Langs boerderijen in De Marne: Zoutkamp - Pieterburen

Het eeuwenoude cultuurlandschap in Noord-Groningen, "het Hogeland", wordt gekenmerkt door de vele monumentale, grote boerderijen met statige voorhuizen. Bijvoorbeeld in de regio Zoutkamp - Pieterburen (gemeente De Marne). De beide dorpen zijn trouwens een attractie op zich - de moeite waard om te bezoeken en te verkennen. De beschreven route voert door het zuidelijk Marnegebied van Zoutkamp naar Pieterburen. Vandaar kan 'om de noord' terug gereden worden, via Kloosterburen, Leens, Ulrum naar Zoutkamp.

INHOUD

• Zoutkamp
• Niekerk
• Vlakkeriet
• Zuurdijk
• Schouwen en Schouwerzijl
• Groot Maarslag, Klein Maarslag en Mensingeweer
• Eenrum
• In Pieterburen

Zoutkamp

In Zoutkamp op de Reitdiepskade aangekomen kunnen we eerst een bezoek brengen aan het Visserijmuseum (Reitdiepskade nr.11) U kunt daar ook de route starten - of vervolgen als u in Pieterburen begonnen bent.

Het Reitdiep stond tot 1877 in open verbinding met de Lauwerszee. Het water was hier vroeger aanzienlijk breder doordat het Reitdiep en de Lauwers (de oude grensrivier tussen Groningen en Friesland) één uitmonding hadden.

Bij Reitdiepskade nr. 13 gaan we links af de havenstraat in. We gaan vervolgens het dijkgat door.
Als vroeger een stormvloed het dorp bedreigde, werd het dijkgat met twee lagen balken afgesloten. Tussen de balken werd zand gestort. (Bij andere dijkgaten in de regio worden ze nog bewaard in een schotbalkenhut op de dijk.)

We rijden rechtdoor via Churchillweg en Zoutkamperweg richting Niekerk.

Niekerk

Nadat we op de driesprong linksaf geslagen zijn (richting Niekerk) komen we bij Wiemaheerd, rechts van de weg. Het loont de moeite hier even te blijven staan. Volgens de gevelsteen is de boerderij gebouwd in 1853. Het zal toen een bestaand gebouw vervangen hebben, want al in 1500 is er sprake van een ‘Wijmaheerd’; bovendien is bekend wie vanaf 1795 de eigenaren van de boerderij zijn geweest. Aan de overkant, een paar honderd meter van de weg, ligt Ikemaheerd, met een woonhuis uit 1911. Verscheidene boerderijen werden in het begin van de twintigste eeuw voorzien van een nieuw woonhuis in de vorm van een villa. Ze lijken vaak op elkaar door de langgerekte horizontale versieringen, boogvormige ornamenten boven de ramen, een erker en/of een serre en een gedeeltelijk platte kap.

In de verte zien we het witte kerkje van Niekerk. Als u er even heenrijdt: Op de gevelsteen kunt u lezen dat de verbouwing werd gefinancierd met de opbrengst van de verovering van de zilvervloot in het voorafgaande jaar.

Vlakkeriet

We vervolgen onze weg, eerst in de richting Ulrum. Niekerk uitrijdend ligt aan de rechterkant boerderij Oldeheem met een fraai stuk singel. Een paar honderd meter verder, bij het transformatorhuisje, gaan we rechtsaf de Vlakkerietsterweg op.

De derde boerderij aan de rechterkant heeft een opvallende driekapschuur. Voor - en achterkant zijn boven afgesloten door zogenaamde uilenborden (oeleborden) In de provincie Groningen worden ze meestal bekroond door een eenvoudig pilaartje, het tempeltje. Deze zijn in Friese trant versierd met zwanen. De volgende boerderij is in 1986 afgebrand. Nieuwbouw vond aan de overkant van de weg plaats. De boerderij is met haar ligboxenstal een goed voorbeeld van de grote moderne melkveedrijven die met name sinds de jaren ’70 van de vorige eeuw overal zijn verrezen.

De laatste jaren is het aantal melkveebedrijven in deze regio, waar traditioneel de akkerbouw de hoofdmoot van de landbouw vormt, sterk toegenomen ten koste van de akkerbouwbedrijven. Vaak werden akkerbouwbedrijven gekocht door veeboeren uit andere provincies van ons land, die ook hier vee gingen houden. In verband daarmee werd het areaal akkerland kleiner en kwam er steeds meer weiland.

Als u bij een fiets - en wandelpad iets verderop (Weemsterpad) uw auto goed aan de kant hebt gezet, kunt u een korte wandeling maken naar de wierde van het verdwenen Vliedorp. AIs we na het bezoek aan 'Vliedorp' de weg richting Zuurdijk vervolgen, passeren we de brug over de Houwerzijlstervaart .

Vroeger heette het water Vlakkeriet. Die naam is overgegaan op de omgeving en ook gegeven aan de boerderij voor de brug. Daar een riet een ruime watergang in onbedijkt land is, zal deze naam dateren uit een ver verleden. Vlak over de brug ligt rechts Kooyenburg, eveneens met driekapschuur, met uilenborden van het Groninger type. De boerderij is in 1923 herbouwd na een brand, architect was W. Reitsma. Het is nu een monument, dat - vooral dank zij het voorhuis – gerekend kan worden tot de mooiste voorbeelden van boerderijen in de provincie Groningen die gebouwd zijn in de stijl van de Amsterdamse School.

Voor Zuurdijk is een afslag (rechtsaf) richting Electra. Wie die volgt, komt, via het interessante gehucht Ewer (een monument vanwege het groepje oude landarbeiders-woningen), in Houwerzijl, waar het bekende museum annex theeschenkerij De Theefabriek is.

