Hauts-de-Seine	Nanterre	Het departement ligt geheel op de oevers van de Seine, net ten westen van Parijs
93. Seine-Saint-Denis	Bobigny	Dit departement net ten noordoosten van Parijs is vernoemd naar de gelijknamige rivier en stad
94. Val-de-Marne	Créteil	'Het dal van de Marne' (rivier). De departementen Hauts-de-Seine, Seine-Saint-Denis en Val-de-Marne vormen samen een ring om de stad en het departement Paris. Deze departementen worden daarom samen ook wel ‘la petite couronne’ (‘de kleine kroon of -diadeem’) genoemd.
95. Val-d'Oise	Cergy	'Het dal van de Oise' (rivier)

Overzeese departementen (Départements d'outre-mer)

De bovenstaande 96 departementen vormen samen het Franse vasteland. De Franse overzeese gebieden worden ook als departement beschouwd en hebben een gelijke status:

Departement	Prefectuur	Verklaring
971. Guadeloupe	Basse-Terre	Dit tot de Franse Antillen behorende departement is vernoemd naar het eiland dat het omvat. De oorsprong van de naam is Spaans: Guadeloupe is vernoemd naar de 'Maagd Guadelupe', een lokale heilige in de Spaanse provincie Extremadure
972. Martinique	Fort-de-France	Dit tot de Franse Antillen behorende departement werd in 1502 ontdekt door Columbus, die het eiland 'Martinino' noemde, net zoals de lokale bevolking die hij er aantrof hun land noemden
973. Guyane	Cayenne	Het departement draagt dezelfde naam als het hele land dat het omvat (Frans-Guyana). De naam is verbasterd uit 'guai-yana', zoals de lokale Indianenstammen het land in hun taal noemden. In deze taal staat 'guai' voor 'land', en is 'yana' een ontkenning. Je kunt dus stellen dat Guyane '(land) zonder naam' betekent. Guyane is niet alleen het grootste, maar ook het meest beboste departement van Frankrijk
974. La Réunion	Saint-Denis	Dit eiland in de Indische Oceaan (ten oosten van Madagaskar) vormt één departement. Oorspronkelijk noemden de Fransen dit eiland 'Île de Bourbon', naar de koninklijke familie. Vanaf 1793 draagt het eiland haar huidige naam, als verwijzing naar de nationale onderlinge samenwerking ten tijde van de Franse Revolutie. Overigens heette het eiland ook lange tijd 'Île Bonaparte', naar Napoleon