Ondergrondse steden

Naast de stad Petra, die vrijwel volledig opgaat in de omringende rotsen, bestaan er nog andere steden die op bijzonder plaatsen zijn gebouwd. Vooral in Turkije heeft men steden ontdekt die zich geheel onder het aardoppervlak bevinden.

Het diepe gat

In Turkije ontdekte Ömer Demir in 1963 ongeveer dertig kilometer ten zuiden van Nevflehir een diep gat (in het Turks derinkuyu). Volgens de legende trok het zijn aandacht toen een van zijn kippen plotseling door een spleet in de aarde verdween. Hij begon te graven en stuitte daarbij op een steile gang die naar beneden voerde. Met een lamp daalde hij af en hij vond een trap, nauwe doorgangen en in de rotsen uitgehouwen nissen en schachten. Ook al waren er enkele doorgangen in de loop der tijd bedolven of versperd geraakt, toch kon al snel worden vastgesteld dat het hier om meer ging dan slechts een ondergronds hol.

Inderdaad werd na intensieve graafwerkzaamheden duidelijk dat het 'diepe gat' een hele stad bleek te zijn die onder de grond was aangelegd. En niet slechts op één niveau: men ontdekte nog meer schachten en gangen die steeds dieper ondergronds voerden. Vele konden met een rond rotsblok ter grootte van een molensteen aan een zijde worden afgesloten. Hierdoor rees het vermoeden dat Derinkuyu, zoals de plek werd genoemd, een soort noodonderkomen of toevluchtsoord was geweest. Hoe grondiger men echter de stad onderzocht, hoe meer men ervan overtuigd raakte dat de plek een veel omvangrijkere functie moest hebben gehad: voor een schuilplaats was het complex veel te ruim opgezet. Men vond tijdens de uitgravingen naast woon- en slaapvertrekken, wijnkelders en winkels ook grote ruimtes waarin vermoedelijk onderwijs werd gegeven.

De stad beschikte over een ondergrondse kerk van 65 meter lang en apart gelegen ruimtes die eigenlijk alleen maar stallen kunnen zijn geweest. In totaal strekte de stad zich ondergronds uit over ongeveer 4m². Er werden tot nu toe dertien verdiepingen blootgelegd en men vermoedt dat er nog meer zijn. De momenteel onderste verdieping ligt op een diepte van 85 meter. Volgens schattingen zou dit complex makkelijk ruimte hebben kunnen bieden aan meer dan 20.000 mensen. De plaatsing en uitvoering van verborgen uitgangen en duizenden luchtkokers - een voorwaarde om ondergronds te kunnen leven - is zo goed doordacht en de gangen zijn zo uitgebreid, dat men nauwelijks van een haastig aangelegde noodoplossing kan spreken.

Toch wijzen de afsluitbare gangen en gemeenschapsruimtes, en het complexe ventilatiesysteem erop dat de mensen van Derinkuyu bang waren voor vervolging.

Een unieke stad?

Na de sensationele ontdekking van Derinkuyu zocht men in het gebied van Cappadocië, een gebied in de provincie Anatolië, naar nog meer ondergrondse steden - en men vond ze ook daadwerkelijk. Er zijn al dertig van dit soort steden bekend, maar men kan ervan uitgaan dat er nog meer bestaan of in ieder geval bestaan hebben. Tot deze conclusie komen onderzoekers op basis van enkele gangen die uit het ondergrondse 'stadsgebied' omhooglopen. Zij vermoeden dat deze verbindingen vormen met andere steden. De meeste complexen liggen inmiddels bedolven of zijn om andere redenen ontoegankelijk. Derinkuyu, kaymakli en özkonak zijn de drie plaatsen waarbij de uitgravingen het verst zijn voortgeschreden. Inmiddels zijn enkele onderaardse gangen en ruimtes voor toeristen geopend.

Maar niet alleen in Cappadocië zijn ondergrondse steden gevonden. Wereldwijd zijn er aanwijzingen voor ondergrondse verblijfplaatsen. Men gaat ervan uit dat er over de hele wereld tussen 300 en 500 van deze steden zijn geweest of nog steeds zijn.