Zuurdijk

We rijden via de Hoofdweg dwars door het dorpje waar twee monumenten zijn: de gerestaureerde oude dorpskerk (links) met daarbij een verzameling interessante grafzerken, en de molen (rechts).

Aan de weg die we vervolgen – en ook landinwaarts - getuigt een aantal grote boerenhoeven van een rijk boeren verleden. Eens, zo eind 18e-begin 19e eeuw schijnt Zuurdijk, gemeten naar de opgebrachte belastingen, het rijkste kerspel (kerkdorp) van de provincie Groningen geweest te zijn. In ieder geval waren er nogal wat grote, welvarende boerenbedrijven met bijpassende gebouwen en woningen. Een mooi voorbeeld is Stoepemaheerd, Hoofdstraat 4 (een eind van de weg, tussen Hoofdweg en Reitdiep gelegen).

We vervolgen de weg richting Schouwerzijl. Na enige bochten passeren we de rechts van de weg gelegen boerderij “Blau Binhoes”. Het voorhuis, gebouwd in een voorname neo-classicistische stijl, is het waard dat u even omkijkt (maar blijft u wel op het verkeer letten!). Even verder is de afslag naar Roodehaan en Oldehove (rechts), maar u gaat rechtdoor.

Schouwen en Schouwerzijl

Voor we in Schouwerzijl aankomen rijden we eerst over de wierde Schouwen, waarop twee boerderijen staan.
De eerste die we passeren (links) is gebouwd in 1910. Het voorhuis is een mooi voorbeeld van de in die tijd gangbare villabouw.

De tweede (rechts) stond oorspronkelijk dichter bij de weg. De bedrijfsgebouwen gingen echter in 1836 door brand verloren en werden iets verder naar het zuiden herbouwd. Later hebben er verbouwingen plaatsgevonden.

In het oude dijkdorp Schouwerzijl (zijl=sluis) aangekomen, zien we dat het huis bij de brug, rechts aan de overkant van het water, een schoorsteenkap heeft met daarop een windvaan in de vorm van een kronkelende paling.

Groot Maarslag, Klein Maarslag en Mensingeweer

Vervolgen we onze weg in de richting Mensingeweer, dan bereiken we weldra de wierde Groot Maarslag. Hier staan drie boerderijen, een van het kop-hals-romptype, een met een modern voorhuis en, vlak aan de weg, een van het Oldambtster type. Let u ook op de herstelde aloude ringweg (ossegang) om de wierde. Bij de ring aan de noordzijde staat, aan de linkerkant, een bord met de nodige informatie over de wierde en wat er bij hoort.

We vervolgen de weg naar Mensingeweer.

Voor de kruising met de gwarsweg is links een groot akkerbouw-bedrijf waarvan het voorhuis ook een mooi voorbeeld is van de neo-classicistische bouwstijl. We zijn nu in Mensingeweer waar de molen, 'Hollands Welvaart' uit 1855, het kerkje en het hoogholtje (rechts) ons een fraai plaatje bieden. Via de Hereweg komen we Eenrum binnen.

Eenrum

In het mooie wierdendorp Eenrum (beschermd dorpsgezicht) zijn verschillende bezienswaardigheden. Bijvoorbeeld de kerk met de markante toren in renaisance-stijl en de dorpspompen. Bij de driesprong gaan we linksaf, de Hoofdstraat in, zodat kerk en toren rechts van ons liggen. Op de volgende driesprong gaan we linksaf en bij de haven rechtsaf richting Pieterburen. In dit gedeelte van het dorp bevinden zich meerdere toeristische attracties. Rechts is de molen. Het voormalige molenhuis is thans ingericht als mosterd- en azijnmakerij-museum met restaurant.

Even buiten het dorp komen we voorbij een villa (rechts) met een tuin die de aandacht trekt. We zien links op enige honderden meters afstand boerderijen op een rij liggen. In het begin van deze eeuw waren het er zes, waarvan er nu nog drie over zijn. Een is verdwenen en twee zijn verplaatst naar de weg. De eerste van die twee is Herathemaheerd. Deze naam herinnert aan de adellijke familie Herathema die al in 1371 wordt vermeld. De borg die zij bewoonde stond op de plek waar het wegje vanaf de huidige heerd, het Kloedenwegje, heenleidt. In de strijd tussen de Schieringers en de Vetkopers, in de 15e eeuw, is de borg verwoest. Die plek is nu met bomen beplant; de gracht is nog intact.

De schuur van de volgende boerderij, Kloeden, die ook verplaatst is, was eerst uitzonderlijk lang. Hij is in 1949 bij een zware storm doormidden gebroken en daarna ingekort.

Een paar honderd meter vanaf de weg, links tussen de bomen, staat de boerderij Den Oever (een monument). Ten westen van de boerderij stroomde vroeger de Hunze - vandaar 'Den Oever'.

Bij de volgende driesprong gaan we rechtsaf, via de Dwarsweg, richting Den Andel en bij de daarop volgende viersprong linksaf, via de Oosterweg, richting Pieterburen. We passeren de fraaie, in het geboomte liggende, boerderij Huninga (rechts); een goed voorbeeld van het kop-hals-romptype met een dwarshuis als kop.

In Pieterburen

ALs we de weg vervolgen komen we via de Oosterweg in Pieterburen. Links is de haven, rechts Tammensheerd. Wat verder staat de molen (de Vier Winden uit 1846) en tegenover de Oosterweg een vroegere brouwerij. Linksaf gaan we de Hoofdstraat in, richting Kloosterburen. Alle bekende attracties en de horeca zijn aan of dichtbij de Hoofdstraat.

Lees verder

• Langs boerderijen in De Marne: van Pieterburen naar Zoutkamp