Het ontstaan van de ondergrondse stad

Op basis van de kerk en een bekken dat blijkbaar als doopvont is bedoeld, kwamen archeologen tot de conclusie dat de inwoners van Derinkuyu christenen waren die vanwege hun geloof werden vervolgd.

Daarnaast zijn er andere theorieën geopperd die men echter om verscheidene redenen kan betwijfelen: het vermoeden dat mensen in de ondergrondse gangen hun toevlucht hebben gezocht in tijden van oorlog of ter bescherming tegen de lavamassa van een uitbarstende vulkaan kan worden weerlegd met het argument dat de luchtkokers in beide gevallen een zwak punt zouden zijn geweest - door vijanden bedekt of met lava gevuld zouden ze in ieder geval een zekere dood hebben betekend. er spreekt nog iets anders voor de theorie van de vervolgde christenen: ook in andere tot nu toe blootgelegde steden bevonden zich verscheidene kerken.

Men neemt inmiddels aan dat de ondergrondse steden ongeveer 3.000 jaar geleden, in de tijd der Frygiërs, zijn ontstaan. Of deze bewoners van de Anatolische hoogvlakte voor de bouw van de ondergrondse complexen verantwoordelijk zijn, is nog niet duidelijk, want er zijn aanwijzingen dat de Hettieten de oorspronkelijk bouwmeesters waren. Terwijl in de omliggende steden Bogazköy of Alacahöyük spren van brand zijn aangetroffen waarvoor de Frygiërs verantwoordelijk waren, zijn zulke sporen in Derinkuyu niet gevonden. Het is daarom goed mogelijk dat de Hettieten zich op de hun vlucht voor de Frygiërs in de toen aanwezige tunnels terugtrokken. Doordat daar geen sporen van brand zijn aangetroffen, concluderen enkele wetenschappers dat de vlucht geslaagd was, temeer omdat er ook geen andere overblijfselen van de Frygiërs in Derinkuyu zijn te vinden. De stad viel later in handen van de Byzantijnen, die hem nog uitbreidden, tot de Arabieren in de 6de eeuw n.Ch. dit gebied binnendrongen en Derinkuyu meerdere keren overvielen. Daarna verloor de stad zijn betekenis.

Hiermee is nog geenszins het bestaan van de ondergrondse kerken verklaard, want noch de Hettieten noch de Frygiërs beriepen zich oorspronkelijk op het christendom. Sommige vermoeden dat de kerkruimtes pas veel later zijn ontstaan. Dit is weliswaar niet uitgesloten, maar op basis van het gangenstelsel dat de kerkruimtes omgeeft, is het zeer onwaarschijnlijk.

Zand en runderen

Derinkuyu en veel andere ondergrondse steden uit dit gebied bleven vooral zo lang verborgen, doordat de inwoners bij het verlaten van de steden enkele schachten en gangen met zand en stenen toedekten, waarschijnlijk opzettelijk. Waarom dat gebeurde kon men lange tijd niet verklaren, vooral omdat er geen verslagen bewaard zijn gebleven. En ook dat is bijzonder, want men mag ervan uitgaan dat zo'n omvangrijke arbeid aan zo'n groot complex doorgaans zou zijn opgetekend.

Historici vermoeden dat de stad werd opgegeven en toegedekt, zodat de inwoners op een stevige ondergrond een nieuwe, bovengrondse stad konden oprichten, zonder de ondergrondse stad en daarmee een toevluchtsoord op te geven. Ondanks de ondergrondse stallen waren de inwoners nog altijd op de bovengrondse activiteiten aangewezen als zij ondergronds wilden leven. De runderen die ondergronds werden gehouden, moesten immers naar boven worden gebracht om te grazen. Dit roept weer een intrigerende vraag op waarom een volk zich de moeite op de hals haalde om onder de grond een stad aan te leggen.

Behalve deze raadsels resten de volgende vragen die tot nu toe nog niet beantwoord konden worden: de vraag naar de reden voor de ondergrondse bouw, naar de identiteit van het volk dat deze gangen en schachten aanlegde en ten slotte de vraag met welk middelen de gangen van bijna twintig verdiepingen in de aarde zijn uitgegraven en de stenen zijn getransporteerd.